Lễ Tạ ơn 2025 ...

Hôm nay là ngày Thanksgiving (Lễ Tạ ơn). Như một thông lệ, nhà nào cũng chuẩn bị con gà tây. Nướng, quay, đút lò, xông khói… đủ kiểu sáng tạo, dù ăn uống thật ra chẳng bao nhiêu. Cũng giống như ở VN, cứ chiều cuối năm là đủ loại bánh tét, bánh chưng, nhân chay, nhân mặn, chuối, đậu xanh, nước dừa, gà, heo, thịt mỡ dưa hành…Nói chung là ở xứ nào cũng vậy, điều quan trọng nhất vẫn là cái "hồn" của ngày lễ, nấu nướng rộn rịp là để gia đình, bạn bè có dịp quây quần bên nhau.

Còn nguồn gốc Thanksgiving thì ai cũng biết rồi. Bắt đầu từ bữa tiệc của người hành hương Pilgrims và thổ dân Wampanoag năm 1621, mừng mùa thu hoạch đầu tiên trên vùng đất mới. Dù lịch sử sau này giữa người châu Âu và người bản địa có nhiều xung đột, nhưng tinh thần cốt lõi của ngày lễ vẫn được giữ lại, đó là sự sẻ chia, lòng biết ơn, và sự tử tế giữa con người.

Ngày nay ở Mỹ, Thanksgiving là dịp đoàn tụ lớn nhất trong năm, nhiều gia đình còn coi trọng hơn cả Giáng sinh. Người ta vượt hàng nghìn cây số chỉ để kịp bữa tối truyền thống, gà tây nướng, khoai tây nghiền, gravy làm từ nước thịt gà tây, cranberry sauce (không biết dịch sang tiếng Việt sao), bánh bí ngô .v.v. Mấy đứa nhỏ sinh ra hoặc lớn lên tại đây thì quá quen thuộc mấy món ăn này, còn người Việt mình ở Mỹ nếu không quen mấy món Tây thì vẫn ăn lễ Tạ ơn, nhưng đôi khi toàn món độc lạ quê nhà. Nào là tiết canh, cháo lòng, lẩu mắm, tôm hùm, bún bò, bún ốc, ốc vòi voi, thịt luộc chấm mắm nêm, hay trứng cá caviar sâm banh…. tùy theo ông nào làm "tổng thống" :-).

Nhưng cuối cùng thì Tây, Ta gì cũng thế, bữa ăn tối thứ Năm, tuần cuối cùng của tháng 11 hàng năm trở thành biểu tượng của sự đoàn tụ và lòng biết ơn. 

Như thường lệ, năm nay mình cũng được "vinh dự" ngồi canh con gà Tây nướng, giống như hồi nhỏ ở VN đuợc ngồi canh nồi bánh tét bánh chưng. Ngồi canh là lúc nhàn nhã nhất, thả cho đầu óc đi lang thang, mở nhạc, đọc tin tức, nghĩ chuyện Đông Tây, trên trời dưới đất. Năm nay cứ mở máy lên, lại thấy tin lũ lụt ở quê nhà. Thực ra thì miền Trung xưa nay năm nào chẳng lũ, không lớn thì nhỏ, nhưng kể từ khi phong trào thủy điện "trăm hoa đua nở", thì lũ càng thêm lũ, hậu quả khó lường !

Nói một cách công bằng thì không phải chỉ có VN mới "trăm hoa đua nở" thuỷ điện, mà Lào và Trung quốc trong những thập niên gần đây, cũng vậy. Điểm chung là đều có tham vọng phát triển kinh tế từ nguồn năng lượng sạch tương đối rẻ. Điểm khác biệt là quy mô, địa hình, mức độ quản lý, và tác động xuyên biên giới. Trong đó VN chủ yếu xây dựng thủy điện trên các lưu vực nhỏ (sông miền Trung, Tây Bắc, Tây Nguyên). Lào thì định hướng trở thành “bình điện của Đông Nam Á”, xây hàng chục đập trên dòng chính và phụ lưu Mekong. Còn TQ thì sở hữu hệ thống thủy điện lớn nhất thế giới, đặc biệt là các siêu đập ở thượng nguồn sông Mekong và sông Dương Tử.

