Đêm Thánh Vô Cùng

 Đêm nay là đêm 24/12. Hầu như tất cả các hãng xưởng, hàng quán, và cơ quan chính phủ ở Mỹ đều đóng cửa sớm, để mọi người về nhà hưởng "Christmas Eve" (đêm Giáng Sinh) cùng với gia đình. Bên Bắc Mỹ thì ngoài ngày lễ Tạ ơn (Thanksgiving), Christmas Eve và New Year Eve là 2 đêm lễ hội lớn nhất dành cho gia đình và bạn bè. Nhưng thường thì giới trẻ độc thân mới hội họp đình đám quá nửa đêm, còn những người có gia đình thì chỉ quây quần với người thân ở nhà là chính. Ở bên châu Âu thì thiên hạ đi ra ngoài và thức khuya nhiều hơn. Bên Pháp, đêm Noel gia đình bạn bè thân quen thường tụ tập, thức khuya quá nửa đêm để cùng ăn mừng Réveillon. Có 2 buổi lễ Réveillons khác nhau, một vào đêm 24/12 Christmas Eve, gọi là le Réveillon de Noël, và một cho ngày cuối năm (New Year’s Eve) gọi là le Réveillon de la Saint Sylvestre. Thường thì Christmas Réveillon chủ yếu là gia đình bà con, còn Réveillon New Year thì bạn bè nhiều hơn. Mấy ngày này thì bia rượu, món ngon vật lạ, thường được đem ra thiết đãi khách giống như tết nhứt bên VN mình !

Nhớ thời còn sinh viên ở SG, đêm Noel nào bạn bè cũng tụ tập lại đi cả đêm, rồi khuya về tập trung ăn uống nhậu nhẹt gì đó. Thời bao cấp chỉ một nồi cà ri bánh mì, vài chai rượu rẻ tiền, vài gói thuốc lá, đã là cả một niềm vui bất tận :-). Đàn hát vu vơ, vậy mà nhớ hoài không quên. Rồi lớn lên đi làm nhiều nước nhiều nơi, có những kỷ niệm khác nhau, nhưng đêm Noel bao giờ cũng là những ký ức thanh bình và đẹp đẽ nhất ....

Có một bài hát mà mình bao giờ cũng thích nghe vào đêm Noel, không thể thiếu, đó là bài "Silent Night". Bài này nguyên thuỷ có tên là "Stille Nacht", được viết từ đầu thế kỷ 19, bên Áo. Có nhiều giai thoại lịch sử về bài hát này, và nó cũng trở thành bài nhạc kinh điển nhất trong mỗi dịp Giáng Sinh về. Người ca sĩ hát bài này nổi tiếng nhất là Bing Crosby, đã từng có số đĩa bán kỷ lục. Khi về tới Vietnam, không hiểu tại sao ông nhạc sĩ Hùng Lân lại dịch thành cái tựa "Đêm thánh vô cùng". Và cho dù không hiểu tại sao là "vô cùng" ..... nhưng mình "vô cùng" thích Elvis Phương hát bài này :-) .

Đêm nay Noel, đang chuẩn bị ăn tối cùng gia đình. Gởi đến tất cả các bạn hữu lời chúc thân tình nhất, và hãy cùng nhau nghe lại "Silent Night". Chúc các bạn và gia đình đêm Noel an lành, đầy hồng ân Thiên Chúa và tràn đầy hạnh phúc !

Phiếm: Cây Noel và sự chọn lựa !

 

Sáng nay chở con đi lựa cây Noel. Năm nào cũng vậy, sau ngày lễ Thanksgiving, thích nhất là đi một vòng các khu mua sắm coi thiên hạ trang hoàng Noel, rồi chọn mua một cây thông đem về nhà. Nói đến cây thông Noel thì nhiều loại lắm. Người không quen thì cứ ngỡ chỉ có một vài loại na ná giống nhau, nhưng thật ra không phải vậy. Vốn có cả hàng chục loại thông khác nhau được trồng và bày bán vào những dịp Noel, tuỳ theo từng địa phương. Tiểu bang mình đang ở cũng là một trong những nơi chuyên trồng và cung cấp cây Noel cho nước Mỹ. Thông thường thì các giống thông họ "Fir" được bày bán nhiều nhất, trong đó có những loại nổi tiếng như Noble fir, Fraser fir, hoặc Balsam fir. Còn các loại thông thuộc họ khác như Pine, Spruce, Cypress, Cedar ... thì ít thông dụng hơn. 

Nói đến chuyện người Mỹ lựa thông thì chắc chắn là không cầu kỳ bằng người Việt lựa mai, lựa đào. Bởi người VN ta không phải chỉ đơn giản mua hoa ngày Tết về để chưng bày, mà còn gắn thêm sứ mệnh phong thuỷ, hên xui, phúc đức, tài lộc lên những cây mai, nhành đào, chậu lan, chậu cúc, vạn thọ ... Hoa quả ngày Xuân quê ta không phải chỉ có nhiệm vụ trang trí, mang không khí Tết về, mà còn có những nghĩa vụ thiêng liêng khác nữa :-). Trong khi đó thì cây thông ở xứ này chỉ đơn giản là để trang hoàng, làm cho căn nhà đẹp đẽ và ấm cúng hơn, có không khí Noel. Có nhiều người ghiền cái mùi thơm tự nhiên của cây thông, nhất là những lúc gia đình vợ chồng con cái quây quần bên cạnh lò sưởi tí tách, những ly rượu vang hoặc bình trà ấm nồng hương vị ngày đông. Mùi hương thoang thoảng của cây thông đem lại một cảm giác lễ hội quen thuộc và đầm ấm. Đó cũng được coi như là một tục lệ thuần túy chớ cũng chẳng liên quan gì đến có đạo hay vô đạo, hoặc Phật giáo, Thiên chúa, Tin lành … :-).

Mình thì bao giờ cũng ghiền cái không khí rộn ràng của lễ hội. Lúc còn ở VN, Tết đến la cà chợ hoa cả buổi, rồi cũng ráng rinh về vài chậu cúc, vài giò phong lan, một chậu mai nho nhỏ để bàn. (Mặc dù hồi còn ở VN, một anh bạn có khu vườn mai cổ thụ dưới quận 9, năm nào cũng kêu người chở lên nhà mình một chậu để chưng Tết. Thường thì mấy chậu mai của anh to quá không đem vô nhà được, nên mình chỉ để ngoài sân ngắm. Hết mùng, anh lại cho người lên chở về chăm sóc đợi năm sau). Còn Noel bên Mỹ thì lang thang ngắm đèn ngắm hoa, rồi cũng kéo về một cây thông. Nhưng chủ yếu là thưởng thức vào những ngày trước Noel hoặc sau Tết dương lịch, chứ nhiều năm đến ngày Noel, thì mình và gia đình lại đi đâu đó, không có ở nhà. Thực ra suy cho cùng, lễ hội quan trọng nhất là cái "hồn" của nó, chứ chẳng phải là cây mai, nhành đào, hay một cây thông :-)

Hàng năm cứ mỗi lúc đi mua cây Noel, mình lại nhớ đến bài thơ “Little Tree” (Cây thông nhỏ) nổi tiếng của nhà thơ Mỹ, Edward Cummings. Mà chắc là nhiều người cũng nhớ chứ chẳng phải riêng mình, kiểu như nhớ “Ông đồ" của Vũ đình Liên bên nhà…

little tree

little silent Christmas tree

you are so little

you are more like a flower

who found you in the green forest

and were you very sorry to come away?

see i will comfort you

because you smell so sweetly

i will kiss your cool bark

and hug you safe and tight

just as your mother would,

only don't be afraid

look the spangles

that sleep all the year in a dark box

dreaming of being taken out and allowed to shine,

the balls the chains red and gold the fluffy threads,

put up your little arms

and i'll give them all to you to hold

every finger shall have its ring

and there won't be a single place dark or unhappy…

(E.E.Cummings)

Viết tới đây mình bỗng nhớ đến một người quen cũ, Việt kiều, ở cùng thành phố với mình bên Mỹ, cũng đã mấy năm rồi chưa gặp lại. Anh ấy được gia đình bảo lãnh qua Mỹ vào những năm sau này. Hồi đó anh thường khuyên mình "Mua chi cây Noel mà năm nào cũng đi lựa cho cực, vừa tốn tiền vừa tốn thời gian. Tao mua cây Noel giả, to gấp đôi, gấp ba cây của mày, đẹp hơn mà lại xài hoài, khỏi tốn tiền”. Mình không biết phải trả lời sao, vì anh ấy vốn thích cái gì cũng to, cũng lớn, cũng nổi trội hơn của người khác. Con gà tây lễ Tạ ơn anh mua cũng phải to hơn của người khác. Cái nhà, cái xe, cái hồ cá ... của anh cũng muốn phải to lớn hơn của thiên hạ. Rồi có dạo anh về VN chơi, qua gặp mình than vãn: 

- Giờ thấy sống bên Mỹ cực quá. Mấy đứa bạn bên VN sống khoẻ hơn. Sáng tà tà đi uống cafe, chiều đi nhậu lai rai, tối đi hát karaoke. Còn mình bên Mỹ tuổi này phải đi cày hoài, chẳng ăn chơi nhậu nhẹt gì ".

Lúc đó mình hơi ngạc nhiên và có góp ý với anh: "Ngày trước nghe anh nói đi qua Mỹ vì tương lai con cái của anh. Chứ nếu biết là anh qua Mỹ để tìm kiếm sự rảnh rang, có nhu cầu kiếm bạn nhậu, uống cafe, hoặc hát karaoke mỗi ngày. Thì tôi đã khuyên anh nên quay về VN sống, sẽ phù hợp hơn". 

Quả nhiên là vậy, mỗi người mỗi cảnh, ai cũng có những mục đích sống riêng cho bản thân. Trước đây người Việt bỏ xứ ra đi vì những lý do khác nhau. Có người rời làng quê vào Nam lập nghiệp. Có người bỏ xứ lên núi lên rừng vỡ đất khai hoang. Có người bị buộc phải đi vùng kinh tế mới. Có người liều chết chạy ra nước ngoài…v.v. Tất nhiên có rất nhiều người bắt buộc phải ra đi vì không còn sự chọn lựa nào khác, nhưng cũng có người ra đi chỉ vì kiếm tìm một hoàn cảnh tốt hơn cho bản thân và gia đình. Ngược lại, những năm sau này thời thế đổi khác, người ra đi có nhiều sự chọn lựa hơn. Thông tin về đời sống ở nước ngoài cũng rõ ràng hơn, không còn chỉ là những tấm hình màu hoặc những câu chuyện hư cấu, đi mây về gió. Thế nhưng vẫn có một số người ngộ nhận về mục đích ra đi, rồi dẫn đến nhiều hệ luỵ đáng tiếc. Tương tự thì chiều ngược lại cũng vậy, những người VK hồi hương hoặc trở về quê nhà thăm viếng, làm ăn, cũng có nhiều quan niệm và sự kiếm tìm khác nhau. Quan trọng nhất vẫn là những ảnh hưởng từ việc tiếp cận với ai, tiếp cận ở môi trường nào, nghe thông tin từ đâu… Tin tức và kiến thức đến từ những nguồn ngắn dài khác nhau thì sẽ có những cách nhìn nhận vấn đề khác nhau, lắm khi dẫn đến những ngộ nhận đáng tiếc. Xưa nay bao giờ cũng vậy !

Xin lỗi đã đi lan man từ chuyện lựa cây Noel qua đến chuyện anh bạn VK của mình. Nhưng vì có điểm tương đồng, đó là sự chọn lựa riêng của từng người. Thực ra đây không phải là những vấn đề hơn thua, hoặc đúng sai, mà chỉ là những chọn lựa phù hợp theo quan điểm cá nhân, và cũng là quyền riêng tư của mỗi con người, cần phải được tôn trọng. Mình thì lúc nào cũng rất thông cảm với những nỗi lòng trăn trở khi phải rời bỏ quê hương ra đi. Cho dù là ra đi vì lý do gì, kinh tế, chính trị, hoặc theo đuổi mục đích nào đó, thì chắc chắn ai cũng trải qua những dằn vặt khó khăn. Tất nhiên mỗi người ai cũng phải có trách nhiệm với sự chọn lựa của chính mình. Còn sự lựa chọn đó đúng hay sai, thì cũng chỉ là những khái niệm tương đối. Lắm khi đúng với nguời này, nhưng lại sai với người khác. Bởi nó còn tuỳ thuộc vào kinh nghiệm, tư duy, và hoàn cảnh riêng của mỗi người. Nhưng sự chọn lựa nào cũng phải đắn đo cân nhắc, đánh đổi giữa “được” và  “mất”, chứ không phải dễ dàng là trọn vẹn đôi đường. Tuy nhiên, nếu như sự chọn lựa đó không phải xuất phát từ chính bản thân họ, mà chỉ dựa vào những "định nghĩa" hoặc "tiêu chuẩn" của thiên hạ, hoặc nghe theo, chạy theo phong trào, thì câu chuyện lại trở nên rất phiền phức ! 

Cụ thể nhất là trong những năm gần đây, mình cũng thường nghe đến nhiều câu chuyện bi hài về những quyết định “đi, ở" của nhiều người quen biết và bạn bè từ bên VN. Bên cạnh đó thì cũng không hiếm những câu chuyện trở về, "cột điện" hồi hương của nhiều anh em đồng bào VK hải ngoại. Thực ra khi nói đến sự chọn lựa cho gia đình và tương lai con cái, thì có nhiều thứ để đắn đo, chứ không phải chỉ đơn giản là chuyện cơm áo gạo tiền. Có những quyết định liên quan đến hạnh phúc, tương lai, số phận của nhiều thế hệ. Tuy nhiên khi nói đến chuyện “chọn lựa” thì dân ta lâu nay vốn không hề thua kém bất kỳ một dân tộc nào trên thế giới. Từ chuyện bầu cử bỏ phiếu cho ai, cho đến chuyện con đi du học nước nào, cho con học ngành gì, bác sĩ dược sĩ hay nha sĩ, đám cưới đám giỗ đãi ở đâu, lễ đài thọ bao nhiên bàn, ăn món gì, làm từ thiện ở đâu, cúng chùa nào, tu theo thầy nào, mua xe hiệu gì, mua phone hiệu gì .....v.v.. và v.v.... lúc nào cũng nhiều chuyện để nói. Mình thì vốn không có điều kiện để theo đuổi nhiều thứ, nên rất ít khi quan tâm đến những trào lưu của thiên hạ. Nhưng cũng trộm nghĩ rằng mỗi người đều có hoàn cảnh và tư duy khác nhau. Nếu phải chọn lựa cách sống theo "ý thích" hoặc "tiêu chuẩn" của thiên hạ, thì chắc chắn sẽ phải “đuối" cả đời. Mới vừa “tậu” được cái này, thì đã có cái khác để “đuổi”. Biết bao giờ cho tới ngày mai ?

Mới tháng trước đây, một ông bạn của mình, người Mỹ gốc Hoa, là CEO của một công ty tài vụ kế toán châu Á, vừa mất đi đứa con quý tử. Câu chuyện rất buồn. Gia tài vỏn vẹn có đứa con trai, thương yêu dồn hết cho nó. Ông bố có Ph.D, nên cũng muốn thằng con có Ph.D. Thằng con lại khoái chơi banh cà na, mặc dù chơi không xuất sắc lắm. Cha mẹ sắm sửa cho con mọi thứ, muốn gì có nấy, chỉ yêu cầu con được vào trường Duke University. Trước ngày sinh nhật 18 tuổi một ngày, đứa con tự tử để lại di thư vì áp lực quá lớn. Mình muốn đến chia buồn, mà phải đợi mấy tuần sau ông bạn mới nguôi ngoai chút. Mà đến nơi cũng không nói được điều gì !

