Phiếm: Số đề, số đẹp...

Lúc trước về quê thấy thiên hạ đặt niềm tin vào số đẹp, số đề, mình cảm thấy rất ngạc nhiên. Ban đầu thì thấy lạ, nhưng càng ngày càng thấy hài hước, và quen dần. Thậm chí vụ đấu giá biển số xe “đẹp” còn được đem ra bàn trong nghị sự Quốc hội, thì rõ là hiện tượng này cũng “không phải dạng vừa”.

Mình thì thấy tuy số đề và số đẹp khác nhau, nhưng đều có chung một nguồn gốc, ẩn dấu sau lưng những ngộ nhận, mê tín và hoàn toàn dựa vào ảo giác. Chắc chắn sẽ có nhiều người không đồng ý với quan điểm này của mình, nhưng điều đó là bình thường, bởi trong một xã hội không thể có tư duy và cảm nhận đồng nhất. Vậy nên chỉ phiếm cho vui, một buổi sáng cuối tuần.

Trước hết là chuyện số đề. Nhớ hồi nhỏ, ở quê mình có một nhân vật tên Trương Quang Khanh, nghe đồn là học giỏi, thông minh kiệt xuất, nên bị “Mỹ” đố kỵ chích cho mũi thuốc, sau này hơi “manh manh”. (Thực ra những kiểu chuyện “đố kỵ” như thế này, mình thường nghe từ nhỏ, ngay cả trong sách lịch sử. Từ chuyện Tả Ao, Cao Biền trấn yểm ngày xưa, đến chuyện bùa chú, long mạch, vùng miền, địa linh nhân kiệt... nghe riết rồi tin). Ông TQK cứ đi lang thang xóm này xóm nọ, làm thơ cho số đề. Nhiều khi một câu thơ ráp chữ vu vơ của ông, cũng có cả hàng chục cách luận bàn khác nhau. Trật gà trúng chim, có người trúng người trật. Ai trúng thì mua bánh bèo, bánh gói, bún mắm lỗ tai heo… để “trả ơn” ông, rồi tiếp tục sự nghiệp đồn đãi. Vậy là tên tuổi ông cứ thế mà lên. Cũng may là hồi đó chưa có Internet :-)

Nhiều người thông thái hơn thì không tin vào lời phán của ông TQK, hay các con số từ các oan hồn mồ hoang mả phế, hoặc thần linh đền miếu, mà chủ yếu nghiên cứu các hình ảnh trên báo chí, vì cho rằng ẩn chứa những con số huyền bí. Cũng không hiếm những người đi cúng kiến lễ bái long trọng để xin người khuất mặt về báo mộng đưa tin, rồi nhờ quý chiêm tinh gia giải mộng đoán đề. Ngủ thấy con dê thì phải nhớ dê đực hay dê cái; thấy con bướm thì nhớ con bướm to hay bướm nhỏ. Có cả hàng trăm con số tương ứng từ thần tài thổ đia, sĩ nông công thương, cho đến chim chuột chó mèo. Ngày xưa thì đủ loại báo chí Tự Do, Ngôn Luận, Chính Luận, Trắng Đen, Sài Gòn Mới, Tiếng Vang, Văn Nghệ Tiền Phong, Phụ nữ Mới, Sống, Thần Chung, Sóng Thần ...sau này thì Nhân Dân, Lao Động, SGGP, Tuổi Trẻ, Thanh Niên… Có hình là có số. Tất nhiên theo nguyên lý sác xuất thì cũng có người trúng người trật, có trăm người vui thì cũng có triệu người buồn. Thời gian trôi qua như dòng sông, hình thức có đổi thay, nhưng tư duy con người thì cứ xoay vòng như thế, bình cũ rượu mới. Bởi tất cả niềm tin đều dựa trên hình tướng bên ngoài, và kiến thức được định hình từ môi trường và xã hội.

Cũng mới cách đây vài ngày, nước Mỹ lại xôn xao vì ông tt Trump và dàn nội các của ông đưa ra cáo buộc rằng cựu Giám đốc FBI James Comey đã dám “đe dọa ám sát Tổng thống” trên mạng xã hội. Đại khái là ông Comey đi biển, thấy ai đó sắp mấy cái vỏ ốc trên bãi cát thành con số "8647", thấy đẹp nên chụp hình đăng lên mạng Instagram, cũng may là chưa "lai chim" :-). Thế nhưng, TT Trump và một số quan chức cao cấp của chính phủ ông lại “luận đề” rằng: số “86” là ám chỉ giết người, còn “47” là ám chỉ Tổng thống thứ 47, nên cáo buộc ông Comey đang phát tín hiệu ám sát. Lúc đầu mình nghe tin này, tưởng chỉ là mấy tay tin vịt giật gân, cuồng tín bịa chuyện câu view, chứ ai tin nổi một nước Mỹ hiện đại lại có chuyện buồn cười như thế. Nhưng sau khi kiểm chứng thấy đó là chuyện có thật, mình lại nhớ đến ông Trương Quang Khanh ở quê nhà năm xưa :-). Đây cũng là lần đầu tiên sau 40 năm ở Mỹ mình mới nghe thấy được câu chuyện "đoán đề" độc đáo như thế này, đặc biệt là ở hàng quan chức cao cấp của một chính phủ. Cho nên mới nói không phải cái gì Mỹ cũng hơn VN, riêng cái vụ bàn "số đề" này thì dân TQ và A Nam ta đã đi trước Mỹ hơn cả thế kỷ rồi !

Cũng nhân nói đến chuyện "số đẹp", nhớ lại dạo 5,6 năm trước gì đó, con trai mình mới mua chiếc xe đi học. Nhân lúc có anh bạn bên VN qua thăm, anh này rất mê "số đẹp", xe hơi của anh bên VN lúc nào cũng chơi số đẹp, nên mình hỏi đùa. Ai dè nghề chơi cũng lắm công phu, anh giải thích nào là 68, 86 lộc phát phát lộc gì đó, nào là tứ quý, số gánh, số suốt, rồng chầu phượng múa, tiến lên ..v.v.. Mở ngoặc chút, ở Mỹ muốn có bảng số xe chữ gì số gì đặc biệt thì trả thêm vài chục tiền phí, họ sẽ in ra cho thôi, nhưng cũng chẳng mấy ai quan tâm. Nay mới biết số 86 là "phát lộc" ở VN, bao người mơ ước, lại là con số mang một ý nghĩa nguy hiểm ở đất nước văn minh này. Nên mới nói đẹp với người này chưa hẳn đẹp với người kia. Quả đúng là đẹp xấu tuỳ người đối diện :-) .