Và cũng chính vì những điểm khác biệt đó mà dẫn đến những hệ quả rủi ro khác nhau. Rủi ro chính thứ nhất của VN là nằm ở hạ du nhiều hệ thống sông ngòi, đặc biệt là Mekong, chịu rủi ro từ hệ quả thuỷ điện của cả Lào và TQ. Rủi ro thứ hai là VN phát triển nhiều công trình thủy điện nhỏ, thường chỉ phục vụ cho một số lợi ích riêng của vùng miền hoặc nhóm đầu tư, không đủ khả năng cắt lũ lớn do mưa bão bất thường. Vì vậy, họ sẽ không ưu tiên vấn đề thiệt hại rủi ro từ các tình huống bất ngờ, mà luôn đặt lợi ích lên trên. Rủi ro thứ ba là do địa hình dốc, hẹp, đặc biệt là miền Trung, lũ lên nhanh, dễ dẫn đến ngập sâu khi xả lũ. Rủi ro kế đến là quản lý vận hành bất cập, nhiều thủy điện nhỏ, phân tán, khó giám sát, hoặc phê duyệt không chặt chẽ, không chi tiết mọi tình huống. Rừng đầu nguồn bị tàn phá khi xây dựng hàng trăm hồ chứa nhỏ.

Những rủi ro đó thì người dân VN đã chứng kiến lặp đi lặp lại hàng năm, nhất là những lúc mưa bão bất thường. Lũ quét, sạt lở, ngập sâu, cả nhân tai lẫn thiên tai hòa vào nhau. Dù năm nào cũng có tranh luận, kiến nghị, phê phán sau mỗi trận lũ, nhưng giải pháp cụ thể dường như vẫn còn xa. Còn ở đồng bằng sông Cửu Long thì lại có những khó khăn khác như mất phù sa do đập thượng nguồn (Lào & TQ) giữ lại. Khó điều tiết nước mùa khô, dễ ngập mặn, tôm cá tài nguyên sông nước cạn kiệt dần, và quan trọng hơn nữa là vựa lúa Nam bộ ngày càng thu hẹp. Nhìn chung, thì VN chịu tác động rủi ro lớn nhất, ngoài những rủi ro nội địa như lũ lụt miền Trung, còn có cả những rủi ro xuyên biên giới từ các nước láng giềng. Ví dụ như nếu Lào quản lý yếu và chất lượng công trình sai phạm, sẽ gây rủi ro lớn cho VN. Còn đối với công trình thuỷ điện TQ, thì có thể gây ra rủi ro lớn cho toàn lưu vực, đặc biệt đối với VN, thông qua việc kiểm soát thượng nguồn Mekong và các lưu vực ở đồng bằng Bắc Bộ. Bởi vậy, thủy điện không chỉ là vấn đề nội bộ của từng nước mà còn là bài toán an ninh nguồn nước và hợp tác khu vực. Hy vọng chính phủ VN sớm có những phương án thích hợp và kịp thời để chống chọi những rủi lo to lớn này .

Thực ra, nếu nhìn từ một góc cạnh khác, thì phần lớn các rủi ro đó dường như xuất phát từ một nguyên nhân. Đó là con người "ở trên" quên rằng phía hạ du còn có người "kẻ dưới" khác đang sống !

Có những dòng sông chảy suốt nghìn năm mà chưa từng làm hại ai, cho đến ngày con người dựng lên những bức tường khổng lồ chắn ngang nó. Đập nước không có tội, tội chỉ xuất hiện khi bàn tay con người vận hành nó không còn nhớ rằng phía hạ du còn có những mái nhà, những kiếp người, và những giấc ngủ của trẻ thơ.

Xả lũ, nếu làm đúng, là sự hòa điệu giữa thiên nhiên và con người. Nhưng khi nó trở thành quyết định vội vã, thiếu cảnh báo, hay bị chi phối bởi lợi ích riêng, thì dòng nước ấy không còn là sự điều tiết nữa, mà nó biến thành một minh chứng tàn nhẫn rằng lòng tham có thể mạnh không kém gì lũ dữ.

Thực ra, trong mọi lĩnh vực của đời sống, "xả lũ" không chỉ là chuyện của thủy điện. Đó là khi một cá nhân vì lợi nhuận của mình mà đẩy rủi ro về phía người khác. Đó là khi một nhóm lợi ích để lợi nhuận che khuất đôi mắt, rồi biện minh rằng “mọi thứ đều theo quy trình,” dù họ biết quy trình ấy có thể nhấn chìm cả một vùng quê trong một đêm.