Đức Phật ngày xưa có nói "Happiness does not depend on what you have or who you are. It solely relies on what you think”. (Tạm dịch là: Hạnh phúc không lệ thuộc vào chuyện anh là ai, hoặc anh có cái gì. Mà hoàn toàn lệ thuộc vào anh nghĩ gì). Không biết có hiểu biết nông cạn lắm không, nhưng mình rất tâm đắc với câu nói này. Ít nhất là khỏi phải tốn tiền, tốn sức gì cả, chỉ từ ý niệm thôi cũng có thể tìm được hạnh phúc và sự an lạc :-).

Cho nên, nhân mùa Giáng Sinh, xin chúc tất cả các bạn bè và các anh chị em luôn an vui hạnh phúc. Đặc biệt xin chúc những bạn bè của mình mới qua Mỹ qua Tây trong những năm gần đây, có một mùa Giáng Sinh an lành. Luôn tìm thấy sự an vui hạnh phúc bên cạnh gia đình, và có những sự chọn lựa phù hợp cho các bạn. Nhất là năm nay lại không được về VN ăn tết, thì chắc càng buồn hơn. Mình cũng từng trải qua những năm tháng như vậy, nên hiểu được cái cảnh nhớ quê ở xứ người. Ngoài trời giá rét, mà trong lòng thì nóng ran. Ở nhà ngồi bó gối, nhớ về quê ăn Tết, nhớ tất niên, nhớ tảo mộ tháng Chạp, nhớ gia đình bạn bè, nhớ kẻ chào người đón, hội hè thằng Tí con Toe bên nhà ..... Thôi thì hãy cố gắng lên, hết dịch lại về. Buồn nữa thì mở ra-dô nghe Duy Khánh hát "Xuân này con không về", và nghĩ đến sự chọn lựa ban đầu của mình :-) ….

 

Tản mạn về bầu cử ở Mỹ 2020

 

Mấy tháng qua, câu chuyện bầu cử của nước Mỹ đã trở thành đề tài nóng bỏng của cả thế giới. Lấn át những câu chuyện sống chết của cơn đại dịch Vũ Hán quái ác, lu mờ những diễn biến cải thiện quan hệ quốc tế lịch sử tại Trung Đông, và lấn lướt tất cả các tin tức kinh tế chính trị nóng bỏng khác đang diễn ra .... 

Câu hỏi tại sao lâu nay Nga, Tàu, Đức, Nhật ... hoặc những nước khác nếu có bầu bán, thì những người quan tâm chính trị chỉ ghé mắt chút rồi thôi. Nhưng bầu cử ở Mỹ thì khác, luôn trở thành một đề tài sôi động cả thế giới ? Câu trả lời sẽ từ từ bàn đến sau. Nhưng qua đó, dù ghét hay thương, người ta cũng dễ dàng nhận ra vị trí cường quốc của Mỹ trong lòng người dân trên thế giới.

Nước Tàu nước Nga có làm được điều đó không ? Không ! ít ra là cho đến thời điểm này. Bởi đó là một thứ quyền lực mềm, mà không thể dễ dàng mua được bằng tiền bạc, bẫy nợ, hoặc vũ khí. Nếu như nhiều người chỉ đơn giản nghĩ rằng cường quốc là một đất nưóc giàu có, có GDP cao nhất, có nhiều nhà lầu cao tầng nhất, có nhiều xe tăng máy bay nhất, có nhiều dân số nhất... thì đây cũng là lúc nên suy gẫm lại cái giá trị thực sự của một "cường quốc".

Nhận thấy mấy hôm nay bạn bè căng thẳng quá nhiều về chuyện bầu bán đỏ xanh, mình cũng mạn phép có vài ý kiến cá nhân. Chắc chắn đã là ý kiến cá nhân thì bao giờ cũng đúng sai tuỳ theo cách nghĩ của mỗi người. Đọc cho vui thôi !

Trước hết, nói về cái quyền tự do chọn lựa, tự do biểu đạt. Quyền được đi bầu thì đương nhiên ai cũng biết rồi. Nhưng trước khi bầu và sau khi bầu, có một quyền không kém phần quan trọng. Đó là quyền được nói, được bàn, được chém gió, được sướng khi gà nhà mình thắng cử. Tất nhiên cái sướng nhất là được quyền tự do nói lên những suy nghĩ của mình. Đây cũng là một trong những ưu điểm lớn nhất của nước Mỹ, mà có người đã phải hy sinh cả tính mạng để đánh đổi đi tìm. Mình thì luôn nghĩ rằng tự do ngôn luận phải là một trong những quyền cơ bản nhất của con người. Tuy nhiên cho đến hiện nay, có một số quốc gia người dân vẫn chưa được thực thi quyền hạn đó. Hy vọng thế giới văn minh sẽ quan tâm giúp đỡ đến những đất nước đó nhiều hơn. Thực ra ở những nước chậm phát triển, hoặc do luật pháp chế tài, hoặc do truyền thống văn hoá "nhìn trước ngó sau", hoặc do ảnh hưởng tư tưởng phong kiến nặng nề, người dân luôn có những dè dặt và sợ hãi nhất định khi biểu đạt suy nghĩ và tư tưởng của mình. Có thể là sợ đụng chạm chính quyền, sợ mích lòng bạn bè, sợ phật lòng ông chủ, sợ dư luận chê bai, sợ tù tội ...v.v. Nhưng chắc chắn đó không phải là điều mong muốn được nhìn thấy ở bất kỳ một quốc gia nào, vì nó sẽ dẫn đến sự chậm tiến lạc hậu lâu dài. Ngược lại ở những xứ sở mà quyền tự do ngôn luận được bảo vệ hàng đầu trong hiến pháp, như Mỹ, thì cũng có những trường hợp bị lạm dụng thao túng truyền thông. Nếu không có những giải pháp đúng mức, cũng gây ra nhiều hiểu lầm và làm nhiễu loạn sự thật !

Tuy nhiên, không phải ai ở xứ tự do ngôn luận thì cũng tôn trọng tự do ngôn luận. Có nhiều người cho dù được may mắn sinh sống và học hành ở những nước tự do, nhưng tư duy về quyền hạn "tự do ngôn luận" vẫn bị kìm hãm trong thói quen suy nghĩ hàng ngày. Bản thân mình đã từng gặp nhiều người sống ở những nước văn minh nhiều năm, học hành có bằng cấp hẳn hoi, từng thuyết giảng về văn minh dân chủ, về tự do ngôn luận, nhưng lại không tôn trọng ngôn luận ngay chính đối với con cái, bạn bè, anh em, gia đình, và cả ngay chính với bản thân của họ. Phải thuận ý họ mới được, nghịch ý là tặng cho cái nón cối ngay. Cho nên vẫn là văn hoá úp úp mở mở, dĩ hoà vi quý, sợ há miệng mắc quai, sợ mất lòng bạn bè, áp đặt quy chụp người khác, nói một đường làm một nẻo ..v.v...Và dĩ nhiên cho dù là nước Mỹ hoặc bất kỳ một quốc gia nào, thì cũng không thể lớn mạnh nhờ kiểu tự do ngôn luận "nửa mùa" đó được. Nhìn chung những người gốc Á, thường dễ vướng mắc phải căn bịnh nan y này.

Thông qua kỳ bầu cử Mỹ 2020 vừa rồi, cũng là một dịp rất tốt để chiêm nghiệm lại những ứng xử văn hoá đó. Mấy tuần trước coi được một số Youtube của những người Mỹ gốc Việt bên Cali, thấy đi biểu tình ủng hộ tranh cử, mạt sát nhau mà xót xa. Chắc họ cũng nghĩ đó là quyền tự do ngôn luận, nên bên ủng hộ Trump, bên ủng hộ Biden, chia ra chửi mắng đồng hương một cách hận thù. Cánh này chửi cánh kia thiên vị, thiểu năng, mà quên tự hỏi sao bên kia cũng chửi mình như vậy. Rồi đôi lúc nói chuyện với bạn bè, nghe kể lại nhiều câu chuyện trong cộng đồng người Việt, cũng không biết là nên cười hay nên khóc. Có nhiều gia đình, cha mẹ đang nói chuyện với bạn bè về ông Trump, thấy con đi làm về cúp máy liền, vì sợ đứa con theo phe Dân chủ mắng cho. Cũng có nhiều gia đình, anh em, vợ chồng, mấy tháng qua không nhìn mặt nhau, bạn bè giận ghét nhau, ly khai nhau, vì đã không cùng chung quan điểm ủng hộ phe phái bầu bán. Ngạc nhiên là có cả những người tiến sĩ, bác sĩ, kỹ sư, biết đọc biết viết ... Thoạt đầu mới nghe, cảm thấy hài hước tiếu lâm, nhưng sau đó ngẫm lại thấy đau lòng cho một dân tộc. Vì dường như họ không hiểu cái nào chung cái nào riêng, họ quên mất những thứ mà họ đã từng hy sinh đánh đổi cả mạng sống để đi tìm. Họ càng không nghĩ đến cái quyền tự do mà họ đang miệt mài đeo đuổi, tung hô bầu bán đó, lại chính là cái mà họ đang phủ nhận và chà đạp lên nó - Đó là quyền tự do biểu đạt của mỗi con người. Nếu là những bậc phụ huynh đã hy sinh cả đời để cho con cái học hành "thành đạt" trên đất nước dân chủ này, mà con cái lại có tư duy và hành xử với họ như thế, thì chắc cũng đau lòng lắm. Vì đó quả nhiên là một điều bất hạnh . (Cuối cùng thì giáo trình đại học & văn minh ở xứ người cũng không chiến thắng nỗi hủ mắm làng ta !)

Thứ hai, nói đến chuyện bầu cử nước Mỹ lần này có nhiều điểm khác biệt. Chuyện bầu bán lâu nay vẫn đơn giản là thích ai tin ai thì bỏ phiếu cho người đó. Ai ra tranh cử thì cũng nói hay nói tốt về mình; phát thảo những dự án, chính sách mà mình sẽ làm khi đắc cử. Nhưng đó là chuyện của thì tương lai, bởi hứa mà có làm được không lại là chuyện khác nữa. Thỉnh thoảng cũng không hiếm những ứng viên ba hoa khoác lác, gạt gẫm vận động những cử tri nhẹ dạ dễ tin, để kiếm phiếu. Đó cũng là những chuyện thường tình, không có gì mới lạ. Bởi thế cho nên cử tri cũng có trách nhiệm sáng suốt nghe nhìn, phân tích khách quan, để có sự chọn lựa phù hợp cho họ từ cấp nhỏ đến cấp lớn.
Còn nói đến đa số dân di trú mới đến Mỹ, kể cả dân gốc Việt, thường thì chỉ quan tâm đến ông tổng thống thôi. Nhìn vô phiếu bầu cử, biết được tên ứng viên tổng thống, ứng viên thống đốc tiểu bang, hoặc hơn chút nữa là biết tên ứng viên nghị viên thượng viện (senators) là ngon lành lắm rồi. Còn mấy vị trí nghị viên hạ viện, hoặc cấp lãnh đạo thành phố, quận huyện, hầu hết là tréo đại cho xong rồi về đi làm, hơi sức đâu mà lần. Xứ tự do, chớ đâu phải cơ cấu hoặc hạt giống đỏ xanh gì như ở VN. Nên đôi lúc có ông được bầu xong, dân mới thấy ba trợn, thì lại phản đối biểu tình, nộp thỉnh nguyện thư hạ bệ, hoặc chờ đợi mấy năm sau bỏ phiếu đuổi xuống. Đơn giản vậy thôi. Có nhiều người ở đây bao nhiêu năm cũng chẳng thèm đi bầu đi bán gì. Nhưng năm nay thì khác, tỉ lệ đi bầu rất cao. Mỹ trắng, mỹ đen, mỹ vàng ... cũng đều như vậy. Có lẽ ai cũng quan tâm đến tình tình bất ổn của nước Mỹ và thế giới trong thời gian gần đây. 

Và năm nay do tình hình dịch bệnh nên việc bầu bán cũng phải thay đổi cho phù hợp. Phức tạp hơn và chưa hề có tiền lệ. Mọi năm bình thường thì mọi người đều đi bầu một ngày. Tối đếm phiếu xong, đại khái ngày hôm sau có kết quả ngay, trừ khi một vài trường hợp sự cố hiếm hoi xảy ra ở một vài địa phương, phải đếm phiếu lại. Nhưng hầu hết là ngày hôm sau đã biết ai sẽ trở thành tổng thống cho nhiệm kỳ tới. Nhưng năm nay thì khác, vì có nhiều phương cách bầu cử khác nhau để cử tri nộp lá phiếu của họ. Nào là gởi thư theo bưu điện, bầu sớm, bầu trễ, bầu vắng mặt..v.v. Nhiều thầy lắm ma, nhiều cơ hội để sai phạm và nhầm lẫn !

Xin giải thích thêm là thông thường bầu chọn tổng thống thì chỉ đơn giản có vài sự chọn lựa - Đại diện cho đảng Cọng hoà, đảng Dân chủ, đảng Tự do (Libertarian), đảng Xanh (Green)..v.v. Nhưng chủ yếu vẫn là hai đảng chính, Cọng hoà (đỏ, cánh phải) và Dân chủ (xanh, cánh trái). Và mặc dù bầu cử ở Mỹ rất dân chủ, rất rầm rộ, nhưng thông thường thì kết quả cuối cùng lại tuỳ thuộc vào một số tiểu bang "không xanh, không đỏ", gọi là "swing states", mà người VN thường gọi là tiểu bang chiến địa. Nguyên nhân là có nhiều tiểu bang luôn trung thành với đảng phái "ruột" của họ, chỉ bầu cho Đảng đó dù tròn hay méo, nên lúc nào cũng có kết quả chung cuộc giống nhau, hoặc là xanh hoặc là đỏ. Bao năm qua vẫn thế, chưa đi bầu đã đóan biết ra kết quả. Còn ở những tiểu bang chiến địa thì không có quy luật nào. Có nhiều người không hiểu, cho rằng các tiểu bang "swing states" là trung dung, nhập nhằng, lúc nọ lúc kia. Nhưng họ quên mất là nếu ai cũng bỏ phiếu cho cùng một đảng như những tiểu bang kia, bất kể đúng sai, thì đâu cần tổ chức bầu cử làm gì. Chưa bầu đã biết kết quả, cứ coi như học theo TQ, Triều Tiên, 100% là xong rồi :-). Bởi vậy, lần bầu cử nào, các ứng viên tổng thống Mỹ cũng phải quyết vận động, quyết thắng thua, quyết lấy lòng cử tri ở những tiểu bang chiến địa. Và nếu kết quả cuối cùng mà khác biệt lớn thì không sao, ngược lại nếu kết quả chung cuộc sít sao, một chín một mười, thì rất ư phiền phức, ví dụ như những diễn biến bầu cử năm nay hiện đang xảy ra. 

Thứ ba, nói đến chuyện người Mỹ gốc Việt bầu cho ai. Rất lạ là người VN năm nay ủng hộ TT Trump rầm rộ, nhất là ở những vùng đông người gốc Việt như Cali, Texas, DC. Kể cả người VN đang sống trong nước. Có lẽ liên quan đến việc tin tưởng vào đường lối ngoại giao với TQ và hành xử trên Biển Đông của chính quyền TT Trump. Tuy nhiên vì dân số người gốc Việt không nhiều, lại ở vào những tiểu bang chuộng Dân chủ, nên sự vận động hô hào của cộng đồng VN cũng chỉ dừng lại ở những kết quả rất khiêm tốn. Hy vọng sau kỳ bầu cử lần này, sẽ có nhiều người Mỹ gốc Việt rút kinh nghiệm, bán nhà dọn về NC, MI, OH, PA, GA, FL .... để tiếp tục "sự nghiệp đấu tranh", ủng hộ tranh cử cho tổng thống Mỹ vào những năm tới :-). Vì giả dụ như ở bang California, thì dẫu có la hét chửi mắng nhau, xuống đường biểu tình ủng hộ cho ông Trump hùng hậu cỡ nào đi nữa, cơ hội đảng Cọng hoà thắng cuộc cũng rất mong manh. 