Mình không hiểu quan niệm của các tôn giáo khác về "số đề số đẹp" như thế nào, nhưng đối với người hiểu biết đạo Phật một cách đúng đắn thì có lẽ sẽ không tin vào những điều này. Thực ra xưa nay có biết bao nhiêu bi kịch và hệ lụy đáng tiếc đã xảy ra mà nguyên nhân chính là do quy chụp, nghi ngờ, ghen tị, tham lam…hoặc do những ảo giác lệch lạc của con người. Từ những quan niệm xã hội, mối quan hệ bạn bè, gia đình, ngưòi thân, ta địch, đúng sai, đảng phái, thương ghét, hận thù, đố kỵ .v.v.. cho đến những quyết sách điều hành trị nước an dân cũng dựa trên những nhận thức lệch lạc đầy cảm tính và định kiến cá nhân. Nhưng mấy ai nhận ra và chấp nhận được sự thật đó ? Tuy nhiên khi nói đến những vấn đề này thì không đơn giản chỉ một sớm một chiều là có thể nhận ra bản chất của sự việc. Ngay cả một số vị tu sĩ cũng ngộ nhận giữa phương tiện và mục đích, giữa “tướng biết" và “tánh biết", giữa “tưởng tri” và “tuệ tri". Thế nhưng, đôi khi trong nỗ lực lý giải những vấn đề cốt lõi này, ta lại vô tình bị cuốn vào giới hạn của ngôn ngữ, hoặc lệ thuộc vào những kiến thức vay mượn từ sách vở, kinh điển, hay được tô điểm bởi bằng cấp và danh xưng. Điều này trở nên nghịch lý khi có người cố gắng dùng những lý thuyết suông ấy để tranh luận hơn thua, hoặc thuyết giảng về những chân lý mà thực tế chỉ có thể thấu hiểu được thông qua thực hành và buông xả. Bởi vậy có nhiều vị cao tăng đắc đạo ngày xưa đã chọn lựa sự im lặng khi được hỏi đến những tư tưởng cốt lõi này. Mà có lẽ cũng chỉ có im lặng mới là sự lý giải trọn vẹn nhất !

À, có một đoạn video ngắn dưới đây, nếu anh chị hoặc bạn hữu nào hiểu được tiếng Anh, nên nghe cho vui. Không đúng, không sai, chỉ là “không bổ ngang thì cũng bổ dọc” vậy :-) .

Thôi lan man chút buổi sáng thứ Bảy. Thân chúc tất cả bằng hữu và gia đình một cuối tuần an nhiên, hạnh phúc.

PN

Tản mạn - Tùy Duyên

Tuần trước, mình có dịp ghé thăm một người bạn vong niên, người Mỹ, sống ở Chapel Hill, một thành phố cách đây không xa lắm. Buổi ăn trưa kéo dài vài tiếng đồng hồ, ngồi nghe ông chia sẻ về văn học, ca dao dân ca Việt Nam. Dù là người Mỹ, nhưng sự am hiểu của ông về Hán văn và tiếng Việt luôn khiến mình kinh ngạc. Ông là giáo sư chuyên ngành Trung văn cổ đại, lại có năng khiếu đặc biệt về ngôn ngữ, nên khi trò chuyện bằng tiếng Việt hay các ngôn ngữ khác, ông luôn thể hiện sự sâu sắc và phong phú trong cách dùng từ, vượt xa những từ ngữ giao tiếp thông thường. Điều này thật đáng kính trọng.

Mình say sưa nghe ông diễn giải những mẫu chuyện từ thời Xuân Thu Chiến Quốc bên Trung Quốc cho đến "Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam" của Nguyễn Đổng Chi, "Tục ngữ phong dao" của Ôn Như Nguyễn Văn Ngọc... Ngồi nghe mà cảm giác lạ lẫm, một người Việt nghe một người Mỹ phân tích kho tàng ngôn ngữ và văn hóa dân tộc mình. Thực ra, đây không phải lần đầu mình có cảm giác này. Mấy năm trước, khi nhận ra thư viện văn học đầy đủ nhất về Việt Nam lại nằm ở đại học Cornell (New York, Mỹ), chứ không phải là một thư viện trong nước hoặc của cộng đồng người Việt hải ngoại, thì mình cũng rất bất ngờ. Như thể phát hiện ra "Tàng Kinh Các" không ở Thiếu Lâm Tự vậy. :-)

Rồi tự an ủi rằng ngôn ngữ là tài sản chung của nhân loại, ai cần thì xử dụng, ai hiểu được giá trị thì gìn giữ. Đơn giản vậy thôi. Tham lam quá có khi lại như Mộ Dung Bác, Tiêu Viễn Sơn, cả đời ẩn thân vào kinh điển của "Tàng Kinh Các" mà bị "tẩu hỏa nhập ma". Ngược lại, Vô Danh Thần tăng, suốt đời chẳng cần tên tuổi, không cần cạnh tranh với ai, chẳng dính mắc gì, chỉ lo quét lá, lau chùi, dọn dẹp, mà lại có thể hóa giải được mối hận thù truyền kiếp của những người tên tuổi lẫy lừng.

Nhắc lại, mình cũng từng hỏi ông bạn già E.H về việc dịch các tác phẩm lịch sử cổ đại Việt Nam như "Lĩnh Nam Chích Quái" và "Việt Điện U Linh Tập" sang tiếng Anh. Dẫu biết ông đã bắt tay vào công việc này từ lâu, nhưng không biết đã hoàn thành chưa. Mình lâu nay vẫn thắc mắc về việc đất nước ta vốn đầy rẫy nhân tài, thậm chí thặng dư, nhưng chẳng thấy ai dịch những tác phẩm này ra tiếng Anh. Nay lại thấy ông bạn già ngoại quốc miệt mài làm việc này, nên mình thường đùa rằng ông "mắc nợ" dân Việt Nam. Tuy nhiên cũng có chút xấu hổ vì bản thân bất tài, không giúp ích được gì, nên thỉnh thoảng mời ông uống cà phê, hỏi thăm có cần hỗ trợ gì không. Nhưng lần nào ông cũng chỉ trả lời gọn lỏn: "Không, tôi đã có tất cả, chỉ thiếu thời gian!". Mình biết ông bận rộn với bao công trình dịch thuật khác, từ văn học, âm nhạc đến nghiên cứu văn hóa, nên thôi, coi như tuỳ duyên vậy. Cái gì đến sẽ đến, lâu lâu ghé thăm, mời ly nước bữa trưa, cũng là cách trả ơn "vác ngà voi" cho ông :-).