Cái bi kịch lớn nhất của xã hội không phải là thiên tai, mà là nhân tai, từ chiến tranh cho đến các vấn đề xã hội, nhất là khi người ta quên rằng mọi quyết định của mình đều có liên quan đến người khác. Một cú bấm nút có thể mở cửa xả lũ, nhưng cũng có thể mở cửa đau thương mà hàng trăm gia đình không bao giờ quên được. Con người chỉ thực sự trưởng thành khi biết nhìn xuống "hạ du" của lòng mình, nơi có những con người đang trông vào sự tử tế của họ để được an toàn. Không ai có thể sống một mình như một con đập giữa núi rừng, mà tất cả chúng ta đều liên kết trong dòng chảy chung của đời sống. Một quyết định ích kỷ có thể biến ta trở thành thượng nguồn của tai họa. Và đôi khi, chỉ cần một phút tỉnh thức, một chút lương tri, là đủ để tính toán thiệt hơn, đủ giữ nước lại, đủ để cứu lấy những sinh mạng mong manh. 

Tất nhiên là khi con người biết nghĩ cho nhau, nhớ rằng phía hạ du còn có sự sống, thì mọi dòng chảy, dù là dòng chảy của nước lũ, của quyền lực, hay của lợi ích .... cũng sẽ trở nên hiền hòa hơn !

Nhớ hồi còn nhỏ, sống với Ngoại dưới quê, cứ đến tháng Chín, tháng Mười là y như rằng lại có lụt. Câu ca dao “Bao giờ cho đến tháng Mười ? Lúa chín rụng xuống, nước trôi đầy đồng” dường như theo chân người xưa, để rồi trở thành nỗi ám ảnh rất thật của người nông dân quê mình. Những ngày nước “trôi đầy đồng”, Ngoại thường nói: “Hà bá lên lấy gỗ.” Nghe vậy, lũ nhỏ tụi mình lại háo hức đợi "Hà bá lấy gỗ" xong, để còn lội nước, coi vớt củi lụt, cất rớ, thả lờ, bắt dế… Trẻ thơ thì vui, chứ nào hay gì đến nỗi lo của người lớn. Mà ngày đó, dù lụt về hàng năm, mình cũng chưa bao giờ nghe chuyện người chết hàng trăm như bây giờ.

Những hình ảnh tang thương nhất đối với mình khi ấy chỉ bước ra từ văn chương, như từ "Anh phải sống" của Khái Hưng, hoặc từ "Đôi mắt người Sơn Tây" của Quang Dũng:

Mẹ tôi em có gặp đâu không
Những xác già nua ngập cánh đồng
Tôi cũng có thằng em bé nhỏ
Bao năm rồi xác trẻ trôi sông…

Hoặc là từ nỗi niềm lãng đãng của Nguyễn Bính:

Nước lớn thuyền lên, con nước nổi,
Đời em trôi dạt tới bao giờ ?

Ngày còn nhỏ, mình chỉ cảm thấy những câu thơ ấy như một nỗi buồn. Không ngờ giờ đây, khi thiên tai nhân tai trở nên tàn nhẫn hơn, những câu thơ cũ lại hóa thành những bi kịch rất thật.

Thế nhưng giữa những nỗi đau “màn trời chiếu đất” của đồng bào VN, vẫn có một điều khiến ta ấm lòng, đó là tình người. Là những tấm lòng vàng từ khắp nơi, gom góp từng bao gạo, từng chiếc áo, từng đồng bạc lẻ để gửi về miền lũ. Chính những nghĩa cử ấy là niềm an ủi lớn nhất cho những người đang oằn mình trong thiên tai.

Hôm nay, ngày Thanksgiving, lại thấy mình có thêm lý do để biết ơn. Biết ơn vì những may mắn cuộc sống dành cho bản thân và gia đình. Biết ơn vì trong hoạn nạn, con người vẫn còn tìm đến nhau bằng tình thương. Biết ơn vì giữa biến động, lòng nhân ái vẫn là ngọn đèn không tắt.

Xin gửi lời chia buồn sâu sắc đến các nạn nhân vùng lũ. Xin trân trọng cúi đầu trước những tấm lòng đã sẻ chia lúc gian nan. Chúc tất cả một ngày lễ Tạ ơn an lành và một mùa lễ hội tràn đầy may mắn.

PN