Có người hỏi mình tại sao dân VN lại rất quan tâm đến chính trị chính em, và thích thắng thua đến vậy. Có phải là do đất nước bị dai dẳng quá nhiều chiến tranh không ? Mình xin thưa là thực sự không biết. Còn nếu phân tích kỹ, thì chắc phải rất dài, nào là do ăn đường nhiều, do ăn nước mắm nhiều, do hút thuốc lào nhiều, do nhậu nhẹt nhiều, do học vị bằng cấp cao quá, do tổ tiên ly dị sớm quá, đem trứng chia đôi xuống biển lên rừng, do ngàn năm đô hộ giặc Tàu trăm năm đô hộ giặc Tây, do "thắng" hai đế quốc ...v.v.. Tóm lại trong các giống dân châu Á tại Mỹ, thì người VN "khí thế đấu tranh" mạnh mẽ nhất, quan tâm chính trị chính em nhiều nhất. Còn ưu điểm đó có dẫn đến việc cải thiện đời sống hàng ngày khá hơn không ? Uy thế chính trị trên thế giới và nền văn minh dân chủ của dân tộc VN có toả sáng hơn những dân tộc khác chăng ? Cái này thì phải nhìn vào kết quả thành tựu của cộng đồng ngưòi Việt hải ngoại trong 45 năm qua, và đời sống văn minh dân chủ của người Việt trong nước bao lâu nay !

Cũng nhân đây xin nói về chữ "người Mỹ gốc X" mà anh nào hỏi mình hôm trước. Tất nhiên ai cũng biết, Mỹ là một hợp chủng quốc. Dân số của Mỹ, đã, đang, và sẽ tiếp tục được hình thành từ nhiều nguồn gốc dân di trú khác nhau. Trừ những người da đỏ gốc thổ dân châu Mỹ xa xưa, thì hầu hết những người Mỹ ngày nay đều có gốc gác từ một quốc gia nào đó. Ông bà cha mẹ hoặc bản thân họ đã từng được di trú đến đây trong quá khứ. Những thế hệ đầu tiên, hoặc những giống dân có màu da, đặc điểm nhân dạng khác biệt, thì ban đầu còn phân biệt, gọi là người Mỹ gốc này gốc nọ. Một thời gian sau khi đồng hoá, thì sẽ vào quên lãng. Ví dụ tổng thống Trump là người Mỹ gốc Đức, ông Biden là người Mỹ gốc Ái nhĩ Lan, nhưng Việt kiều thì vẫn còn là gốc Việt Nam ..:-). Vả lại, nếu ai có những thành tựu lớn như làm quan làm tướng, làm dân biểu, nghị viên, bác sĩ, chuyên gia ...gì đó, thì dẫu họ có lai ba bốn đời, không biết chữ VN nào, cũng ưu ái gọi họ là người Mỹ gốc Việt. Còn nếu họ lên tin tức, bị bắt vì tội ăn thịt chó, hay trộm cắp gian lận chẳng hạn, thì gọi lệch ra là người Mỹ gốc Miên. Chuyên đời vẫn thế, như cô ứng viên phó tổng thống cho Biden lần này, Kamala Harris, cứ cho mình là người Mỹ gốc Phi, vì có lợi thế chính trị hơn. Mặc dù cha cô là người Jamaica, mẹ là người gốc Ấn độ. Không tin, cứ đợi mai mốt ca sĩ Chế Linh ra ứng cử làm tổng thống Mỹ, rồi sẽ biết người ta gọi ông là gì. 

Tuy nhiên lâu nay cũng có một số người kém hiểu biết hoặc không hề biết lịch sử, hoặc mang nặng tư duy tự tôn, hoặc cố tình quên đi nguồn gốc của họ để phân biệt kỳ thị chủng tộc. Họ dựa vào màu da và đất nước mà họ may mắn được sống hiện tại, để phân biệt đẳng cấp, thượng đẳng hạ đẳng khác nhau. Những ngộ nhận đó, và tư duy thiển cận về màu da & tờ hộ chiếu có liên quan đến giá trị con người, nhiều lúc dẫn đến những vấn đề xã hội vừa bi hài vừa đáng thương trong đời sống hàng ngày. Nhưng ở đất nước nào, dân tộc nào rồi cũng có những trường hợp như vậy, chỉ là ít hay nhiều. Mỹ là một hợp chủng quốc, trình độ dân trí lại có nhiều tầng cấp cách biệt khác nhau, thành phần xã hội cũng đa dạng, nên chuyện kỳ thị dân tộc xảy ra là không có gì đáng ngạc nhiên. Quan trọng là phải coi cách luật pháp bảo vệ người dân, và thái độ cũng như quan điểm của đa số công chúng về loại "tội phạm" đó như thế nào. 

Thứ tư, là bàn đến TT Trump. Bởi nói đến bầu cử Mỹ năm nay và cả sau này mà không nhắc đến ông Trump là một điều không thể. Những đề tài đình đám sôi động trong nhiều năm qua trên chính trường Mỹ và thế giới, đều có liên quan ít nhiều đến TT Trump. Thậm chí, những phân hoá trong gia đình, bạn bè, anh em, cộng đồng VN cũng liên quan đến TT Trump. Đơn giản vì ông ta là một hiện tượng. Quái chiêu quái cách. Một người doanh nhân chưa hề có kinh nghiệm chính trường, bỗng nhiên lên làm tổng thống một cường quốc lớn nhất thế giới, thì chắc chắn những ứng xử sẽ không thể là những ứng xử thường gặp ở những nhà chính khách chuyên nghiệp trước đây. Nên dĩ nhiên là ân oán cũng đầy, được mất cũng nhiều, kẻ thương ngừời ghét cũng thừa. Nhưng may mắn cho ông, là đa số người VN quý mến ủng hộ ông, cả trong nước và ngoài nước. Có còn hơn không. Đỡ tủi !
Mặc dù không biết số cử tri gốc Việt tại Mỹ có làm thay đổi tình huống được gì cho ông Trump hay không. Nhưng dẫu sao đó cũng là một món quà tình cảm đáng quý. Nhiều nhà tiên tri, chiêm tinh gia, thầy bói gốc Việt cho rằng ông Trump là do thượng đế phái xuống. Có người gọi ông là thiên sứ, là cứu tinh ..v.v. Tuy nhiên trong cuộc sống cái gì thái quá thì cũng trở thành "cuồng". Một đấng giáo chủ cũng không mong muốn tín đồ của mình là đám giáo dân cuồng tín. Một nhà lãnh đạo đúng đắn cũng không muốn những kẻ theo mình là một tập hợp điên cuồng, giáo điều, chẳng biết phân biệt đúng sai. Bởi điều đó quá nguy hiểm, lợi bất cập hại. Chính những kẻ cuồng tín giáo điều là cha đẻ của bọn khủng bố, bạo loạn, phe nhóm kỳ thị phá hoại, mà chúng ta thường thấy lâu nay. Mình nghĩ rằng TT Trump cũng không ngoại lệ, chắc chắn ông cũng mong muốn những người ủng hộ mình sáng suốt, biết nhận định đúng sai, và chọn lựa một vị tổng thống phù hợp trong giai đoạn hiện nay, để có thể làm cho nước Mỹ tốt đẹp hơn. Nhưng ranh giới của sự nhiệt tình ủng hộ và sự cuồng tín quá khích đôi khi rất nhỏ đối với một số cá nhân, cho nên cũng khó tránh những trường hợp đáng tiếc xảy ra. 

Tất nhiên, ông Trump chưa bao giờ là một người hoàn hảo, hoặc là một đấng cứu thế không có lỗi lầm. Cách ăn nói hành xử của ông ta khác những người tiền nhiệm. Cách tuyên bố của ông không giống những nhà chính khách, uống lưỡi bảy lần. Cách dùng người của ông không theo nguyên tắc của một nhà chính trị điều hành đất nước, thay người liên tục ..v.v. Nói chung ông ta có nhiều thứ khác biệt với những vị lãnh đạo hoặc chính trị gia xưa nay, cho nên thành tựu lẫn lộn được mất, cọng trừ, xen kẻ khá nhiều. Bên cạnh đó, ông luôn bị giới truyền thông và phía đối lập tấn công liên tục từ khi nhận chức năm 2016 đến nay. Dĩ nhiên là có nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan khác nhau. Có những vấn đề phiền phức do chính cá tính và cách hành xử của ông gây ra. Nhưng cũng có những phiền phức rắc rối do các bên đối lập cố tình tạo ra. Tuy nhiên, sự nổ lực và sức chiến đấu liên tục không mệt mỏi của tổng thống Trump cũng đã làm nhiều người kinh ngạc và cảm động.

Tất nhiên là không ai có thể đòi hỏi người khác có cái nhìn khách quan và công bằng về công trạng của họ được, cho dù có là tổng thống Hoa kỳ. Nhưng mình luôn nghĩ rằng bất kỳ ai muốn có một sự chọn lựa đúng đắn trong cuộc sống, trước hết họ phải công bằng với chính bản thân họ khi phân tích một vấn đề. Kế đến họ phải có khả năng để phân biệt tin tức nào giả, tin tức nào thực, đặc biệt là trong thời buổi truyền thông nhiễu loạn như hôm nay. Bạn bè mình nhiều người đầy đủ điều kiện máy móc thông tin, trình độ, nhưng vẫn bị kiếp nạn "fake news" hoài :-). Một số người xưa nay vẫn thường có quan niệm "thần thánh hoá" lãnh tụ, lãnh đạo, hoặc người của công chúng như ca sĩ, tài tử, người "đương thời" ....chẳng hạn. Thiết nghĩ cũng nên chấp nhận tính 2 mặt của một vấn đề, tốt xấu của con người cũng vậy thôi. Ủng hộ cho ông lãnh đạo này vì nghĩ rằng ông ta sẽ làm được một số việc "tốt", nhưng cũng đừng quên ông ta có thể sở hữu nhiều thứ "xấu" khác mà thiên hạ không ưa. Thần tượng cô ca sĩ này anh tài tử nọ, hát hay đẹp trai, thì cũng đừng quên họ có thể cũng đầy khuyết điểm như bao con người bình thường khác. Càng tôn sùng bất chấp, đến khi "vỡ mộng" lại càng thất vọng hơn  :-).

Thực ra, những tiêu chí lãnh đạo và nguyên tắc điều hành của lưỡng đảng Hoa Kỳ, không có gì mới lạ với người dân. Xưa nay, có một số người ủng hộ chỉ dựa vào những đường lối dự kiến hoặc những lời tuyên bố của các ứng viên. Có người ủng hộ theo xu hướng của bạn bè anh em hoặc người thân. Nhưng bên cạnh đó, có những người chỉ ủng hộ dựa vào những kết quả cụ thể và thực tế việc làm, người thật việc thật. Bởi trong chính trường, "muốn làm" và "làm được" là 2 thứ khác nhau. Đôi khi những lời tuyên bố và kế hoạch dự tính hoàn toàn không đi đôi với việc làm và kết quả thực tế. Tất nhiên có nhiều ông lãnh đạo khoái nổ cho sướng miệng, chém gió cho đã tai, nhưng đến khi được chức thì lại quên mất . Cũng có ông muốn làm thực sự, nhưng lại lực bất tòng tâm, vì còn tuỳ thuộc vào khả năng của ông ta và các yếu tố liên quan nữa. Tuy nhiên, lần bầu cử này ông Trump đã có 4 năm trình làng về khả năng lãnh đạo của mình, ông Biden có 47 năm thành tích và quan điểm chính trị để kiểm chứng, nên cũng không khó khăn lắm cho sự chọn lựa của nhiều cử tri, nếu muốn chịu khó tìm hiểu. Mình luôn tin rằng mỗi con người đều có những ưu khuyết nhất định. Nhưng trong công việc thì có người này phù hợp hơn người kia. Chỉ mong rằng kết quả cuối cùng sẽ thể hiện được một cách trung thực sự chọn lựa của người dân Mỹ. 

Cuối cùng, liệu cuộc bầu cử lần này có thay đổi lớn cho đất nước Hoa kỳ hay chăng ? Nhiều người nghĩ vậy nhưng mình thì không quá hy vọng về điều đó. Chính sách đối ngoại và giao kết với đồng minh chắc chắn sẽ thay đổi nếu như một người khác lên nắm quyền. Thực ra, điều quan tâm nhất của nhiều người Mỹ hôm nay, đặc biệt trong giới hiểu biết chính trường, là quyền lợi của đất nước và những ảnh hưởng đến thế hệ tương lai con cháu của họ. Hiện nay bên cạnh những diễn biến quan hệ quốc tế phức tạp, điểm nổi bật nhất là tình trạng phân hoá của nước Mỹ. Có quá nhiều mâu thuẩn, lũng đoạn, hiểu lầm nội bộ đã và đang xảy ra trên đất nước này !

Nước Mỹ xưa nay luôn tôn trọng quyền tự do dân chủ của người dân, tôn trọng nguyên tắc đa nguyên đa đảng của mọi thành phần xã hội. Đó cũng là nền tảng cần thiết để tạo nên một đất nước hùng mạnh như ngày hôm nay. Dĩ nhiên trong lịch sử lâu nay cũng có những giai đọan nhiều mâu thuẩn đảng phái, bất đồng quan điểm chính trị, hoặc dị biệt trong cách ứng xử điều hành đất nước. Nhưng cuối cùng thì họ đều hướng đến giải pháp chung và tôn trọng mục đích cuối cùng là quyền lợi quốc gia. Họ đã từng biết cách kìm hãm những dị biệt để duy trì quyền lợi chung, đề cao quyền lợi quốc gia trên hết. Ví dụ như thời kỳ Civil War hoặc Chiến tranh thế giới I & II. Thế nhưng trong những năm gần đây thì hoàn toàn khác biệt. Sự hơn thua tranh giành của đảng phái ngày càng trở trên khốc liệt. Nhiều khi người ta có cảm giác quốc hội Mỹ như một bầy khỉ già nua, ngồi chiếm chỗ để tranh giành xâu xé nhau, và tô son trát phấn lên cái ảo ảnh quyền lực vô dụng của chính họ tưởng tượng ra. 

Nhiều người cho rằng đất nước Mỹ ngày càng thưa dần những người lãnh đạo có tầm vóc thực sự như xưa. Mình thì nghĩ rằng trong những năm gần đây, hậu quả của những trò chơi chính trị dơ bẩn và sự lũng đoạn của giới truyền thông (hoặc giới tài phiệt đằng sau), đã làm cho một số người tài giỏi ngần ngại tham gia chính trường. Rất nhiều quan chức chính phủ và những người có ảnh hưởng đến tình hình chính trị trong nước, chỉ biết lối cuốn vào chuyện "thắng thua", vì quyền lợi cá nhân và đảng phái, chứ không phải lo cho "được mất" của quốc gia. Theo suy nghĩ của cá nhân mình, những người thích thắng thua không nên chọn để lãnh đạo hoặc điều hành đất nước, kể cả lãnh đạo một tổ chức hoặc công ty. Bởi họ phù hợp với sòng bài nhiều hơn. Những người lãnh đạo tài ba khiêm tốn, luôn nghĩ đến sự "được mất" của quốc gia, nghĩ đến đại cuộc, và quan tâm cho những người dưới trướng của mình. Ai cũng hiểu trong chính trường thực tế có những thứ thua mà lại được, thắng mà lại mất. Một kẻ háo thắng, ham danh, và ích kỷ, không thể là một người lãnh đạo đáng tin cậy được. Nhưng theo giới quan sát hiện nay, đa phần trong quốc hội Hoa Kỳ là những kẻ quyết tử thắng thua.