Dù vậy, mình cũng từng tự hỏi, liệu có bao nhiêu người VN hiện nay biết đến hoặc quan tâm đến những tác phẩm như "Lĩnh Nam Chích Quái" hay "Việt Điện U Linh Tập"? Nhớ có lần xem chương trình "Ai là triệu phú" ở Việt Nam, có câu hỏi về "Tự Lực Văn Đoàn". Người chơi trả lời là một gánh hát cải lương, và cô ấy hình như là giảng viên đại học. Nghe mà rụng rời, nhưng đó lại là chuyện "thường ngày ở huyện". Thực ra, chữ nghĩa, văn hóa, văn chương ngày nay đã khác nhiều so với trước. Tất nhiên, ai cũng có giới hạn và phạm vi hiểu biết của riêng mình. Nhưng nguy hiểm hơn cả là sự truyền tải sai lệch thông tin, vô tình hay cố ý, dẫn đến những hiểu lầm và suy diễn sai trái trong cuộc sống. Ngôn ngữ bị lạm dụng, khái niệm bị đánh tráo. Phương tiện truyền thông ngày nay quá đa dạng và tiện nghi, dễ dàng tạo ra sự hỗn độn khó phân biệt đúng sai. Đặc biệt trong các vấn đề tôn giáo và văn hóa xã hội, nơi lòng tin được hình thành và nuôi dưỡng, lại bị chi phối quá nhiều bởi lợi nhuận và vật chất, hình tướng, dẫn đến tâm lý nghi ngờ, hoang mang, sinh ra nhiều nghi vấn và thất vọng trong xã hội. Ngày càng nhiều những hiện tượng cuồng tín, chia rẽ, a dua, công kích, hận thù... xảy ra trong đời sống. Nhưng lại hiếm hoi những sự quan sát độc lập, phân tích khách quan, sáng suốt, trung thực dựa trên sự thật. (À, mà nếu có, chắc gì thiên hạ lại chịu nghe :-)). Tất nhiên lâu nay, "đám đông" (mặc dù không phải là đa số) và các ứng dụng công nghệ, luôn là nhân tố quan trọng có ảnh hưởng đến những hiện tượng này. Mà một khi nói đến hiệu ứng của dư luận, lời đồn, hoặc tin tức nghe ngóng từ 'đám đông", thì ôi thôi tây ta gì cũng thế, muôn hình vạn trạng. Đơn giản từ một cuộc bầu cử cho đến những sự kiện cuồng tín vô căn cứ, tạo ra công kích và chia rẽ hận thù, đều xuất phát từ những nguyên nhân sâu xa giống nhau, mặc dù hình thức có khác. Albert Einstein có câu "Just because you believe in something does not mean that it is true". (Tạm dịch: Anh tin vào điều gì đó không có nghĩa đó là sự thật). Trong lịch sử nhân loại xưa nay, đám đông không phải lúc nào cũng đại diện cho trí tuệ, nhưng sức mạnh và hệ lụy của nó tạo ra lại vô cùng nguy hiểm. Ông Mark Twain cũng có một câu rất nổi tiếng là "Whenever you find yourself on the side of the majority, it may be time to stop and reflect". (Tạm dịch: Khi nhận ra mình đang đứng về phía đám đông, thì nên dừng lại và chiêm nghiệm lại vấn đề). Nhưng thực ra nếu cứ khăng khăng cho mình là đúng, tự hào là “đỉnh cao” của nhân loại, thì dù có chiêm nghiệm bao nhiêu cũng chẳng ích lợi gì!

Trở lại đề tài chính mà mình và ông bạn già trao đổi hôm trước, đó là nhân duyên. Mình và anh bạn đều cho rằng mọi thứ có được, hoặc thành tựu trên đời, từ lớn đến nhỏ, đều do "nhân & duyên" (causes & conditions), chứ không phải do bất kỳ thiên tài hoặc vĩ nhân nào một mình có thể tạo ra. Mọi thứ sinh ra đều do duyên khởi, lệ thuộc vào nhiều yếu tố cần thiết khác nhau. Và tất cả các sự vật luôn biến đổi (vô thường), có sinh tất có diệt. Cho nên cũng chẳng có gì cần phải ầm ĩ, xưng tụng cho lắm :-). Thực ra ngay từ buổi sơ khai của vũ trụ, Big Bang cho đến giai đoạn các loài sinh vật hình thành, thì nguyên lý vô thường và duyên khởi đã tồn tại. Nghĩa là trước khi thái tử Tất Đạt Đa ra đời hàng ngàn triệu năm thì "nhân & duyên" đã hiện diện ở thế giới này. Những quy luật nhân quả, vô thường, luôn chi phối vạn sự, vạn vật trong vũ trụ, xưa nay không có ngoại lệ. Và ngày nay khoa học hiện đại cũng chứng minh rõ ràng điều đó. Tuy nhiên, cho đến thời kỳ Đức Phật Thích Ca xuất hiện, Ngài mới bắt đầu giảng thuyết về những chân lý sự thật trong đời sống, chỉ ra những nguyên lý vận hành tự nhiên của vô minh tham ái, sinh tử dính mắc, để hướng dẫn chúng sinh thực hành tự tìm đến con đường giải thoát. Từ đó về sau, trong các kinh điển truyền thừa PG thường nhắc đến những tư tưởng và từ ngữ như vô thường (impermanence), nhân quả (cause & effect), nhân duyên (causes & conditions), duyên khởi (causation) .v.v.. Bởi vậy có một số ít người hiểu lầm cho rằng đó là những sản phẩm của đạo Phật tạo ra. Thực ra thì không phải vậy, đó là những chân lý sự thật của vũ trụ. Cho dù Đức Phật chưa hề xuất hiện ở thế gian này, hoặc Ngài chưa hề thuyết giảng về những điều đó, thì những chân lý đó vẫn tồn tại và vận hành như vậy. Bạn có thể không tin nhân quả, không tin vô thường, nhưng quy luật nhân quả và vô thường thì vẫn cứ vận hành đúng theo chiều hướng mà nó phải vận hành. Nôm na, những người hiểu chuyện thường cho rằng đó là cách vận hành của "pháp".