Do vậy, đất nước ngày càng phân hoá và hổn loạn. Thắng thua để làm gì, nếu không thay đổi được điều gì có tính chiến lược cho đất nước, mà chỉ tạo thêm hố sâu ngăn cách trong lòng người dân & đảng phái với nhau ? Nhiều người lên án sự phân hoá, sự kỳ thị, sự bạo động đang diễn ra khắp nơi, nhưng ít nghĩ đến nguyên nhân sâu xa hơn, mà cứ hình dung như điều đó chỉ vừa mới xảy ra đêm qua. Rồi trốn chạy sự thật bằng cách đổ lỗi cho các thế lực bị giật dây, chống phá. Thực ra với sự phân hoá như hiện nay, với nhu cầu thắng thua quyền lực nhỏ nhoi như thế, thì không cần thế lực chống phá nào, họ cũng tự phá huỷ đất nước này. Còn nếu như họ đoàn kết, hiểu được cái chung cái riêng, tôn trọng sự dị biệt của nhau để hướng tới những giải pháp chung, thì cũng khó có thể thế lực nào thọc gậy bánh xe được. Hãy nhìn lại lịch sử để chiêm nghiệm điều đó vậy. Hy vọng họ không đổi tên đất nước Hoa kỳ từ "United States" sang "Divided States" !

Cho tới thời điểm này, nhiều người vẫn cho rằng luật pháp và hiến pháp của nước Mỹ là tối ưu, không thể tốt hơn. Đồng ý là lâu nay thế giới ngưỡng mộ nền dân chủ lập hiến của Mỹ. Chưa tới 300 năm lập quốc, đã trở thành siêu cường quốc số một thế giới. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là nước Mỹ có những luật lệ đúng đắn vĩnh viễn. Một luật lệ của thời kỳ đất nước lèo tèo vài triệu người, chưa có internet, chưa có phi thuyền, chưa có IoT, chưa có AI, chưa có 4.0 .... thì có thể không còn phù hợp với thời đại văn minh ngày nay. Đó là quy luật của tự nhiên, là sự thay đổi tất yếu của xã hội. Ví dụ như luật bầu cử của Mỹ đã cũ kỹ lắm rồi, đã đến lúc cần được tu chính để bảo đảm sự trung thực và chính xác hơn. Luật quốc hội cũng vậy, cần phải thay đổi để có những cơ chế kiểm soát bộ máy già nua vô dụng. Hạn chế số nhiệm kỳ của các vị dân biểu lấy tuổi ra đè thiên hạ, bận rộn chuyện chiêu trò đảng phái hơn thua nhiều hơn là quyền lợi của dân chúng. Luật ứng xử xã hội cũng cần được thay đổi để không bị lạm dụng bởi những chiêu bài "kỳ thị" cũ rích làm náo loạn xã hội, thừa cơ trộm cắp đốt phá. Luật an ninh nhân sự cũng cần thay đổi để tránh tình trạng "con sâu làm rầu nồi canh", một vài đứa cảnh sát điên khùng ngu dốt làm bậy kéo theo cuộc sống của bao nhiêu người dân vô tội vào vòng khổ luỵ..v.v. Tất nhiên còn nhiều điều khoản, luật lệ khác nữa cần được tu chính cho phù hợp với thời cuộc hôm nay. Và đất nưóc Hoa Kỳ cần những nhà lãnh đạo mạnh mẽ có tầm nhìn bao quát, cao thượng, đủ khả năng và đủ tâm huyết để thay đổi được những điều đó, cũng như kêu gọi được sự đoàn kết cả nước. Ai cũng mong như vậy ! 

Một đất nước cho dù văn minh đến đâu, một lý thuyết chủ nghĩa cho dù tốt đẹp đến đâu, thì cũng phải có lúc cần thay đổi để phù hợp với sự tiến hoá của xã hội loài người. Không nên bảo thủ, duy ý chí một cách mù quáng. Con ốc hà (mượn hồn) còn biết tự thay vỏ để trưởng thành, mà nhiều chế độ cứ ì ạch khiêng trên vai chiếc vỏ cũ kỹ, đã hỏng hóc lâu đời. Thậm chí còn sơn phết và ca tụng như một sự che đậy rẻ tiền, rồi tìm cách chụp mũ hoặc quy chụp cho sự cải cách.

Tóm lại, mình đã làm xong nghĩa vụ bầu cử của mình, không có bận tâm gì nữa. Lá phiếu khiêm tốn của mình đã dành cho vị nào đem lại những điều tốt đẹp hơn cho nước Mỹ và cho thế giới. Đặc biệt là ai có thể hổ trợ được phần nào sự công bằng đối xử với những nước nhỏ bé bị bắt nạt. Dĩ nhiên không ai có thể cam kết một điều gì như ý muốn trên chính trường quốc tế. Nhưng mình luôn nghĩ rằng bầu cử không phải là câu chuyện thắng hay thua, mà là khả năng chọn lựa tốt nhất trong sự hiểu biết của mỗi con người.

Còn nước Mỹ có khá hơn, có hết phân hoá, có khơi dậy lại được những ý thức vì quyền lợi chung như ngày xưa chăng ? Mình không biết, và cũng không tin là cả hai vị ứng viên tổng thống lần này có khả năng làm được điều đó. Tuy nhiên mình luôn hy vọng vào ngày mai, tin vào những lần bầu cử sắp tới, tin vào những vị tổng thống trong tương lai. Và mình cũng tin rằng trong một ngày gần đây, chính quyền và người dân Hoa kỳ sẽ sớm nhận ra sự  "được mất" của đất nước quan trọng hơn nhiều so với những tham vọng thắng thua vô bổ của các trò chơi chính trị đảng phái bẩn thỉu. 

PN (11/2020)
(Thoughtful men must feel that the fate of civilization upon this continent is involved in the issue of our contest - Abraham Lincoln)

Phiếm: Dã tràng xe cát

 

Trong thời buổi dịch bệnh, chính trị dơ bẩn, xã hội phân hoá, ngày càng có nhiều người tìm đến tôn giáo như một cứu cánh để xoa dịu những nỗi niềm trong cuộc sống hoặc chiêm nghiệm lại những được mất trong cuộc đời của họ...

Mình có người bạn Mỹ, quen nhau cũng gần 30 năm rồi, từ đầu thập niên 90. Thời đó mình còn làm việc cho một trung tâm nghiên cứu viễn thông đa quốc gia (Bell Northern Research), còn anh ta thì bắt đầu khởi nghiệp bán bảo hiểm. Bẵng đi một thời gian khá lâu, ra nước ngoài làm việc, mấy năm trước mình mới trở lại Mỹ. Gặp lại nhau, thì anh đã trở thành ông chủ một công ty bảo hiểm nho nhỏ. Con cái đã trưởng thành, tốt nghiệp đại học, chuẩn bị tiếp tục sự nghiệp công ty bảo hiểm của anh. Nói chung không giàu có lắm, nhưng cũng có một sự nghiệp để tự hào và cuộc sống tương đối đầy đủ. Rất mừng cho anh ấy. 

Tuần rồi, anh bỗng hẹn mình đi ăn trưa. Đầy tâm trạng ưu tư, rồi hỏi thăm rất nhiều về đạo Phật. Có lẽ anh ấy nghĩ mình là người VN nên ít nhiều gì cũng biết chút đỉnh về Phật giáo. Hơi ngạc nhiên, nhưng rồi mình cũng giới thiệu cho anh ta một số trang mạng tiếng Anh nói về đạo Phật. Hy vọng anh ấy sẽ tìm được cái mà anh cần tìm.

Thực ra thì những năm sau này thỉnh thoảng cũng đọc được tin tức của nhiều CEO phương Tây tìm đến đạo Phật. Nào là Steve Jobs (Apple) đi tiên phong qua Ấn độ tầm sư học đạo. Sau đó đến Mark Zuckerberg (Facebook), Larry Page (Google) cũng đi theo gót chân của Steve Jobs. Rồi Jack Dorsey, nhà sáng lập & CEO của Twitter , cũng qua Myanmar học thiền.  Đến Marc Benioff, nhà sáng lập & CEO của Salesforce cũng lặn lội đi tầm sư học nghệ, cuối cùng rước luôn một ông thiền sư về nhà để học. Còn những nhà tỉ phú CEO mà theo đạo Phật lâu nay như Christine Comaford ( First Professional Bank), Pierre Omidyar (Omidyar Network), Kazuo Inamori (KDDI Corp), Jack Ma (Alibaba TQ), Michael Dobbs-Higginson ... thì ai cũng biết, khỏi nói rồi. 

Mình thì luôn quan niệm rằng bất kỳ là ai, cho dù ông to bà  lớn nào, tỉ phú triệu phú hoặc CEO nào thì cũng là con người như tất cả mọi con người bình thường khác. Cho nên ai cũng có những lý do nhất định để có một đời sống tinh thần cần thiết hoặc tìm đến những tôn giáo phù hợp cho riêng họ. Tuy nhiên giới truyền thông và đầu tư thì rất nhạy bén, họ luôn thích săn lùng và thổi phồng những tin tức liên quan đến các ông CEO này. Nhớ năm nào đó Mark Zuckerberg (Facebook) nhà ta đi tầm sư học đạo bên châu Á, tờ báo "Wall Street Journal" chơi một cái tựa báo giựt gân làm chấn động giới võ lâm thời bấy giờ ...“Can Mark Zuckerberg Find Enlightenment? Facebook shareholders could benefit if the company’s CEO takes up Buddhism”. (Tạm dịch là: Liệu Mark Zuckerberg tìm thấy sự Giác ngộ ? Các nhà đầu tư FB hưởng lợi khi người điều hành đi theo đạo Phật). Làm cho biết bao nhiêu nhà đầu tư xôn xao.

Và đương nhiên là so với các cây đa cây đề kể trên, thì ông bạn chủ hãng bảo hiểm cỏn con của mình quá nhỏ bé, cho nên chuyện ông đi nghiên cứu đạo Phật, thì cũng quá ư bình thường, chẳng có gì cần phải ầm ĩ. Nhưng điều làm mình quan tâm là anh ta có vẻ quá lo lắng cho sự nghiệp rồi sẽ tan biến như "dã tràng xe cát" (sand bubbler crab). Ngồi lắng anh kể chuyện một lúc, thì mình cũng hiểu được phần nào nỗi niềm lo lắng ấy. Đúng ra, thì chữ "dã tràng" lâu nay cũng không lạ lẫm gì với người Á đông, được dùng rất nhiều để ví von những trường hợp phí công phí sức trong cuộc sống. Thường thì nó được xài như một danh từ, mà cũng có người xài như một trạng từ, hoặc tính từ ...

(Nhân nhắc về chữ dã tràng, mình nhớ đến anh LQA, người đã rất thành công diễn đạt ca khúc Dã Tràng Ca của nhạc sĩ TCS. Xin nói thêm là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết khúc ca này từ năm 1962, ban đầu có tên là "Trường ca tiếng hát dã tràng". Đây là bài nhạc dài nhất của TCS, và theo các bạn bè của ông, thì chính nhạc sĩ đã từng điều khiển hợp xướng ca khúc này nhiều lần, nhiều nơi khác nhau như Quy Nhơn, Bảo Lộc .... Nhưng mãi cho đến khi nhạc sĩ TCS qua đời, thì ca khúc thất lạc này mới được ai đó tìm lại, và sau đó được nhiều ca sĩ trình diễn. Một trong những người diễn đạt ca khúc này thành công nhất, sâu lắng và tình tự nhất là anh LQA, mặc dù anh ta không phải là ca sĩ chuyên nghiệp). 

Giờ trở lại cái vụ ông bạn bảo hiểm của mình. Thấy anh tâm tư quá, nhưng gặp mình thì cũng chẳng hiểu biết nhiều về đạo giáo và triết lý sống, lại càng chẳng có nghiệp vụ khả năng gì để an ủi và khuyên giải anh ta. Nên tạm thời chỉ biết chia sẻ một vài quan niệm cá nhân mà thôi. 

Lâu nay, theo cách nghĩ của mình thì chẳng có việc làm hoặc hành động nào trong cuộc sống này mà là "dã tràng" cả. Mọi ứng xử hành động đều có những tác động nhất định nào đó. Bởi có cái này thì tất sẽ có cái kia; tạo ra thứ này sẽ luôn ảnh hưởng đến một thứ khác. Có nhân thì có quả, cho dù con người có chấp nhận hay không !

Nói cho chi tiết chút, ai cũng biết xưa nay sinh lão bệnh tử là những quy luật tất nhiên không thể tránh khỏi. Có sinh tất có diệt. Thậm chí có nhiều người sinh ra và chết đi trong cùng một bệnh viện, cùng một ngôi nhà, hoặc trong cùng một nơi chốn, một làng quê, tỉnh thành đất nước nào đó. Và đoạn đời nằm giữa 2 thời khắc sinh tử đó của mỗi con người là những đoạn ngắn dài khác nhau. Họ tìm kiếm và mưu cầu những thứ khác nhau, vui buồn khác nhau. Có người dành hết quãng đời để mưu cầu danh vị, mưu cầu tiền tài, mưu cầu tình yêu, mưu cầu quyền lực ..v.v. hoặc đeo đuổi những thứ mà họ cho rằng thành đạt hoặc hạnh phúc trong cuộc sống. Bên cạnh đó thì cũng có nhiều những con người dành cả cuộc đời để tu tập sống buông bỏ, sống vì người khác, tập xa dần với những gắn bó (attachments) và ham muốn, thực hành sống đơn giản và tỉnh thức ..v.v.. Và dĩ nhiên càng không hiếm những mảng đời sinh ra chỉ để lam lũ kiếm sống, chịu đựng lo toan từng ngày từng khắc cho đến chết mà vẫn chưa hề có dịp để nghĩ đến những thứ rộng lớn hơn, những ý nghĩa hoặc mục đích sống xa hơn chén cơm manh áo. Đó là sự thật và thế gian này quả nhiên là đa dạng. Mỗi người mỗi cảnh !

Tuy nhiên, cho dù giàu nghèo hay sang hèn, bất kỳ ai cũng có một cái "tôi" riêng biệt dành riêng cho họ. Còn cái "tôi" đó lớn hay nhỏ, cao siêu hay thấp bé, ngạo nghễ hay khiêm tốn .... là tùy thuộc vào nhiều yếu tố nhân duyên khác nhau. Nhưng theo quan niệm của đạo Phật, cái "tôi" cái ngã đó vốn không có thực, chỉ là ảo tưởng do các thức tạo thành, nên mới có từ gọi là "vô ngã" ! Tiếng Pali gọi là Anatta, tiếng Sanskrit gọi là Anatman, còn tiếng Ăng lê thì gọi là “non-self” hoặc “substanceless”. Mà thôi, nói đến mấy chuyện này, cả đời nói chưa hết. Có khi không thấy "vô ngã", mà lại chỉ thấy "cãi vả nhau" :-) .

Nhớ mới cách đây mấy năm, Robert Wright cho ra cuốn sách “Why Buddhism is True" (tạm dịch: Tại sao đạo Phật là sự thật". Và nhanh chóng trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất của The New York Times năm đó. Thế là ôi thôi nhiều ông nhiều bà đăng đàn phân tích tranh cãi, phê phán, phỏng vấn tùm lum. Cũng may là cuối cùng cuốn sách vẫn chỉ là cuốn sách :-).

Thực ra thì dẫu có theo tôn giáo nào chăng nữa, hoặc tin theo văn minh khoa học, triết ta triết tây gì, cuối cùng thì ai cũng đồng ý với nhau là sự hiện hữu của con người vốn đơn giản được tạo ra bởi 2 thứ, đó là thân và ý (body & mind). Còn những chuyện linh hồn cao xa hơn nữa thì chưa thấy chưa biết, nên không dám bàn thảo ở đây.

Đại đa số các nhà khoa học và tôn giáo đều cho rằng mỗi con người sinh ra, cho dù đen trắng vàng đỏ gì thì cũng bình đẳng như nhau, đều được làm chủ một "doanh nghiệp trách nhiệm hữu hạn", gồm có 5 nhân viên và một giám đốc. Hoặc nói cách bình dân hơn là có 5 thợ 1 thầy. Năm nhân viên đó có chuyên môn cao, mỗi người phụ trách một lãnh vực, làm việc độc lập nhau, không ai thèm nói chuyện với ai. Đó là "mắt, tai, mũi, lưỡi, thân". Còn ông giám đốc là "mind", chỉ đạo hết 5 anh kia. Năm nhân viên đó ra ngoài tiếp cận với thế giới chung quanh bằng cách nghe, nhìn, sờ nắm, ngửi, nếm .. xong về báo cáo cho lãnh đạo là anh giám đốc. Thế rồi lãnh đạo quyết hết, chỉ đạo cái nào ngon dở, nóng lạnh, sướng khổ, vui buồn, đẹp xấu, vinh nhục, hơn thua ....trong kiếp sống này.