Ví dụ, một ông xây được cái nhà, là do hội đủ nhiều điều kiện như tài chánh, thợ thầy, thiết kế, gạch, đá, xi măng, vợ chồng đồng thuận, đền bù giải tỏa êm thắm ..v.v...hoặc lung tung gì đó. Một đứa con học được ra ông này bà nọ, là do cha mẹ sinh ra và nuôi dưỡng, do thầy cô, bạn bè, xã hội, ông bán hủ tíu, bà bán xôi, người phu trường, cái ăn, cái mặc .... Một ông lãnh đạo được thăng quan tiến chức, quyền cao chức trọng, thì cần phải hội đủ nhiều điều kiện hơn, phải nhờ vào quần chúng nhân dân, nhờ thuộc cấp làm việc hiệu quả, nhờ quan hệ bạn bè, nhờ sếp chiếu cố, nhờ vợ con ủng hộ…Một ông sư đi bộ bao năm bỗng chốc nổi tiếng, là ngoài công phu rèn luyện bản thân còn phải đủ duyên với các yếu tố khác như nhờ có Youtube, nhờ có các Youtuber đa thành phần, hổ lốn đúng sai, nhờ TV, nhờ smartphone, nhờ những người có thời gian theo dõi và truyền tải, nhờ những người hám danh hám lợi làm tấm gương phản chiếu, nhờ có người lạy lục đu bám, nhờ có những người tin vào công đức ...v.v..và v.v. Nhưng quan trọng nhất là nhờ pháp tu khổ hạnh Dhuta (đầu đà) của các vị Tổ ngày xưa truyền lại. Tất nhiên nếu có một ông sư khác cũng tu khổ hạnh y chang như vậy, hoặc giả phẩm hạnh căn cơ tốt hơn, hoặc ăn nói hay hơn, cũng chưa chắc gây được những sự chú ý như thế. Bởi vậy mới nói là do nhân duyên khác nhau, tùy duyên tạo tác. Những bậc giác ngộ, hoặc người thấu hiểu được các nguyên lý duyên khởi, vô thường, thường chọn lối sống trí tuệ, không khoe khoang, không xưng công trạng, không dính mắc, không ngã mạn, không đề cao bản thân (vì hiểu có được là do nhân duyên), và không bám trụ vào những thứ mà người đời cho là "bất di bất dịch". Nhớ hôm gần Tết, mình hỏi đứa con "Con thấy nhiều người quỳ mọp lạy mấy tu sĩ xin rờ chân, rờ đầu, nghĩa là họ đang lạy ai ? Lạy ông sư đi bộ, hay lạy Hạnh đầu đà của Ngài Ca Diếp ? Họ lạy để được phước báu công đức, lạy để thể hiện sự tôn kính nhà sư, hay lạy vì tỉnh thức giác ngộ ? Người đến chùa chắp tay lạy một chú tiểu quét chùa, là lạy chú tiểu, lạy Tam Bảo, hay lạy chính bản thân họ ?". Đứa con sinh ở Mỹ, trả lời, làm mình ngạc nhiên !

Nhớ có lần mình được nghe một bài giảng pháp của HT Thích Thanh Từ nói về "chữ KHÔNG trong kinh Bát Nhã". Rất hay, và rõ ràng là để hiểu được chữ "KHÔNG" đó một cách đúng đắn, cần phải hiểu biết về thuyết nhân duyên. Nếu không e rằng lại nhầm lẫn giữa "emptiness" (tánh không) và "nothingness" (không có gì). Nói đến đây bỗng nghĩ đến một bài thơ xưa rất hay của thiền sư Từ Đạo Hạnh thời nhà Lý.

Hữu không

Tác hữu trần sa hữu,
Vi không nhất thiết không.
Hữu, không như thuỷ nguyệt,
Vật trước hữu không không.
(Thiền sư Từ Đạo Hạnh)

Tạm dịch:

“Có” thì hạt bụi cũng có
“Không” thì thế giới thảy đều không
Có, không, như ánh trăng dưới nước
Đừng bám hẳn vào cái có, cũng đừng cho cái không là không.
(Từ Đạo Hạnh thiền sư)

Thế nhưng trong cuộc sống thì không phải ai cũng hiểu được những nguyên lý này. Thậm chí có ông leo lên đến hàng lãnh đạo của những quốc gia hàng đầu trên thế giới, mà vẫn sáng nắng chiều mưa, đụng đâu cũng bi bô về cái tôi "vĩ đại". Thông thường thì những người đề cao bản thân thái quá, cũng là những người đổ thừa cho người khác nhiều nhất khi thất bại hoặc bị bế tắc. Họ hiếm khi biết nghĩ cho người khác, vì thực sự họ không quan tâm ai hơn cái "tôi" của họ. Một nhà lãnh đạo tài ba, nhìn xa trông rộng, là người tạo được sự đoàn kết đồng lòng, chứ không phải tạo ra chia rẽ hận thù. Nhưng âu đó cũng là nhân duyên, ai cũng phải có những bài học cho riêng mình để trải nghiệm. Và quốc gia dân tộc cũng vậy, đất nước nào cũng cần phải có những "vận nước" cần thiết để học hỏi và trưởng thành. Mình nghĩ vậy. Thôi xin tạm dừng nơi đây, chúc quý anh chị và bạn hữu một ngày chủ nhật an vui hạnh phúc cùng gia đình.

PN (03/2025)

Tản mạn: Chuyện chữ nghĩa ...

 

Tối qua, chat với mấy ông anh bên VN về một vài từ ngữ trong thi ca và kinh sách PG. Rất thú vị. Hôm nay muốn viết chút ít về đề tài này cho vui :-). 

Trong những năm gần đây ở VN có vài từ ngữ được xử dụng khá nhiều, từ việc để trang hoàng nhà cửa cho đến việc diễn thuyết trước công chúng. Đó là chữ Tâm và chữ Nhẫn. Đi đâu cũng thấy những bức hoạ thư pháp có 2 chữ này. Rồi trong các bài báo, các bài diễn văn, cũng thường xuyên nhắc đến chữ "tâm", chữ "tầm", như một nguyện vọng khát khao về những điều hiếm hoi hoặc chưa có trong xã hội.

Riêng mình thì lâu nay vẫn luôn quan niệm chữ nghĩa, từ ngữ, chỉ đơn thuần là những công cụ để giao tiếp hiệu quả và dễ dàng hơn. Còn bằng cấp thì dẫu ở quốc gia nào cũng vậy, cho dù trong nước hay ngoài nước, cũng chỉ thể hiện được một mớ kiến thức nhất định về mảng chuyên môn nào đó (nếu có), chứ không thể bảo chứng trí tuệ của chủ sở hữu. Còn nói đến địa vị hoặc chức vụ, thì lại càng khó hơn để dựa vào đó mà bảo đảm cho một cái "tâm", cái "tầm", theo nghĩa tích cực của con người và xã hội mong đợi. Cho nên mình không dám lạm bàn về phần "đời" của các từ ngữ này, mà chỉ mạn phép nói về một vài ý nhỏ trong kinh sách PG theo cách hiểu của mình, bởi chữ "Tâm" trong thơ ca có phần khác với chữ "Tâm" trong đạo Phật.

Trước hết, có lẽ nhiều người VN lâu nay đều nghe hoặc biết đến ngài Lục tổ Huệ Năng (TQ). Tương truyền rằng, ngài Huệ Năng vốn sinh ra trong một gia đình nghèo, lao động cực khổ, không được đi học, nên không biết chữ. Thế nhưng một hôm có duyên nghe lóm được câu "Ưng vô sở trụ sinh nhi kỳ tâm" trong Kinh Kim Cang, mà khởi tâm lãnh ngộ, tầm sư học đạo, và cuối cùng trở thành ông tổ thứ 6 của Thiền Tông TQ. Đại đa số các chùa chiền và dòng tu Bắc truyền ở VN bắt nguồn từ dòng Lâm Tế, nên chắc chắn là ai cũng biết đến ngài Lục Tổ. Ngoài lề chút, thân xác của ngài Huệ Năng sau khi chết (713 sau CN), vẫn còn lưu giữ và tồn tại hơn ngàn năm nay tại chùa Nanhua Temple, Caoxi TQ, mặc dù không hề theo một công nghệ ướp xác nào. Câu chuyện có vẻ hoang đường nhưng đó là sự thật. Mãi đến năm 1960, cuộc cách mạng văn hoá TQ đã tìm cách phá huỷ các di sản văn hoá và tôn giáo ngày xưa, trong đó có nhục thể của Ngài Huệ Năng. Tuy nhiên, chắc là đục đẽo gì đó không xong, cho nên các anh cán bộ lại bỏ đi, và chùa Nanhua lại tiếp tục bảo quản di sản đó cho đến ngày nay. Báo chí TQ xưa nay cũng né tránh khi nói đến những vấn đề này. Còn câu chuyện về bài kệ đối đáp của ngài Huệ Năng và ngài Thần Tú thì vẫn luôn là đề tài thú vị, mặc dù đã xảy ra hơn ngàn năm trước. Riêng với VN ta thì lại càng không lạ lẫm gì với hai bài kệ này. Hình như tới chùa nào cũng nghe nhắc đến, ngay cả báo chí văn đàn cũng thường xuyên đăng tải, nhưng rồi có thực hành theo hay không thì lại là một câu chuyện khác :-). Mình xin vắn tắt lại dưới đây: 

- Bài kệ của ngài Thần Tú:

Thân thị bồ đề thọ             
Tâm như minh cảnh đài
Thời thời cần phất thức     
Vật sử nhạ trần ai.  

Tạm dịch:
Thân là cây bồ đề
Tâm như đài gương sáng
Luôn luôn siêng lau chùi
Chớ để bụi trần bám.

(The body is the bodhi tree.
The mind is like a bright mirror's stand.
At all times we must strive to polish it
and must not let dust collect)

- Bài kệ của ngài Huệ Năng:
(Vì không biết chữ, nên ngài Huệ Năng nhờ người đọc dùm bài kệ trên của ngài Thần Tú, và cũng nhờ người ghi lại bài kệ này ở dưới để đáp lại)

Bồ-đề bổn vô thọ,
Minh cảnh diệc phi đài.
Bản lai vô nhất vật,
Hà xứ nhạ trần ai?

Tạm dịch:
Bồ-đề vốn không cây,
Gương sáng cũng chẳng đài.
Xưa nay không một vật,
Chỗ nào dính bụi nhơ?

(Bodhi originally has no tree.
The bright mirror also has no stand.
Fundamentally there is not a single thing.
Where could dust arise?)

Trở lại chuyện từ ngữ, chữ nghĩa trong kinh PG, vốn dĩ có nhiều phần khác so với những tôn giáo khác. Bởi PG xưa nay không quan niệm có đấng Cứu thế hoặc Giáo chủ, mà chỉ cho rằng Đức Phật là một bậc giác ngộ đi trước. Sau khi giác ngộ, Ngài đi đây đó để giảng pháp, chỉ ra con đường (hoặc nhiều con đường) cho chúng sinh học theo, làm theo, diệt khổ. Tuy nhiên mỗi người sẽ phải tự thực hành, thực chứng, tuỳ vào nghiệp lực và căn duyên của họ, hầu để đạt đến trí tuệ & sự giác ngộ cho bản thân. Mọi sự tu tập, nghe theo làm theo, đều hoàn toàn tự giác. Tất nhiên là có nhiều con đường cùng chung một điểm đến. Có nhiều phương tiện cùng chung một mục đích. Cho nên cũng có nhiều pháp môn (cách thức) tu tập khác nhau, nhưng đều hướng con người đến cùng cảnh giới của sự giác ngộ và giải thoát. (Quan trọng là phải sáng suốt nhận biết được những đúng sai cơ bản để tránh bị lợi dụng bởi những tà thuyết, hoặc các hình thức giả danh). Giáo lý nhà Phật không chủ trương phân biệt kỳ thị, khen chê tốt xấu giữa các pháp môn, mà cho rằng mọi chúng sinh đều bình đẳng như nhau trong việc chọn lựa con đường tu tập phù hợp với bản thân và hoàn cảnh riêng của mỗi người, không nhất thiết phải đi theo một sự sắp đặt nào cả. Đức Phật cũng chưa bao giờ phân biệt người này cúng nhiều người kia cúng ít, người này đạo Phật người kia đạo Ấn, hoặc hứa hẹn sẽ cứu rỗi một ai đó lên "thiên đàng". Bởi vậy có những từ ngữ trong kinh điển PG chỉ mang tính khái niệm, chứ không thể là một định nghĩa, hoặc là một đáp án chung, hay là nguyên tắc chung cho tất cả mọi người. Mỗi người đều sẽ lãnh ngộ được ý nghĩa của kinh kệ, từ ngữ, lời dạy, pháp tu …theo cái duyên, cái nghiệp, và căn cơ hiểu biết của chính bản thân họ. Ngay cả những vị tu sĩ cũng vậy, cho nên đừng ngạc nhiên lắm khi nghe nhiều vị sư thầy giải thích khác nhau về ý nghĩa của một từ ngữ giống nhau, hoặc một khái niệm PG nào đó. Âu cũng là những chuyện rất ư bình thường !