Còn nếu có ai hỏi là đội ngũ nhân viên đó tài giỏi không ? tin tưởng được không ? Thì chắc chắn trả lời là nhất rồi. Đích thân sờ nắm tận chỗ, ngửi nếm tận nơi, thấy nhìn tận mắt, nghe ngóng tận tai, sao sai được ? Mặc dù khoa học đã từng chứng minh rằng giác quan con người không nhạy bén bằng con vật, mắt con người không nhìn rõ bằng mắt con diều hâu, tai con người thính không bằng con nai con báo, mũi con người không nhạy bằng con chó con chồn ....Nhưng không ăn thua, ta là nhất, lãnh đạo quyết thì phải đúng thôi :-).
Và cũng chính nhờ có 5 nhân viên giác quan này, và một ông sếp (ý - mind) mà con người mới có thể tương tác được với thế giới chung quanh, mới hình thành nên những sự cảm nhận, thụ hưởng, hoặc nhận thức về vũ trụ quan & thế giới quan. Rồi từ đó, tuỳ theo những hình thức tương tác và trạng thái thọ tưởng, cũng như các hệ quả phát sinh từ nghiệp lực của chính họ,  mỗi cá nhân lại tiếp tục xoay vòng tạo ra những duyên nghiệp khác. Người ta gọi những nhận thức, ý thức, và sự thọ tưởng đó bằng những danh từ khác nhau như giác quan, uẩn, ấm, căn, trần, thức (consciousness) .v.v. Nhiều vị cao siêu hơn nữa thì dùng cả tiếng Phạn, tiếng Anh, tiếng Hán, để giải thích cho rõ ràng, nhưng thực tế thì ngôn ngữ lúc nào cũng hạn chế, không diễn tả hết được, mà chỉ có mỗi người tự thân trải nghiệm. Nôm na thì cũng vẫn tạo ra bởi năm thợ và một thầy đấy thôi. (Đây là một đề tài tương đối sâu sắc của PG, với phạm vi một vài bài phiếm luận không thể nào nói hết được. Xin lỗi nếu có gây ra những hiểu lầm. Mình không biết nhiều, chỉ mạn phép bàn đến một vài ý nhỏ thôi, nếu bạn nào muốn tìm hiểu thêm, nên tra cứu về "Eight Consciousnesses").

Riêng anh giám đốc lãnh đạo (ý - mind) thì mới là ghê gớm. Cái "tôi" của mỗi con người khác nhau, hạnh phúc hay đau khổ, thiên đường hay địa ngục, là cũng do anh lãnh đạo này. Không như 5 anh nhân viên quèn kia, phải ở cự ly gần hoặc tiếp xúc trực tiếp mới nhận biết sự việc. Anh giám đốc thì tài ba hơn nhiều, trên thông thiên văn dưới rành địa lý. Chuyện không anh có thể biến thành có, chuyện có anh có thể biến thành không. Chuyện lớn anh có thể hoá giải thành nhỏ, chuyện nhỏ anh có thể vẽ thành to. Tất cả đều do anh liên tưởng mà thành, thiện nghiệp hay ác nghiệp cũng bắt đầu từ chỗ anh mà sinh ra. Ngồi VN mà biết chuyện ở Mỹ ở Tàu. Ngồi chùa Ba Vàng mà biết chuyện "oan gia trái chủ". Ngồi quán nhậu mà biết chuyện Trump chuyện Biden. Ngồi trong công ty mà biết thằng kia đang chửi lén mình bên ngoài. Cùng ngồi nhà đọc internet, nhưng biết đám kia đọc "fake news" hiểu bậy, còn mình đọc đúng hiểu đúng. Nằm ngủ mà biết ngày mai xổ số ra con gì. Thậm chí không cần nhìn, không cần nói chuyện, cũng biết thằng hàng xóm kia đang suy nghĩ chê mình cái nhà nhỏ, cái xe cùn. Hãy đợi đấy, tao sẽ làm cái lớn hơn cho mầy sợ chơi :-)...v.v.

Tài ba như thế, thông thái như thế, nên vui sướng hay khổ hạnh, mạnh mẽ hay yếu đuối, ngục tù hay thanh thản, hoang tưởng hay thực tế, huyễn mộng hay tỉnh thức ....của mỗi con người, đều do anh giám đốc có tên Ý thức (Mind) này quyết định tất cả. Và cũng theo quan niệm của Duy thức học, thì chính anh giám đốc "Mind" này dưới sự cố vấn tối cao của "manas consciousness" (Mạt na thức), mà tạo ra những ứng xử khác nhau trong đời sống hàng ngày. Đây cũng chính là nguồn gốc của nghiệp lực cho từng mỗi cá nhân. Cho nên mỗi con người luôn có tính cách hành xử khác nhau. Dẫu là cha con anh em ruột thịt, đồng bào đồng chí đồng rận, thì chắc gì tham ái hỉ nộ hoặc trí huệ lại giống nhau …? Thực ra mỗi người sinh ra đều có sẵn cho mình một anh "giám đốc lãnh đạo", tuyệt đối không anh nào giống anh nào. Nhưng giỏi hay dở, thông thái hay ù lì, mạnh hay yếu, ngạo nghễ hay khiêm tốn, thiện lương hay gian ác ... cũng đều nhờ vào sự tu dưỡng, và cái vốn liếng nhân duyên nghiệp lực của họ.

Một số người cho rằng cái "công ty trách nhiệm hữu hạn 6 thành viên" đó chết là hết, không cần khai phá sản. Nhưng các tôn giáo thì lại có những quan niệm về sự sống và cái chết khác nhau riêng biệt. Những khái niệm về linh hồn & đấng cứu rỗi, thiên đường & địa ngục, sự sống sau khi chết...v.v. luôn tồn tại ở thế gian lâu nay và là những đức tin cho con người dựa dẫm. Mình luôn cho rằng bất kỳ một đất nước hoặc thể chế chính trị nào, đức tin luôn đáng kính, và tự do tín ngưỡng của con người luôn phải được tôn trọng. 

Riêng đạo Phật, vốn đề cao sự tu tập và tỉnh thức của mỗi cá nhân để tìm ra sự giải thoát cho chính họ, chứ không dựa vào sự cứu rỗi. PG quan niệm rằng cuộc sống không tự nhiên sinh ra và cũng không tự nhiên mất đi, chỉ là biến đổi theo đạo lý vô thường, thành trụ hoại diệt. Cho nên những trình tự của sự sống và tái sanh (nếu có) là hoàn toàn tuỳ thuộc vào nguồn năng lượng sống cũng như những nghiệp lực của mỗi chúng sinh tự tạo ra. Đạo Phật có một quan niệm rất khác biệt so với một số tôn giáo khác. Đó là khái niệm về 8 Thức trong Duy Thức học (Eight Consciousnesses). Nói một cách chính xác hơn là khái niệm này được hình thành từ Phật giáo Đại thừa, để giải thích quá trình tái sanh của con người sau khi chết. Nôm na là con người sinh ra do nghiệp lực của sự vô minh (ignorance) từ tiền kiếp. Ngoài 6 thức "nhãn, nhĩ, tỉ, thiệt, thân, ý" (6 consciousnesses) kể trên, con người còn có thức thứ 7 (Mạt-na thức) và thức thứ 8 (A-lại-da thức). Khái niệm A-lại-da thức là cơ sở của Duy thức tông, giải thích sự hiện hữu của "con người". Theo đó, các chủng tử, tức là các hạt mầm của Nghiệp (sa. karma, pi. kamma) được chứa đựng trong A-lại-da thức và đợi nhân duyên đầy đủ sẽ hiện thành tư tưởng và hành động. 

Nói một cách dễ hiểu nhất, A-lại-da thức được ví như một kho tàng của các loại hạt giống, gồm những thiện nghiệp và ác nghiệp mà mỗi chúng sinh đã tạo ra trước đó. Nên khi ra đời, mỗi chúng sinh đều đeo theo một bao hạt giống sau lưng, tạm ví như có cả đậu đen (xấu) và đậu trắng (tốt). Khi gặp thời cơ thuận lợi, đủ nắng đủ nước, thì hạt giống sẽ được nảy mầm, lên cây, và đơm hoa kết trái. Có những trái ngon trái ngọt, thì cũng có những quả đắng quả chua. Kết quả thu gặt được là "quả" do những "nhân" trong quá khứ đã làm ra, mà không thể trốn tránh, chối bỏ nó. Những hạt (chủng tử) này sẽ liên tục được thay đổi, thêm bớt mỗi ngày trong cuộc sống. Hoặc là thiện hơn (hoàn thiện), hoặc là ác hơn và tiếp tục lưu trữ lại vào kho tàng A-lại-da thức. Nhiều đậu đen hơn hay nhiều đậu trắng hơn, là do những hành động và ý thức của mỗi chúng sinh trong cuộc đời của họ tạo ra (karmic seeds). Người nào tu tâm dưỡng tánh, thực hành thiền định, chánh tâm, chánh nghiệp, chánh ngữ ...v.v.. cho đến khi túi hạt giống đó chỉ còn đậu trắng thôi, đậu đen đem ra nấu chè ăn hết, thì coi như ngon lành :-). Kinh sách PG cũng nói đến nhiều cách để tự thay đổi mình, để tu sửa bản thân, để học hỏi và thực chứng. Ai cũng có quyền bình đẳng chọn lựa cách sống, đức tin, và phương pháp học hỏi phù hợp với điều kiện của mình, chứ không nhất thiết phải đi theo thuyết của ông sư tiến sĩ này, hoặc của bà thượng sư nọ thì mới giác ngộ được. Thời buổi này kinh sách, tài liệu chính thống có nhiều, nêm tìm hiểu thêm để tránh những nhầm lẫn đáng tiếc. Còn đối với những bậc giác ngộ cao siêu hơn nữa, thì chắc cũng chẳng còn thấy đậu trắng đậu đen, chẳng hạt chẳng mầm, chẳng duyên chẳng nghiệp gì nữa. (Tất nhiên đây cũng chỉ là những quan điểm tôn giáo, mỗi người nên tự tìm hiểu và chọn lựa niềm tin cho riêng mình. Đạo Phật không chủ trương ‘blind faith’, tức là tin một cách mù quáng, tin mà không hiểu bản chất sự việc). 

Nói đến đây mới nhớ đến sách Phật ngày xưa có câu chuyện như sau. Một nhà thông thái đi tìm ông sư đắc đạo mà hỏi: 

- Ngày xưa khi chưa đắc đạo, ông làm gì ?
- Gánh nước, chẻ củi, nấu cơm...
- Vậy sau khi đắc đạo ông làm gì ?
- Thì cũng vậy thôi. Gánh nước, chẻ củi, nấu cơm...
- Sao lạ vậy ? Vậy thì khác nhau chỗ nào ?
- Khác là hồi trước lúc gánh nước thì nghĩ tới chẻ củi. Lúc chẻ củi thì nghĩ tới nấu cơm. Giờ thì làm cái gì nghĩ cái nấy !

Cho nên mình cũng không ngạc nhiên lắm nếu có một ngày nào đó, ông bạn bảo hiểm của mình tới nói rằng:
- Hồi xưa chưa đọc sách Phật, thấy công lao cả đời chỉ là dã tràng. Bây giờ đọc xong sách Phật, cũng thấy công lao cả đời chỉ là dã tràng. Chỉ khác nhau là hồi đó buồn, giờ lại thấy vui !

Rất mong là vậy. Hì hì hì ...:-)

PN (11/2020)

Quan toà xứ Mỹ

Mình ra nước ngoài gần 40 năm rồi, nhưng chưa bao giờ thấy nước Mỹ có nhiều chuyện ầm ỉ như năm nay. Từ đầu năm tới giờ liên tục là những câu chuyện "nặng ký". Từ dịch bệnh lớn nhất đến mức đóng cửa cả nước Mỹ, trường học công sở đóng cửa, cho đến biểu tình cướp phá, mâu thuẩn kỳ thị sắc dân, đàn hạch tổng thống, rồi con cháu trong gia đình, luật sư thân tín, nhân viên, phóng viên thay nhau ra sách khai xấu kể tội tổng thống đương nhiệm, rồi chuyện moi móc đấu đá tranh cử bầu cử ...Choáng ! Mấy hôm nay lại rộn ràng chuyện bà thẩm phán tối cao pháp viện Ruth Bader Ginsburg vừa qua đời. Những tranh luận sôi nổi xảy ra, và chắc chắn sẽ ác liệt hơn trong những ngày sắp tới về việc thay thế vị trí của bà Ginsburg tại SCOTUS (tối cao pháp viện Hoa Kỳ). Bà Ginsburg thuộc đảng dân chủ, và là người từng được quốc hội Mỹ chấp thuận với số phiếu kỷ lục 97/3 cách đây gần 30 năm trước. (Nên lưu ý được bầu vô đây là làm hoài cho đến chết hoặc từ chức thôi. Dĩ nhiên là nếu làm bậy thì lại bầu bán đuổi ra, nhưng chuyện này rất hiếm hoi). Nghĩa là cả Cọng hoà và Dân chủ đều chấp thuận bà. Và rõ ràng bà là người rất có lòng với đất nước, rất đáng kính trọng. Bịnh tật ung thư tàn phá, nhưng vẫn không từ chức và làm việc cho đến ngày chết. (Cũng có thể sợ ông Trump bổ nhiệm người khác, nên ráng sống !)

Nói sơ cho những người chưa hiểu rõ về cơ chế chính trị ở Mỹ. Đó là chế độ tam quyền phân lập - Lập pháp (quốc hội) - Hành pháp (chính phủ, đứng đầu là tổng thống) - Tư pháp (đứng đầu là Tối cao Pháp viện SCOTUS). Ba ngành này kiểm soát lẫn nhau để duy trì nền dân chủ cao nhất, tránh sự độc tài, phe cánh, và lợi dụng quyền lực làm phương hại đến quyền lợi người dân và đất nước.

Cho nên mặc dù SCOTUS là do tổng thổng bổ nhiệm, nhưng phải được quốc hội đồng thuận với đa số phiếu ở thượng viện Hoa kỳ. Và ngược lại thì SCOTUS sẽ vì quyền lợi quốc gia và người dân trên hết, nên có quyền phủ quyết những quyết định của quốc hội và tổng thống Mỹ nếu vi hiến. Đó là nơi tối cao để phán xét những quyết định thuộc về công lý và tư pháp. Mỗi tiểu bang cũng có tối cao pháp viện của họ, nhưng phán quyết cuối cùng của nước Mỹ thuộc về SCOTUS. Cho nên đôi khi chỉ cần thay đổi một vị thẩm phán ở SCOTUS cũng có thể ảnh hưởng nhiều đến các chính sách và quyết định của chính phủ cũng như quốc hội Hoa kỳ.

Nói chung những vị thẩm phán ở SCOTUS phải rất là uy tín, học hành tới nơi tới chốn, thành tích dày cộm, và đạo đức phải trong sạch. Còn ông Chánh Án của SCOTUS thì dữ dằn hơn nữa vì coi như là vị cầm chịch nhóm này. Hiện nay số thành viên của SCOTUS là 9, nhưng không có nghĩa tương lai sẽ là 9 , trước đây cũng đã từng có nhiều thay đổi. Thông thường là các vị thẩm phán kể cả ông Chánh Án (Chief) đều được chỉ định bởi các tổng thống hoặc Dân chủ hoặc Cọng hoà, bởi bản thân họ cũng thuộc một trong 2 đảng. Tuy nhiên khi vào những vị trí này, thì hầu hết các vị thẩm phán đều ứng xử vì quyền lợi quốc gia trên hết, tuân phủ theo quy định của hiến pháp, chứ không phải quá lệ thuộc vào quyền lợi của đảng phái. Đặc biệt là vị chánh án tối cao, hiện nay là ông John Roberts (The chief justice of the United States is the chief judge of the Supreme Court of the United States and the highest-ranking officer of the U.S. federal judiciary). Vị trí này thường phải chí công vô tư, vì là người giữ gìn những giá trị cơ bản nhất của nền tư pháp và công lý cho đất nước. Bởi vậy thông thường quyền lợi của đảng phái không phải là những tiêu chí cao nhất đối với họ trong những ứng xử và phán quyết sự việc.

Nhưng đó là chuyện đã qua, chuyện của ngày xưa. Lâu nay, với những nền tảng luật pháp dân chủ, qui định của hiến pháp, giá trị của lòng tự trọng và nguyên tắc làm người của các vị SCOTUS, đã góp phần đưa nước Mỹ trở nên một quốc gia hùng mạnh nhất trong vòng 300 năm dựng nước. Còn hôm nay thì sao? Những năm gần đây dường như sự cạnh tranh quyền lợi của đảng phải trở nên khốc liệt và tiểu tiết hơn nhiều. Người ta nhận ra và e ngại rằng quyền lợi quốc gia đã không lớn bằng sự thắng thua của đảng phái (dân chủ & cọng hoà). Các luật lệ của quốc hội cũng đã trở nên già nua, theo thời gian và tuổi tác của các vị dân biểu kỳ cựu. Ranh giới của sự quyết đoán và sự bảo thủ cũng chỉ là những đường ranh rất nhỏ. Có lẽ cũng tới lúc đất nước Hoa Kỳ cần nên tu chính lại một số luật lệ. Có chiếc xe nào chạy mãi mà không phải tune-up đâu nhỉ ? Hy vọng đất nước Mỹ sớm có một vị tổng thống và ê kíp đủ mạnh mẽ, thông mình và tầm nhìn chiến lược để tune-up chiếc xe tuy đẹp đẽ mạnh mẽ nhưng đã hơi cũ kỹ này. Đặc biệt là phải hiểu rõ quyền lợi quốc gia và trách nhiệm an dân lớn hơn nhiều so với quyền lợi đảng phái. Hy vọng sẽ thấy được nhiều điều mới lạ trong những ngày sắp tới :-)

Với mình, người mà mình rất thích và tôn trọng nhất đó là ông John Marshall, người Chánh án Tối cao pháp viện đời thứ 4 của nước Mỹ. Người đã đưa khái niệm lương tâm vào trong việc thực thi pháp luật và công lý. Ông là nhân vật vĩ đại nhất trong lịch sử toà Tối cao Pháp viện của Hoa Kỳ, và đặc biệt là ông không có bằng cấp luật nào. (Đại đa số mấy ông sau này ông nào cũng là tiến sĩ, giáo sư luật, hoặc những bằng cấp hoặc chức vụ, thành tích dày cộm liên quan tới luật hoặc ngành tư pháp).

Dĩ nhiên là nhiều người thắc mắc, sao ở đâu cũng vậy, nưóc nào cũng thế, sao tổ tiên giỏi quá, vĩ đại quá, mà con cháu thì lại kém cỏi, hùng hục hơn thua nhau, lén lút đâm thọc nhau.... lo cho cái riêng, mà không nghĩ cho cái đại cuộc? Vậy thì cuối cùng đất nước sẽ về đâu, đi lên hay đi xuống? 

Một câu hỏi mà những ai có lòng cũng thường ưu tư lâu nay !

Tản mạn: Nhớ quên

Người ta thường nói "Lớn tuổi hay quên". Mình thì lại nghĩ là lớn tuổi hay nhớ chuyện xưa . Cũng có thể mau quên, nhưng chỉ quên những chuyện mới xảy ra thôi, còn chuyện ngày xưa thì dễ gì mà quên, nhớ mồn một từng chi tiết nữa là ....

Hôm rồi nói chuyện với ông anh đồng hương về cái thời còn đi học. Anh ấy nhớ rõ ràng từ góc phố con đường, từ bờ rào khung cửa, từ cô bé hàng xóm anh lén nhìn mỗi tối, đến người cô giáo chủ nhiệm thướt tha mỗi ngày đến lớp. Anh ấy và mình lớn lên cùng một tỉnh lỵ nhỏ, có vài ngôi trường, vài con phố quen thuộc, vài quán cafe nổi tiếng .... nên thường là ai cũng "biết" nhau. Nhưng chỉ có chuyện tình yêu bồ bịch là dấu kín, có vợ con rồi càng dấu kỹ hơn. Đợi tới lúc về hưu con cháu đùm đề mới kể, mà kể một cách đam mê cuồng nhiệt như "lửa" yêu của thời mới lớn  :-).

Mình và anh ấy học chung trường trung học. Mình vô đệ thất thì anh đã gần ra trường. Nhưng chuyện yêu đương thì từ lớp Nhất trường Nam tiểu học, anh đã biết nhớ nhung, biết ngủ "chiêm bao" rồi. Nên cô nào dễ thương trong tỉnh, hoặc quán cafe nào có con gái xinh, bài thơ tình nào da diết, anh nhớ hết. Dĩ nhiên cô nào anh theo đuổi tán tỉnh, thì nhớ nhiều và chính xác hơn. Mình ngồi nghe say sưa như được ai nắm tay dẫn đi lại những con đường loanh quanh của thời cắp sách đến trường. Chợt nghiệm ra một điều cho dù tuổi tác đến đâu, trong từng mỗi con người luôn có một vùng trời trẻ trung & bất tử. Như những hạt giống nằm im sâu lắng trong tàng thức, chờ đợi nảy mầm !

Thành phố mình ở thời đó chỉ có vài con đường lớn chính như Quang Trung, Phan Bội Châu, Trần Hưng Đạo, Phan Đình Phùng, Lê Trung Đình, Duy Tân, Võ Tánh, Trần Thúc Nhẫn, Phan Chu Trinh, Nguyễn Thái Học, Ngô Quyền, Nguyễn Bá Loan  .... Có những cung đường đẹp, thơ mộng, phượng vĩ đỏ thắm mỗi lúc hè về. Cũng có những cung đường đầy phân ngựa, kẻ bán người buôn tấp nập, mùi thịt nướng thơm lừng, mùi đường phèn đường phổi bay ngào ngạt. Và dĩ nhiên hai bên đường là những hàng cột điện gầy guộc và cũng như bao thành phố khác "đi dăm phút đã về chốn cũ". Nhưng dẫu con đường có lồi lõm ổ gà ổ voi đến đâu, thì vẫn đẹp. Cái đẹp trong tâm tưởng, ký ức về một tuổi thơ bao giờ cũng ngọt ngào. Chỉ có điều lạ là hồi đó bồ bịch thì lại không tìm những cung đường đẹp, con đường chính, mà toàn kiếm những cung đường muỗi cắn, tối hù mà đi :-).

Mình nhớ thời còn đi học, mình có thằng bạn thân học trước mình một lớp, rất mê thơ Đinh Hùng, Nguyễn Tất Nhiên, và Nguyên Sa. Nó cũng mê luôn một cô kia học chung khối lớp mình. Sáng nào có tiền, cũng chạy xuống bánh mì Bà Được, rồi lên dựa cột điện đầu đường Duy Tân, thổi kèn "harmonica" nhìn cô em đi học, từ ngoài Ngã Tư chính vào. Dĩ nhiên là chả bao giờ dám nói, nhìn cho đã, rồi về tìm thơ mà đọc. Hôm nào cô đó ngủ nướng, thì nó cũng đi học trễ. Vô lớp thì mơ mơ màng màng, bị ông thầy lấy cục phấn ném vô đầu, về nhà bị bà nó chửi "nhỏ mà hượn (?) yêu". Mặc kệ, nó vẫn chờ vẫn đợi, vẫn gặm bánh mì, vẫn làm mòn trụ điện, và vẫn chưa bao giờ dám nói. Bao nhiêu năm qua, có lần mình vô tình gặp lại cô gái ấy ở Mỹ, tính nói cho cô ấy nghe, nhưng rồi lại thôi. Hắn đã có vợ, và cô ta cũng đã có chồng. Bây giờ gặp lại chắc gì đã nhận ra nhau. Nhưng những câu chuyện tương tự như thế chắc chắn sẽ ở mãi trong "vùng trời trẻ trung" của họ, làm sao quên được ? 

Hỡi thành đô với linh hồn bách thảo
Còn nhớ ta chàng tuổi trẻ tóc bay
Làm học trò nhưng sách chẳng cầm tay
Có tâm sự đi nói cùng cây cỏ
(Đinh Hùng)

Thực ra, thời đó quê mình trường trung học nhiều, nhưng trường công lập thì ít, nên thi vào trường công lập cũng hơi khó. Nhiều trường nam nữ phải học riêng. Con gái học bên Nữ tiểu học, Nữ trung học. Mấy cô con gái tỉnh lẻ, bên ngoài thường thẹn thùng kín đáo, nên mấy anh con trai tuổi mới lớn càng tò mò khám phá. Có dạo mấy cô học đến lớp đệ nhất (12) thì được chuyển qua trường nam (TQT). Và mọi chuyện trai gái phiền phức (hoặc tuyệt vời) đều bắt đầu xảy ra từ đó :-).

Ông anh đồng hương mình kể từ thời tiểu học đã bắt đầu biết "trộm nhìn em", từ ban công nhà nàng, biết "yêu vu vơ màu tím", biết hái trộm hoa phong lan từng bịch để dành, và biết hát những bài tình ca bất tử ... Nhưng Romeo đã không dám leo lên ban công nhà Juliet, và đợi hoài mà "con bướm trắng cũng chẳng thèm sang bên này", nên anh ấy giờ chỉ còn lại những câu chuyện tiếc nuối ngồi kể hôm nay. Còn lên trung học thì khỏi nói rồi, sách vở nào ghi cho hết thành tích của anh. Ưu điểm của anh là cô nào dễ thương hoặc nổi tiếng anh đều nhớ hết; khuyết điểm là khó quên. Cho nên từ vạt áo dài đến bờ tóc xoả, từ góc phố thân thương đến bờ rào đáng ghét, từ quán chè cho đến quán cafe , từ hẽm Tạ Từ đường cho đến xóm chợ Trời. Từ những đêm văn nghệ, những buổi diễn hành, cho đến những ngày nước lũ chợ mưa.... anh nhớ mồn một. Giá như anh ấy viết sách, thì mình nghĩ Nguyễn thị Hoàng gặp đối thủ nặng ký rồi. Nhà thơ nổi tiếng người Anh John Keats có nói “Touch has a memory” (tạm dịch: cái đụng có trí nhớ" ). Chắc là vậy, cho nên nghe nhiều người đi trước kể rằng thời đó chưa hề hôn nhau, chỉ cần nhìn nhau hoặc nắm tay nhau, đã lâng lâng hạnh phúc, sung sướng, và nhớ nhau suốt đời :-).

Quê mình thời đó có nhiều quán cafe, nhưng không phải quán nào cũng dành cho tình nhân hoặc cho mấy anh trồng cây si. Có khi quán lớn không ghé, mà lại chui vào quán nhỏ, bởi đâu phải người nào vào quán cũng để thưởng thức cafe. Nào là Diễm Xưa, Hoàng Gia, Bắc Sơn, La Rose, Hồng Diệp, 116, Cafe Uyên .... mà hình như quán nào cũng có những bóng hồng đáng nhớ một thời. 

Mở ngoặc chút, dạo trước đọc anh Luân Hoán kể về thời gian ở khu Trùng Khánh, với những nhân vật văn chương thi phú một thời ....như Phan Nhự Thức, Lê Văn Nghĩa, Huỳnh Bá Dũng, Đynh Hoàng Sa, Đinh Trầm Ca, Hà Nguyên Thạch, Khắc Minh, Trần Thuật Ngữ, Nghiêu Đề,  Phạm Trung Việt, Phan Nhự Thức, Vũ Hồ, Vũ Quỳnh Bang ... Mình rất thích cái phong cách sống thời đó. Nhà trường và xã hội ở mỗi giai đoạn đào tạo ra những thế hệ thanh niên có quan niệm sống khác nhau. Qua đó ít nhiều cũng thấy được cái văn hoá và tư duy giáo dục của từng thời kỳ. Ngày ấy bên cạnh những lãng mạn của thi ca, của tình yêu cuộc sống, thì còn mang nặng lý tưởng quốc gia, quê hương dân tộc, và ước mơ phụng sự xã hội. Nhưng điều đó dường như ngày càng trở nên hiếm hoi hơn trong xã hội ngày nay.

Trở lại những cuộc tình của ông anh đồng hương mình. Thời còn đi học, mình học ban toán, ông anh học ban văn chương, rồi lên đại học anh ấy cũng học văn chương, nên cũng đã làm bao nhiêu cô khổ rồi, chứ mấy em đâu dám làm khổ ảnh ? Nhưng trong tình yêu nếu chỉ được thôi, không mất, thì cung bật cũng tẻ nhạt, đơn điệu :-). Cho nên phải có yêu thầm nhớ trộm mới thú vị, thất tình mới nhớ lâu. Lâu nay thường thấy mấy ông thi sĩ nhạc sĩ thất tình làm thơ làm nhạc mới hay. Đến khi cuộc sống dư đủ, ít trắc ẩn, thì dường như thơ nhạc cũng ít phong phú hơn. Nói tới đây nhớ đoạn này của Nguyễn Tất Nhiên:

Tình một hai năm chưa phải tình dài
Cũng không thể gọi là tình mới
Tôi vẫn đợi như ngày tôi đã đợi
Vẫn ngậm tình về như buổi ngậm tình đi ...
(Nghĩa là tôi ấp úng chuyện yêu người
Và cơ khổ như những lời thú tội!)

Tình sớm rụi bởi rơm tình sớm cháy
Tôi làm sao can đảm ngắm tro tàn?
Nên cuộc đời, cứ thế, run run
Gió thì lạnh – tay chẳng màng đánh lửa!
Tôi vẫn đợi, đợi người thêm chút nữa
Tự an ủi mình khi cắn nỗi sầu đau
Tình một hai năm... chưa bạc mái đầu
Chưa tuyệt vọng (bởi vì chưa hy vọng)

Và hôm nay mưa nhiều trên tóc nhuộm
Xơ xác người, tôi thấy buồn chưa tôi?
(Biết làm sao cấm đoán được mưa trời?)

Cha mẹ sinh tôi: thằng con bất hiếu
Thề thốt thương người hơn cả song thân ...

Nói chung ký ức con người quả nhiên là kỳ diệu. Luôn chọn những gì ấn tượng nhất, lưu luyến nhất, và đẹp đẽ nhất để ghi lại. Như ông anh mình, bây giờ tới lúc tóc tiêu nhiều hơn muối, không quản khó nhọc, ráng làm cái vườn hoa, cái ao cá tuyệt đẹp. Chiều chiều ra ngắm, mở nhạc, mơ màng ngồi nhớ chuyện xưa. Khi nào vợ kêu, thì mới vào rửa chén ! Rau quả mọc lên rơi rụng nhiều quá, phải kiếm người mà cho. Mà vườn thì trồng toàn thứ "độc", toàn quốc hồn quốc tuý. Cũng không quên trồng thêm một cây phong lan, thoang thoảng hương thầm. Ở Mỹ mà có cây bồ kết chắc ảnh cũng trồng luôn. Nhưng mình nghĩ, với anh và cũng như bao nhiêu người VN tha phương khác, chắc là rau trái gì cũng không quan trọng, cá gì bơi lội cũng không quan trọng, hoa gì nở cũng không quan trọng, mà là hoài niệm hướng về đâu mới là quan trọng. Những niềm nhớ không quên... 

Mà thực ra giữa cuộc sống bon chen này, đầy rẫy những tranh chấp vô bổ, dễ gì ai cũng tạo được cho mình một góc riêng như thế. Cho nên đừng bao giờ nghĩ rằng lớn tuổi hay quên. Mà nhớ hay quên chỉ là câu chuyện của khu vườn ký ức trong mỗi con người. Không tưới nước bón phân thường xuyên thì cây nào mà lên cho nỗi ?