Thời còn tại thế, trong lúc giảng pháp, Đức Phật cũng tuỳ vào người nghe mà giảng giải những điều khác nhau. Ví dụ như Tâm Kinh thì nói cho ông Xá Lợi Phất, nhưng Kim Cang thì lại nói cho ông Tu Bồ Đề. Bởi vậy thời nay, nói chuyện với mấy ông tu sĩ thích đi xe hơi tiền tỉ, đồng hồ hàng hiệu, điện thoại đắt tiền, kẻ đón người đưa, mà khuyên là nên ăn rau cỏ chấm chao, tu học mỗi ngày, thì quả nhiên là điều khó khăn cho họ :-). Cũng như mình ngày xưa vốn là dân ăn nhậu thâu đêm suốt sáng, giờ mấy ông bạn cũ gặp lại, nghe nói chuyện kinh sách này nọ, họ tưởng mình điên. Nói đùa cho vui vậy thôi, chứ chuyện thiên hạ nghĩ sao thì cũng chẳng nghĩa lý gì đối với một người vô danh tiểu tốt như mình, nhưng với quý sư thầy thì lại rất quan trọng vì có cả hàng trăm, hàng ngàn người ngoài kia đang nghe ngóng và làm theo các vị !

Thực ra, mỗi khi nhắc đến kinh sách PG, thì nhiều vô cùng, làm sao đọc hết, làm sao nhớ nỗi ? Thỉnh thoảng, mình cũng may mắn được gặp những vị có kiến thức uyên bác, thao thao bất tuyệt nói về Hoa Nghiêm, A Hàm, Duy Ma Cật, Bát Nhã, Pháp Hoa, Niết Bàn, Pháp Cú, Trung Luận, Tiểu Luận..v.v.. Nghe một lát rồi mình cũng mịt mù, không biết đâu là đâu, nên đó cũng chưa hẳn là một chuyện tốt. Nhưng PG xưa nay vốn chú trọng nhiều đến chuyện thực hành, thực chứng, chứ không phải chỉ đơn giản là dừng lại ở mức độ lý thuyết. Cho nên biết đâu tu tập thực hành tới một mức độ nào đó, người ta lại ngộ ra rằng chẳng có kinh, mà cũng chẳng có Phật. Ngược lại, khi biết nhiều quá, đọc nhiều quá, chạy theo ông tiến sĩ này hoặc ông giáo sư nọ, đi theo ông "cao tăng" này hoặc ông "thiền sư" nọ, đôi lúc không khéo gạn lọc và tự thực chứng, lại vô tình bị bội thực, hoặc trở thành nạn nhân của "sở tri chướng". Tức là bị chính cái tri thức của mình làm trở ngại cho bản thân mình. (Sở tri chướng trong tiếng Sankrist là Jneyavarana, còn theo tiếng Ăng-lê là Hindrance of Knowledge). Tương tự, mình cũng có nhiều người bạn quen biết theo PG, phân chia kinh điển ra nhiều loại Nam tông, Bắc tông, Đại thừa, Tiểu thừa ...v.v.. Nhiều lúc mình theo dõi được một hồi, rồi cũng bị rối cả lên, quên đầu quên đuôi, lộn trước lộn sau. Bản thân mình chú trọng đến sự đơn giản, lâu nay chỉ quan niệm có một "thừa", đó là Phật thừa. Nên kinh nào đọc được hiểu đựợc thì đọc; thầy nào giảng được hiểu được thì nghe; chứ không phân biệt Nam Bắc, Đại Tiểu, lớn nhỏ … gì cả. Mình quan niệm rằng kinh sách vốn là để đọc để hiểu rồi thực hành, chứ không phải chỉ để đọc suông, thi thố kiến thức hoặc để cầu phúc ! (Xin lưu ý là Kinh khác với Chú).

Trong PG, có một bài kinh rất ngắn, phổ thông và căn bản, nhưng lại vô cùng quan trọng. Đó là Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh (Prajnaparamitahridaya Sutra) được dịch ra từ tiếng Phạn. Mình không nhớ rõ là bản dịch tiếng Việt có bao nhiêu từ, nhưng bản dịch tiếng TQ hoặc tiếng Anh (củan Edward Conze), thì có khoảng chừng 260 từ. Nhiều người theo PG ở nước ngoài thường thuộc lòng 260 từ này. Có nhiều người mỗi khi cơn giận dữ, tham lam, hoặc đau khổ, thất tình lục dục .... gì đó nổi lên, cứ ngồi xuống chậm rãi đọc hết 260 từ, nghiền ngẫm, thì mọi việc trở nên êm đềm trở lại. Mình cũng nghe nhiều người nói về chuyện này rồi, nên ai muốn thử nghiệm thì cũng là một điều tốt, nên thử. Còn nếu như 260 từ mà vẫn khó nhớ quá, hoặc làm biếng, thì chỉ cần nhớ cái tựa đề thôi, và hiểu được ý nghĩa của nó, cũng là ngon lành rồi. Tất nhiên là không dám so sánh với câu chuyện của ngài Huệ Năng năm xưa, nhưng biết đâu một câu kinh lại có thể mở ra cho chúng ta nhiều điều thú vị hơn ?

(Trước hết phải xin nói rõ, bản thân mình không phải là tu sĩ, cũng không phải là nhà nghiên cứu học thuật gì, chỉ là tạm viết lại ý nghĩa của cái tựa đề bài kinh theo cách hiểu của riêng mình. Và đây là một bài viết rất ngắn nên có thể có những thiếu sót trong cách diễn đạt bởi giới hạn của ngôn từ, dễ sinh ra sự hiểu lầm. Nếu bạn nào muốn nghiên cứu xa hơn, thì chắc là trên mạng hoặc trong các chùa chiền PG cũng có nhiều thông tin, tài liệu về bản kinh này).

Tựa kinh là: Prajnaparamitahridaya Sutra- (được quý vị tu sĩ ở VN dịch ra là Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh) 

Chữ "Prajnaparamitahridaya" này được chia ra làm 3 phần: Prajna-paramita-hridaya; còn chữ Sutra là Kinh thì ai cũng hiểu rồi.

1. Prajna - Chữ này rất khó dịch trọn vẹn được hết ý nghĩa của nó, nên ngày xưa ngài Huyền Trang giữ nguyên không dịch. Quý thầy VN chắc cũng phiên âm từ tiếng Hán ra thành "Bát Nhã". Tiếng Anh dịch ra là "Wisdom", nhưng không diễn đạt đầy đủ hết ý nghĩa, rất miễn cưỡng, cho nên nhiều người cũng tránh dùng chữ "Wisdom" vì ngại gây ra sự hiểu với chữ wisdom thường xử dụng trong đời thường. Quý Thầy ở VN thường nói đến cụm từ “trí tuệ Bát nhã” là nói đến chữ này.