Còn mình thì thuộc loại phàm phu tục tử, không có nhiều chuyện xưa để nhớ, mà mỗi lần thấy vườn rau của anh lại nhớ đến món ruột của mình, lẩu mắm và bài "Rau đắng sau hè". Nào là đậu đũa, khổ qua, cà dái dê, đậu rồng, rau ngỗ, rau càng cua, rau đắng, lục bình .... chỉ tiếc là thiếu bông điên điển :-). 

PN (9/9/2020)
(When someone you love becomes a memory, that memory becomes a treasure.)

Nhân ngày 2/9

Những tài liệu rất quý giá về ngày 2/9/1945. Đọc & nghe để chiêm nghiệm thân phận của một đất nước. (Ở video dưới cùng, người nói là H.R. McMaster, sau này là trung tuớng, cố vấn an ninh quốc gia của Hoa Kỳ.)

Phiếm - Chuyện xưa khó quên

 

Nhớ trong điển tích của nhà Phật, có một câu chuyện nôm na như thế này. Một ông thương gia giàu có, làm ăn giỏi giang, có mấy đứa con tài giỏi. Ông luôn mong đợi những đứa con sẽ nối nghiệp, điều hành doanh nghiệp, làm giàu để vẻ vang cho gia tộc. Ai dè mấy đứa con lại đi theo tăng đoàn đức Phật nghe Pháp. Tức quá ông vô rừng coi thử. Thấy quá vô lý, ở nhà làm ăn, nổi tiếng giàu có, kẻ hầu người hạ cung phụng mà không chịu, lại đi theo ông thầy tu chẳng có tài sản gì, tối ngày ngồi đôi mắt nhắm nghiền, sao thấy trời thấy đất, biết phú quý vinh quang ? Thế là ông sấn tới chửi cho ông Phật một trận, cho biết thế nào là uy lực của một đại gia. Ông Phật vẫn cười như thường lệ, và thiền định tiếp. Ngài thương gia nhìn quanh, cũng nhận ra ít ai có phản ứng gì về thái độ hung hăng của mình, nên rồi cũng từ từ nguội dần và đi về .

Về đến nhà, ông ám ảnh nghĩ hoài vì xưa nay chưa bao giờ gặp người nào mà lại phản ứng như vậy với cơn thịnh nộ của ông, ông Phật mà cũng chỉ mỉm cười ngồi im chịu trận. Nên cũng cảm thấy hối hận chút chút, hôm sau ghé lại nói tiếng xin lỗi với ông Phật. Ông Phật trả lời : "Ta không chấp nhận lời xin lỗi của ông !".

Ông ngạc nhiên, và cả tăng đoàn đều bất ngờ, thấy lạ, vì lâu nay đức Phật thưòng tha thứ cho tất cả mọi người, chấp nhận và đối xứ bình đẳng với mọi tầng lớp, không phân biệt giàu nghèo sang hèn, quan chức đại gia hay dân thường khốn khổ. Nhưng tại sao hôm nay Ngài lại cố chấp với người thương gia như vậy ?

Người thương gia hỏi tại sao. ĐỨc Phật mỉm cười trả lời - Bởi vì ông hiện không làm gì sai. Ông đang là người tốt hoàn hảo, không có lỗi gì. Nên ta không thể chấp nhận lời xin lỗi của ông được. Người đàn ông hôm qua không có ở đây. Và người bị ông ấy xúc phạm cũng không có ở đây !

Câu chuyện đó được nhiều sách vở sau này trích dẫn, để giảng giải về nhiều khái niệm khác nhau trong cuộc sống, trong đó có nói đến thế nào là một sự tha thứ đúng nghĩa. Một số sách báo lại phân tích xa hơn về khái niệm biến đổi vô thường tất yếu trong tự nhiên, và sự phiền não khi cố bám víu vào những điều đã cũ, không buông bỏ được. Nhưng sách vở nào viết thì cứ viết, ai đọc được thì cứ đọc, còn làm được hay không thì lại là chuyện khác. Thực tế thì thế giới này không hiếm những người thù hận ghen tức cả đời. Dễ gì quên, mà tại sao lại phải quên ? Nhiều người còn sợ quên, năm nào cũng nhắc nhở lại hoặc làm lễ tưởng niệm để nhớ. Có khi đời ta thù một mình chưa đủ, nhét vô đầu con cái kêu nó thù dùm đời tới luôn !

Mà cuộc sống vốn vậy, có nhiều chuyện mâu thuẩn đến vô lý nhưng vẫn cứ tồn tại. Ví dụ như nhiều người gặp lại bạn bè hoặc con cháu ngày xưa, năm bảy chục năm qua đi, cũng không cho bạn bè được quyền thay đổi hoặc con cháu được quyền lớn khôn, chỉ có bản thân họ mới được quyền thay đổi đó :-). 

Dông dài chút, nhưng cái mà mình muốn phiếm hôm nay là những câu chuyện rôm rả, moi móc đời tư ngày xửa ngày xưa, của các ứng viên vào những mùa bầu cử, đặc biệt là bầu cử ở Mỹ. Thực ra thì ở xứ nào cũng vậy, khi trở thành hoặc sắp trở thành người của công chúng, thì phải chấp nhận đời tư bị moi móc, thiêu dệt. Còn chuyện đó thật giả thế nào cũng khó ai mà biết được. Nhiều người không phải là người của công chúng, mà vẫn bị soi ngắm dệt chuyện, huống hồ chi là nhừng ứng viên mà cả thiên hạ chỉa mũi dùi vào. Tính ra ở những xứ sở mà lạng quạng là phạt nóng mấy triệu liền, hoặc mời lên phường làm việc, thì thiên hạ còn sợ chút. Chứ ở những xứ tự do ngôn luận như Mỹ thì ôi thôi thượng vàng hạ cám, tin thiệt tin giả, tin vịt tràn lan, cứ thế mà tuôn trào. Nhiều ông còn đem lên youtube, lên radio, TV mà bình luận. Cứ phán nghe y như thật, ghét bên nào thì dập bên đó, ai tin được thì tin. Còn chuyện đấu đá thì cứ nhắm dưới thắt lưng mà đánh, từ dưới đáy đánh lên, cho nên những thập niên sau này cũng thưa dần những người tài ba thực sự ra tham gia chính trường. Dĩ nhiên có nhiều lý do, trong đó có lý do họ không muốn gia đình con cái và bản thân bị quấy nhiễu phiền phức, và càng không muốn cạnh tranh với nhau bằng cái xấu chứ không phải bằng cái tốt, đo lường nhau bằng thủ đoạn chứ không phải bằng tài năng !

Bởi vậy, cứ mỗi mùa bầu cử là báo chí, thiên hạ lại lôi ra đủ thứ vấn đề, trai gái, rượu chè, cờ bạc, gian lận... đủ cả. Rồi khi mùa bầu cử qua đi, cũng chính những người "xấu xa" đó lại điều hành xã hội, đất nước của họ. Xong mọi chuyện lắng đọng ít lâu, đợi đến kỳ bầu cử sau, lại lôi ra nói xấu tiếp. Nhiều câu chuyện cũ rích cũ rơ, cũng lôi ra để dìm hàng nhau, để phán xét lẫn nhau. Nhiều người có nghiên cứu sách vở, hiểu và quan niệm cuộc sống vốn "vô thường", nhưng khi đụng đến chuyện phán xét người khác, thì nó phải "thường" mới được. Nhiều người gắn bó sâu sắt quá với cái quá khứ nên cũng khó buông bỏ để nhận ra chân tướng của hiện tại. Nên lỡ thương thì trái ấu cũng tròn, lỡ ghét thì bồ hòn cũng méo. Dĩ nhiên cũng có nhiều người thấy bạn bè ghét thì ghét theo, thấy anh em thương thì mình bầu, chứ cũng chẳng rõ tốt xấu ra sao. Đúng sai thì miễn bàn ở đây, nhưng quả nhiên là muốn có những sự đánh giá công bằng, buông bỏ khách quan trong xã hội này thực không phải là chuyện dễ dàng chút nào. Mà ai cũng vậy thôi, tây tàu gì cũng thế, định kiến cá nhân bao giờ cũng khó thay đổi nhất.

Đôi khi mình có cảm giác là thiên hạ cứ săm soi vào những chuyện "ngày ấy xa rồi", hoặc những lỗi lầm nhất thời ngày xửa ngày xưa .... của các vị  ứng viên, mà xao lãng đi chuyện ghi nhận những gì đang xảy ra trong hiện tại, họ đã thay đổi như thế nào, và họ đang đóng góp được điều gì trong công việc hiện tại. Nhớ lại hồi đó mình còn ở VN, nhiều lúc nghe người ta nói về lý lịch dĩ vãng "oai hùng" của ông lớn này hoặc bà lớn nọ, mình cứ thắc mắc không biết cả nhiệm kỳ (hoặc vài nhiệm kỳ) họ đã làm được điều gì và thay đổi được điều gì ? Đặc biệt là mấy ngài bộ trưởng. Cuối cùng mới nghiệm ra rằng đi họp, ký giấy, phát bằng khen, phát lương, và giữ cho không bị đi tù, cũng là những công việc không nhẹ nhàng tí nào !

Còn như ở Mỹ, khi nói đến chuyện T/T Trump thì vô vàn bất tận. Trước hết phải công nhận là trong lịch sử nước Mỹ chưa có một vị tổng thống nào từ khi chưa lên chức cho đến khi tại chức, mà có nhiều chuyện, nhiều đề tài để nói và xỉa xói đến như vậy. Báo chí công kích hầu như mỗi tuần mỗi ngày. Bao nhiêu chuyện đời tư, thói ăn cách mặc, đạo đức ứng xử, em út gái gú, vợ con bạn bè, thói hư tật xấu gì lôi ra hết. Rồi ai nói cứ nói, ai phán cứ phán, ông cứ tiến lên, cứ tweet, ai phang ông là ông phang lại. Thế thôi .... :-)

Nhưng nhiều lúc coi TV hoặc tin tức, thấy những chuyện cần thiết hơn như là phân tích khách quan và ghi nhận ông đã làm được những gì lâu nay và kế hoạch sắp tới, cũng như phân tích khả năng hiện thực cho những chọn lựa khác của nước Mỹ, hoặc kế hoạch đổi thay cụ thể như thế nào ... thì lại ít nghe người ta nói đến. Mới đây cô cháu gái của T/T Trump xuất bản cuốn sách lôi hết đời tư lý lịch ba đời của cô và gia đình ra, dĩ nhiên chừa phần lớn nhất cho ông chú ở Nhà Trắng. Mới tháng trước đây, ông cố vấn an ninh từng thận cận viết sách kể tội, rồi tháng 9 tới đây ông luật sư riêng cũng sẽ cho ra cuốn sách mới nữa ...chắc chắn cũng chẳng phải là tin tốt đẹp gì. Nói chung toàn là chuyện nói xấu, soi từng tơ răng kẻ tóc. Mình luôn quan niệm ông T/T nào cũng có cái hay cái dở nhất định của họ. Muốn ông nhà buôn làm tổng thống thì phải khác ông chính khách. Muốn ăn bún bò Huế thì phải chịu cay, muốn hương vị đậm đà thì làm tô bún mắm. Cũng may là ông T/T có sức khoẻ, không rượu chè nhậu nhẹt, cafe thuốc lá, chứ gặp ai yếu yếu, bị đả kích xỉa xói cỡ đó, chịu áp lực không nỗi, dám tiêu rồi :-). Không binh ai ghét ai, không phán xét ai, cũng không biết ai thắng ai thua, nhưng mình luôn mong mỏi rằng người dân lúc nào cũng đủ sáng suốt để có một sự chọn lựa khách quan đúng đắn cho đất nước của mình. Đó cũng là một đặc ân mà không phải dân tộc nào cũng may mắn có được !

Và lâu nay cứ mỗi lần mà cảm thấy quá tải với những câu chuyện "dĩ dãng", hận thù đố kị dai dẳng, thì mình lại nhớ đến câu chuyện của ông Phật và ngài đại gia năm nào .....

Phiếm: Ám ảnh mơ hồ !

Mấy hôm nay báo chí và mạng xã hội VN đăng tải nhiều bài viết về bác sĩ Trần Đông A. Có lẽ bắt đầu từ câu chuyện mổ tách cặp song sinh dính liền Trúc Nhi - Diệu Nhi. Thực ra thì mấy chục năm trước, ca mổ tách Việt - Đức năm 1988 của BS Đông A cũng đã gây rất nhiều sự ngạc nhiên của thế giới y khoa thời bấy giờ. Và rồi, cũng như lần trước, báo chí bắt đầu kể lể lại những câu chuyện xưa của BS Đông A, từng là sĩ quan quân y lính Dù của chế độ cũ với đầy thiện cảm. Nhiều người cũng nhắc lại câu chuyện ông Sáu Dân (Võ văn Kiệt) biết trọng người tài, khéo léo bảo kê cho BS Đông A về, chứ không cũng đã đi vượt biên mất tiêu rồi. Mà thời đó không phải chỉ có chuyện bs TĐA, ai cũng nghe những giai thoại về ông Sáu Dân đi bảo lãnh và giữ chân nhiều vị hiền sĩ, nhân tài, khoa học của chế độ cũ ở lại làm việc cho VN. Trong đó có những vị mà mình cũng đã từng may mắn được gặp sau này. Chắc chắn đó mãi là những câu chuyện hay, đầy tính nhân văn, thể hiện được sự thông cảm và tôn trọng nhau của những con người hiểu biết, cho dù đã có lúc không cùng chiến tuyến với nhau.
Tuy nhiên, cũng phải nói rằng bs Trần Đông A và nhiều vị trí thức nhân sĩ khác được ông Sáu Dân mời giữ lại, là hoàn cảnh có chút may mắn đặc biệt. Vì nếu như thời đó các vị ấy kém may mắn sống ở những địa phương khác chứ không phải SG, như các tỉnh miền Trung chẳng hạn, hoặc là tên tuổi tài năng chưa có cơ hội lọt đến tai ông Sáu Dân, thì cuộc đời họ chắc đã rất nhọc nhằn trên những lối rẽ khác !
Ví dụ như nói về binh chủng Dù và TQLC ngày xưa, mỗi binh chủng đều có một tiểu đoàn quân y, với hàng trăm bác sĩ nha sĩ dược sĩ tài năng, và hàng bao nhiêu đội ngũ nhân viên y tá, cứu thương, bệnh viện, trạm xá các cấp... Những người quân y sĩ đó đã không những cứu thương cho đồng đội của mình, mà nhiều lúc còn sẵn sàng cứu thương cho cả đối phương của họ và những ai còn nằm lại trên trận tuyến, khi hoàn cảnh cho phép. Trách nhiệm công việc, nguyên tắc nghề nghiệp, và lòng nhân đạo sẽ không cho phép họ làm khác hơn. Và dẫu biết rằng cuộc chiến tranh nào cũng vậy, nguyên nhân không nằm ở chỗ những người lính, đặc biệt là lính quân y. Nhưng cuối cùng khi cuộc chiến kết thúc thì bao nhiêu người trong số đó được trọng dụng như BS Đông A, và bao nhiêu người phải rơi vào những số phận bi thảm khác ?

Cho nên cũng hy vọng những câu chuyện như thế này sẽ là cơ hội tốt để nhìn lại những được mất của đất nước từng bị ảnh hưởng bởi tư duy hận thù, phân biệt đối xử dựa trên lý lịch nhân thân nhiều đời, "thành phần chính trị"..v.v. Nhất là trong bối cảnh cả gần nửa thế kỷ một đời người trôi qua, mà nhiều người nhìn đâu cũng còn thấy "ta" với "địch". Một nỗi ám ảnh mơ hồ !

Nhân nói đến chuyện ứng xử thời hậu chiến, mỗi khi nhắc về cuộc nội chiến Nam-Bắc ở Mỹ, nhiều người thường ca tụng sự cao thượng của tướng Grant (miền Bắc - bên thắng cuộc). Vì ông đã ra sức bảo vệ tướng Lee (miền Nam - bên thua cuộc) và cả binh sĩ đôi bên được an toàn trở về quê hương cùng nhau xây dựng đất nước. Thời đệ nhị thế chiến cũng thế, cả thế giới ca tụng sự cao thượng vĩ đại của tướng MacArthur (Mỹ) đã bảo vệ cho ngôi vị của Nhật Hoàng Hirohito (bên thua trận) và giúp đỡ xây dựng lại một đất nước Nhật Bản phồn thịnh. Mãi cho đến ngày hôm nay, đất nước Nhật vẫn tôn kính và biết ơn tướng Douglas MacArthur (bên thắng cuộc) như một anh hùng "dân tộc" của đất nước họ. Còn mình thì lúc nào cũng tự hào về anh hùng Nguyễn Trãi và câu chuyện Hội thề Đông Quan của nước Việt. Quả nhiên "một chiến thắng hoàn hảo nhất là chiến thắng không có kẻ chiến bại !"

Ngài Gandhi của Ấn độ có một câu nói rất nổi tiếng "The weak can never forgive. Forgiveness is the attribute of the strong". (Tạm dịch: Kẻ yếu không thể tha thứ, bởi sự tha thứ là thuộc tính của kẻ mạnh). Mình thì không muốn lạm bàn về chuyện mạnh yếu ở đây, nhưng vẫn thường nghĩ rằng con người ai cũng mong muốn được phụng sự cho tổ quốc và đồng bào của họ dưới nhiều hình thức khác nhau. Một thể chế tiến bộ và xã hội văn minh là xã hội tận dụng được sự đa dạng đó, chứ không phải là một xã hội phân biệt kỳ thị, mang nặng định kiến hận thù !

Phiếm: Bao giờ mới hết kỳ thị ?

Mấy hôm nay những người theo dõi tin tức đều biết đến vụ anh cảnh sát Mỹ trắng (Derek Chauvin) ở Minnesota đè cổ anh Mỹ đen (George Floyd) lâu quá, dẫn đến tử vong. Mới nhìn vô thì dường như ai cũng nhận ra là lỗi của người cảnh sát, đã hành xử quá đáng trong lúc thi hành công vụ. Nhưng đối với luật pháp ở Mỹ cũng như các nước dân chủ khác, nếu chưa được toà án xét xử, thì cũng chưa dám kết luận điều gì. Tất nhiên là sự việc này có thể chỉ là sai phạm cá nhân, chứ chẳng liên quan gì đến ông sếp hoặc ông thị trưởng, hoặc ông tổng thống, hay chính sách chủ trương gì cả. Cũng có khi chưa chắc là vì kỳ thị đen trắng, nhưng phản ứng đám đông thì bao giờ cũng dẫn dắt vấn đề đi theo những lối rẽ khác nhau, khó mà dự đóan được.

Thế là mấy ngày nay dân chúng Mỹ (đủ sắc dân, kể cả da trắng) biểu tình rầm rộ ở nhiều nơi đòi công lý và đòi chấm dứt tình trạng phân biệt màu da. Đây là việc làm đúng và hoàn toàn hợp pháp, thể hiện quyền tự do biểu đạt của người dân, đòi hỏi sự thoả đáng của pháp luật. Tuy nhiên, bên cạnh đó lại là những đám quá khích lưu manh, thừa gió bẻ măng, đập phá, hôi của, và xâm phạm tài sản người khác. Dĩ nhiên là thời đại nào, quốc gia nào, cũng có thành phần "tát nước theo mưa", "mượn gió bẻ măng "như thế, khó mà tránh khỏi. Đây là loại tội phạm nghiêm trọng, cần phải ngăn chận và trừng trị.

Hôm qua có anh bạn hỏi "Thế tình trạng kỳ thị này có được chấm dứt không ?" Theo thiển ý của mình thì cơn sốt biểu tình bạo loạn nào rồi cũng sẽ qua đi, xưa nay vẫn thế, nhưng sự kỳ thị trong lòng con người chắc chắn sẽ còn kéo dài. Bởi đó là thuộc tính của con người. Luật pháp chỉ là những lá chắn để bảo vệ sự bình đẳng cho xã hội thôi, nhưng không thể làm thay đổi được trí tuệ & tư duy của những con người nhỏ nhen thiển cận. Kỳ thị màu da, kỳ thị giới tính, kỳ thị địa vị, kỳ thị vùng miền, kỳ thị gốc gác....v.v... Đó là những ý niệm thuộc về tư duy và đạo đức của từng cá nhân, mà chỉ có giáo dục và sự tỉnh thức hiểu biết mới làm thay đổi được tư duy đó.

Mấy hôm nay cũng có nhiều người bình phẩm và phê phán về sự kỳ thị chủng tộc của Mỹ rất nặng nề. Mình thì quan niệm là thấy lỗi thiên hạ bao giờ cũng dễ hơn thấy lỗi của mình, phê phán thiên hạ bao giờ cũng dễ hơn thay đổi bản thân mình. Ở đâu cũng có sự phân biệt kỳ thị, chỉ là ít hay nhiều. Riêng nói về tư duy kỳ thị, thì VN ta cũng "không phải dạng vừa", có nguồn gốc xa xưa và kéo dài qua nhiều thế hệ. Từ thời phong kiến đã hình thành những sự phân biệt kỳ thị nặng nề, giàu nghèo, địa vị xã hội, gốc gác, ông sơ bà cố, bằng cấp, môn đăng hộ đối ..v.v. Ngay đến thời nay, cho dù có chấp nhận hay không, thì các hiện tượng ganh ghét, kỳ thị, phân biệt đối xử .... vẫn nhan nhản xảy ra hàng ngày đấy thôi. Nhiều người đến chết đi chôn vẫn còn bị kỳ thị mả to mồ lớn. Ngay cả ở những buổi tiệc họp mặt, bà con láng giềng gần gũi, họp tộc, họp làng, họp đồng hương, họp bạn bè chung trường chung lớp, thì chuyện kỳ thị vẫn thỉnh thoảng xảy ra. Huống hồ chi là nói đến chuyện mấy anh tây trắng tây đen có lịch sử phân biệt kỳ thị chồng chất lâu đời. Mỹ là hợp chủng quốc, một đất nước được hình thành bởi dân di trú, có nhiều nguồn gốc xuất xứ khác nhau. Đúng ra họ sẽ dễ dàng chấp nhận sự khác biệt hơn những quốc gia "thuần chủng" khác. Tuy nhiên thực tế không hẳn là như vậy, vì còn tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố xã hội khác nhau và tư duy trình độ của mỗi con người. Nên cứ lâu lâu lại xảy ra một sự kiện đình đám, biểu tình la hét rầm rộ. Chủ yếu vẫn là nạn kỳ thị đen trắng, phân biệt đối xử, đánh đập bắn nhầm, cảnh sát da trắng, nghi phạm da đen da màu .v.v... Chỉ là lần này xảy ra trong lúc mọi người đang bị áp lực nặng nề về dịch bệnh kéo dài, nên phản ứng có vẻ bộc phát mãnh liệt và căng thẳng hơn. Và dĩ nhiên cũng không loại trừ khả năng có những bàn tay lông lá vẽ rồng vẽ rắn, lợi dụng thời cơ, mở đường truyền thông cho cuộc bầu bán tổng thống cuối năm hoặc những mục đích chính trị đảng phái khác. Who knows ?

Cuối cùng thì chắc chắn mọi chuyện xáo trộn cũng sẽ được giải quyết, lắng dịu. Nhưng sự kỳ thị thì sẽ còn dài dài, ít hay nhiều, lộ liễu hay kín đáo, công khai hay lén lút... là tuỳ vào luật pháp và thông điệp của xã hội đối với tệ nạn này. Sự kỳ thị sẽ không hoàn toàn biến đi vì đó là thuộc tính của con người. Chỉ hy vọng là với thời gian, giáo dục và luật pháp sẽ lần hồi xây dựng được những nếp suy nghĩ mới, để xã hội có cái nhìn công bằng hơn & ứng xử với nhau tử tế hơn. Rõ ràng là như ở Mỹ hiện nay, thế hệ con cái của mình có quan niệm bình đẳng hơn thế hệ mình và những thế hệ trước đây. Ví dụ ở nhà, đôi khi mình sơ ý dùng từ "Mỹ đen" thôi, chứ chưa nói đến tốt xấu gì cả, là đã bị 2 đứa con chỉnh sửa ngay. Điều đáng lưu ý hơn nữa là tụi nhỏ tôn trọng giá trị của bình đẳng và công bằng một cách chân thực, chứ không phải chỉ "diễn tuồng" như những thế hệ đi trước.

Nhớ lại vào thời cuối thập niên 70, đầu 80 ở VN, chính sách phân biệt thành phần chính trị và lý lịch gia đình được thi hành triệt để, nhất là ở các tỉnh miền Trung. Nhiều gia đình và cá nhân phải gánh chịu những hậu quả đắng cay, mất mát. Rất nhiều người không được đi học, đi làm, một cách bình đẳng như những người khác. Đặc biệt là đối với những gia đình miền Nam, từng có người thân làm việc cho chính phủ VNCH ngày trước. Dĩ nhiên là bên cạnh đó cũng không hiếm những cán bộ địa phương hiểu biết hạn hẹp, ý thức sai lệch, đã lợi dụng luật pháp (như anh cảnh sát Minnesota hôm nay), mà trù dập thiên hạ vì những lý do khác nhau, hoặc mâu thuẩn vì quyền lợi cá nhân. Cho nên đã có rất nhiều người phải đau lòng, gạt nước mắt rời bỏ làng quê, nơi chôn nhau cắt rốn của họ, để ra đi tìm miền đất dung thân mới. Mình cũng có người bạn rất thân, đậu thủ khoa ĐHBK ĐN thời bấy giờ, nhưng địa phương không cho đi học, bắt phải đi nghĩa vụ lao động trên rừng núi cao nguyên. Đến khi mãn hạn về lại, thi đậu, đi học ở ĐHKT ở SG, cũng không xong. Thế là cuối cùng đành bỏ xứ ra đi, và chết trên biển cả mất xác !
Cũng nhớ vào thời đó, có quyển truyện dịch "Hãy để ngày ấy lụi tàn" của Gerald Gordon (nguyên tác là Let The Day Perish), nói về nạn kỳ thị chủng tộc ở Nam Phi. Giới trẻ xôn xao, chuyền tay nhau đọc. Có lẽ họ cảm thấy gần gũi vì tìm được phần nào những cảm xúc tương đồng. Nhiều người đọc xong đã khóc sụt sùi như khóc cho chính bản thân của họ. Nhưng đó là chuyện ngày xưa, hy vọng đất nước VN ngày càng văn minh hơn, những lỗi lầm đó sẽ không còn tái diễn nữa.

Lâu nay mình vẫn luôn nghĩ rằng tôn giáo là giải pháp tốt nhất cho nạn kỳ thị và bất bình đẳng giữa người với người. Bởi lẽ tôn giáo nào cũng dạy dỗ sự chung sống hoà bình, và kêu gọi không phân biệt đối xử. Đúng là như vậy, nhưng thực tế thì không phải lúc nào thiên hạ cũng nghe theo, làm theo giáo lý của họ. Thậm chí nạn kỳ thị phân biệt còn xảy ra ngay cả giữa các tín đồ, giáo hữu với nhau, hoặc trong các giáo hội, ban đại diện, các tổ chức thiện nguyện, nhân đạo....v.v. Ở một số nơi, những phân biệt như chùa to chùa nhỏ, nhà thờ lớn nhà thờ bé, cúng nhiều cúng ít, đại gia tiểu gia, ông này bà nọ, đạo hữu quan chức, tín đồ doanh nhân, đệ tử thầy này sư nọ .v.v.... vẫn còn là những chuyện xảy ra mỗi ngày. Mà xảy ra ngay cả ở trên những đất nước văn minh, luật pháp hẳn hoi, chứ không phải chỉ có ở những làng quê nghèo nàn hẻo lánh, chậm lụt phát triển. Bởi vậy nói đến vấn nạn kỳ thị, thì có thể tìm thấy ở khắp nơi, ở mọi thành phần xã hội, mà chẳng ai có thể dự đóan và khẳng định được điều gì. Suy cho cùng, thì cũng chẳng có ông Phật, ông Chúa nào mà có thể bứng được cái cục vàng "kỳ thị phân biệt" trong lòng của mỗi con người, nếu như bản thân họ không tỉnh thức, hạn hẹp, cứ khư khư bảo thủ, giữ lấy làm của riêng để đem theo về chốn thiên đường  :-).

Còn trở lại chuyện dân thiểu số ở Mỹ, và nguồn gốc kỳ thị có từ đâu, thì lại là những câu chuyện khác nữa. Nói ra cho đủ thì cả một lịch sử dài từ thời khai quốc, mua bán nô lệ, giải phóng nhân quyền, phong trào đấu tranh, bình đẳng dân chủ .v.v.. Cho đến ngày nay những con số thống kê tội phạm dài đăng đẳng, cách ăn cách ở, nhảy múa sinh hoạt hàng ngày. Đó cũng là nguyên nhân ít nhiều gây ra những thành kiến nhất định ở một số người phân biệt, hoặc thiểu số cảnh sát có tầm nhìn hạn hẹp, có định kiến không tốt về dân da màu. Thực tế thì ở Mỹ, người da màu chiếm tỉ lệ rất cao trong hàng ngũ cảnh sát, và lãnh đạo các cơ quan công quyền của tiểu bang và liên bang. Tuy nhiên đó cũng không phải là số đông so với người da trắng. Còn nói về nhân viên công lực ở Mỹ, thì đại đa số là người tốt, họ tuân thủ lời thề chức trách công việc, bảo vệ luật pháp, bảo vệ người dân, gìn giữ trật tự an ninh xã hội. Thế nhưng làm sao tránh khỏi chuyện "con sâu làm rầu nồi canh". Cho nên chuyện "bad cop, good cop" thì ở đâu cũng có, chỉ là ít hay nhiều.

Tóm lại, rất mong mọi chuyện sớm được giải quyết. Mong toà án và chính quyền sớm xét xử thoả đáng, công lý sớm được thực thi, để cho người dân yên lòng hả dạ. Còn mấy anh hôi của ăn ké, tát nước theo nước, mong sớm bị tóm cổ hết, để trả lại sự bình an cho xã hội. Cũng cầu mong những con người chất chứa hận thù & nặng nề chuyện phân biệt kỳ thị, thì ngày mỗi trưởng thành hơn để công bằng với chính bản thân họ, và đối xử tử tế với kẻ khác, đặc biệt là đối với những kẻ nghèo hèn cô thế, thấp cổ bé miệng hơn họ....

Viết tới đây tự nhiên nhớ đến bài thơ "Mộng Ngày" của Thầy Tuệ Sỹ, mặc dù không liên quan gì đến nạn kỳ thị của xã hội, nhưng mình chép lại để các bạn thưởng thức:

Ta cỡi kiến đi tìm tiên động
Cõi trường sinh đàn bướm dật dờ
Cóc và nhái lang thang tìm sống
Trong hang sâu con rắn nằm mơ

Đầu cửa động đàn ong luân vũ
Chị hoa rừng son phấn lẳng lơ
Thẹn hương sắc lau già vươn dậy
Làm tiên ông tóc trắng phất phơ

Kiến bò quanh nhọc nhằn kiếm sống
Ta trên lưng món nợ ân tình
Cũng định mệnh lạc loài Tổ quốc
Cũng tình chung tơ nắng mong manh

Ta hỏi kiến nơi nào cõi tịnh
Ngoài hư không có dấu chim bay
Từ tiếng gọi màu đen đất khổ
Thắp tâm tư thay ánh mặt trời?

Ta gọi kiến, ngập ngừng mây bạc
Đường ta đi, non nước bồi hồi
Bóc quá khứ, thiên thần kinh ngạc
Cắn vô biên trái mộng vỡ đôi

Non nước ấy trầm ngâm từ độ
Lửa rừng khuya yêu xác lá khô
Ta đi tìm trái tim đã vỡ
Đói thời gian ta gặm hư vô 
(Tuệ Sỹ 1984)


PN (2020)