Trong tiếng Phạn, chữ Prajna được ghép bởi 2 từ : Pra & jna  

- Pra (Supreme & Unique): tuyệt đỉnh, khác thường
- jna (Consciousness, Understanding): Sự nhận thức, trí tuệ hiểu biết

2. Paramita - (pa-ra-mi-ta) chữ này quý thầy VN phiên âm ra thành "ba la mật đa". (Và cũng vì có chữ "mật", cho nên có nhiều ông thầy bùa, thầy cúng, hiểu lầm tưởng là cái gì thần chú, mật chú ghê gớm lắm, nên thường đem ra xử dụng. Thực ra ý nghĩa của chữ này rất rõ ràng, không có gì thần bí, mê tín ở đây)

- Paramita: Perfection - sự hoàn hảo. Đặc biệt, chữ Paramita được ghép bằng 2 từ: Parama và Ita
- Parama: nghĩa là "phía bờ bên kia", nghĩa tiếng Anh là - the other shore
- Ita: nghĩa là "đến được nơi", nghĩa tiếng Anh là "that which has arrived" .

Cho nên ngoài nghĩa là "sự hoàn hảo", ba-la-mật-đa còn mang ý nghĩa là "đến bờ bên kia"

3. Hridaya - chữ này quý thầy VN dịch ra là Tâm. Chữ "Tâm kinh" là xuất phát từ đây. Đây là một từ rất hay, rất sâu sắc, và cũng là một từ gây ra rất nhiều sự hiểu lầm. Theo mình thì chữ này sẽ được hiểu theo nhiều cách khác nhau, tuỳ theo duyên nghiệp, và khả năng lãnh hội của từng người. Xin lưu ý là đối với trí tuệ “Prajna" (trí tuệ Bát nhã), thì hoàn toàn không phân biệt sang hèn, cao thấp, thông minh, ngu dốt...gì cả. Một ông gs ts chưa hẳn có trí tuệ "Prajna" hơn một người không biết chữ; một ông địa vị cao cả chưa hẳn có được trí tuệ "Prajna" hơn một kẻ thấp hèn. Trí tuệ "Bát Nhã (Prajna) khác với các loại trí tuệ thông thường, không dựa vào hình thức, định kiến, chấp trước của con người, hoặc là bằng này cấp nọ, trường này trường kia, thông minh lanh lợi, học giỏi tài hoa, văn hay chữ tốt...v.v....

- Hridaya - dịch sang tiếng Anh là “spiritual heart”. Cho nên tiếng Việt gọi là "tâm", nhưng không phải là trái tim (mind, not heart), không phải là tâm điểm, không phải chỉ là đạo đức đối nhân xử thế, cũng không phải là "cái tâm cái tầm" mà các vị quan chức VN mong mỏi. Chữ Tâm này mang một hàm ý rộng lớn hơn, muốn nói đến một sự cần thiết mấu chốt, một trí tuệ tỉnh thức, một tư duy sắc bén để hiểu biết và nhận định vấn đề. 

- Nguồn gốc của chữ này trong tiếng Phạn gồm có 3 phần: Hri - nghĩa là cho đi (to give), da - nghĩa là nhận lại (to take), ya - chữ yam, nghĩa là cân bằng (balance). Có nghĩa là bản thân chữ Hridaya (hri-da-ya) đã nói lên được ý nghĩa của "trung đạo", khái niệm cân bằng giữa cho và nhận, tư duy phi cực đoan của người thực hành đạo Phật.

- Một ý nghĩa khác, nhiều người cho rằng chữ này nói về sự vận hành cân bằng trong tự nhiên như động mạch tĩnh mạch của trái tim, cũng như sự cho đi và nhận lại cần được cân bằng trong đời sống tinh thần. Cho nên chữ này cũng được xử dụng trong một vài trường phái thiền và yoga. Ví dụ như Hridaya yoga, một loại yoga đem lại sự an lạc và cân bằng trong đời sống tinh thần con người .

Ồ dài quá rồi, xin tạm dừng ở đây nghen. Tóm lại, chỉ với một cái tựa đề của Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh, đã nói lên được những lý thuyết căn bản nhất của PG. Đó là, mọi người đều có thể trở thành Phật, và chỉ có dựa vào trí tuệ của chính họ mới giúp họ làm được chuyện đó. Không có gì bí mật, không có gì mê tín dị đoan, mà cũng không có một sự cực đoan, hứa hẹn nào ở đây cả. Chỉ đơn giản là muốn đi từ bờ bên này của cõi nhân sinh đầy rẫy sự đau khổ, u mê, dục vọng, cám dỗ, nghiệp chướng, hận thù .... để qua được bến bờ bên kia, không còn những thứ phiền não đau khổ đó nữa, thì mỗi người phải tự thân học hỏi, thực hành, và tự thực chứng để có được trí tuệ cần thiết. (Lưu ý là một số phương pháp tu tập khác nhau có thể sẽ dùng những từ ngữ khác nhau, hoặc cách lý giải khác nhau, nhưng tìm hiểu kỹ sẽ nhận thấy đều cùng có chung một điểm đến). Còn ôm một mớ bằng cấp khư khư, kinh sách, kiến thức kim cổ đông tây, nay chùa Nam mai chùa Bắc, mà không tự chèo, thì chiếc ghe vẫn còn cột ở đó, mãi mãi ở bờ bên này !

Mến chúc tất cả một buổi tối an lành.

PN

Tản mạn về một câu thơ ....

 

Ngày mai ông tổng thống Biden ghé thăm VN. Không biết có kịp ăn bún chả Hương Liên, bún đậu mắm tôm Ngõ Phất Lộc, đi dạo phố Nhật Tân hay không, hay là chỉ lo ký tá gì đó rồi lại về ngay. Lần thăm này nghe nói các cụ chỉ quan tâm đến phần hợp tác kinh kế, khoa học, môi trường gì đấy thôi, chứ không đặt nặng về vấn đề chính trị chính em. Mình thì cũng không quan tâm lắm chuyện của các cụ, nhưng chiều nay coi tin tức, trời lại mưa, bỗng nhớ đến hai câu Kiều mà năm nào cụ Biden nước Mỹ đọc tặng cho cụ Trọng nước Việt Nam:

Trời còn để có hôm nay,
Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời
(Nguyễn Du)

Thực ra, đây mà một trong những câu thơ hay nhất của truyện Kiều. Cũng phải khen ngợi ông nào đã cố vấn cho cụ Biden chọn hai câu này vào năm đó. Quá hay và phù hợp. (Mình thì không nghĩ là Ted Osius lại hiểu Kiều đến mức như thế, mặc dù thời còn làm đại sứ ở VN vốn liếng tiếng Việt của Ted đã rất giỏi & lưu loát ). 

Nói đến hai câu thơ này, thì trước đây cũng đã có rất nhiều người bình phẩm và ca ngợi rồi chứ không phải đợi tới lúc cụ Biden ngâm nga cho cụ Trọng nghe. Nhiều trang mạng PG và Thiền học ngày xưa cũng thường nhắc đến 2 câu thơ này dưới nhiều cách diễn giải khác nhau. Nhớ có lần mình đọc đâu đó có cả sự lý giải về "chánh niệm" trong 2 câu thơ này. Thôi thì cứ đọc, ai phân tích hay thì cứ đọc, không bổ ngang cũng bổ dọc. Mình thường quan niệm như thế !

Còn nói đến Truyện Kiều mà dịch ra tiếng Anh thì rất nhiều. Bây giờ chắc cũng phải có đến hơn muời mấy bản dịch rồi, nên ai muốn đọc tây ta gì cũng có, cứ tha hồ. Bản dịch mà người VN biết đến nhiều nhất, mình nghĩ có lẽ là của Huỳnh Sanh Thông. Tuy nhiên có nhiều phiên bản dịch khác cũng rất hay. Cách đây mấy năm mình được một người quen tặng cho bản dịch của anh Vladislav Zhukov, người Úc. Đọc rất thú vị, vì cách dịch của anh rất sáng tạo, giữ được phần nào âm điệu của cụ Nguyễn Du.

Heaven has allowed us to meet again this day.
The fog had dissolved, the clouds had dispersed in the sky.
(Huỳnh Sanh Thông)

Cease-heaven still confers on us sweet days withal:
The frost hath gone before the gate, the sky's drawn pall presages blue,
(Vladislav Zhukov)

Mà thôi, chuyện dịch thuật thơ văn của xứ nào cũng chỉ là gượng gạo cho những người xứ khác đọc đỡ ghiền thôi. Chứ dân ta thì cứ đọc tiếng nước ta, chữ nghĩa quê nhà bao giờ cũng đậm đà và sâu sắc hơn. Nói tới đây mới nhớ hồi còn đi học có thằng bạn được đi Saigon một lần, về quê bắt đầu nói tiếng SG thôi. Hôm nọ, đi uống cà phê với bạn bè. Nó vô quán, nghạo nghễ gọi :

- Cho ly cà phê đăng đi ! 

Cả đám bạn bè và cô chủ quán ngẩn ngơ. Sau này nhiều năm mình gặp lại bạn ấy ở SG, lúc đó bạn đã bắt đầu nói tiếng Ăng lê rồi.

Trở lại chuyện hai câu Kiều ở trên. Đọc thấy hay, mường tượng hiểu được nghĩa, nhưng nếu ai kêu mình bình luận thì thực sự là không dám bình. Vì mình vốn không có khiếu này. (Lại nhắc chuyện xưa, nhớ hồi còn đi học có câu thơ rất ngắn, hình ảnh rõ ràng "Cô dân quân vai súng, tay cày", bà cô giáo dạy Văn bảo phân tích. Thế mà sao mình lại lỡ đọc nhầm thành câu "Cô dân quân tay súng, vai cày". Thế là cô giáo tức giận, tưởng mình châm chọc, đuổi ra khỏi lớp. Từ đó ám ảnh, không dám bình thơ cho đến bây giờ ). 

Thực ra, khi đọc 2 câu thơ “Trời còn để có hôm nay. Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời”, mình thấy toát lên ý nghĩa của chữ "Duyên" trong PG. Theo quan niệm của đạo Phật thì mọi chuyện xảy ra trong cuộc sống này đều là tuỳ duyên, và do duyên. Nghĩa là luôn có một sự kết hợp nhất định nào đó để mọi thứ sinh ra và mất đi. "Tốt" cũng do duyên, mà "xấu" cũng do duyên. Chuyện hài lòng xảy ra cũng là duyên, và sự không hài lòng xảy ra cũng là duyên !

Chuyện cụ Biden gặp cụ Trọng năm đó cũng là duyên. "Trời còn để có hôm nay", để hai cụ còn sống đứng đó lẫy Kiều cũng là do duyên. Chuyện hai cựu thù Mỹ - Việt, sau bao năm chửi nhau ra rả, rồi lại gặp nhau tay bắt mặt mừng cũng là duyên. Nhưng đó chỉ là cái duyên gặp gỡ bên ngoài, còn cái "duyên" nhận thức bên trong thì chỉ có trời mới biết. Nhưng dẫu sao, lần đó cũng là một chuyện vui, là một dấu mốc lịch sử quan trọng. Đặc biệt là không những trời cho gặp nhau, mà còn mở ra một cảnh quan trời cao đất rộng của thế giới bên ngoài. "Tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời". Câu thơ rất hay. Thực ra, có nhiều hôm ngủ dậy sương mù phủ kín, mình cũng không nhìn xa được ra tới cổng. Nhiều đêm trăng rằm mà bị mây che phủ thì cũng chẳng nhìn thấy trăng sao. Trong cuộc sống này cũng vậy, có nhiều người vì lý do này hoặc hoàn cảnh nọ, hoặc không may mắn, hoặc không gặp được duyên lành, bao nhiêu năm tháng trôi qua mà vẫn bị "sương phủ, mây che" một cách nặng nề. Thời gian qua đi, chắc chắn mọi thứ điều sẽ phải thay đổi. Vật đổi sao dời vốn là chuyện tất nhiên của tạo hoá xưa nay. Tuy nhiên, bất kỳ là ai cũng vậy, sẽ không ai bảo đảm được sự giàu sang, quyền uy danh vọng, ở Tây ở Tàu, hoặc bằng này cấp nọ, hoặc đi đây đi đó, là có thể dễ dàng thay đổi được tư duy và quan niệm của một con người. Điều đó thì cũng không lạ lẫm gì. Thế nhưng trong thế giới này, dù có sống ở bất kỳ nơi đâu, thì sương cũng không thể phủ kín hoài đầu ngõ, mà mây cũng không thể che kín hoài trời xanh. Đó là khái niệm "vô thường" trong PG, mà cũng là quy luật tất yếu của tự nhiên. Nên chắc là sớm muộn gì rồi mỗi người chúng ta ai cũng sẽ nhìn thấy những thứ đẹp đẽ hơn, sáng suốt hơn, sau khi "tan sương đầu ngõ, vén mây giữa trời" mà thôi !

Nói đến đây lại nhớ đến câu chuyện trà dư tửu hậu với mấy ông bạn già năm xưa, nói về Đặng tiểu Bình, TQ. Nhiều người lúc đó cho rằng họ Đặng được Trời cho may mắn hơn các vị lãnh đạo tiền nhiệm của Trung Cọng, được "tan sương đầu ngõ vén mây giữa trời" kể từ khi qua Pháp, qua Mỹ, qua Nhật, trở về. Và cũng chính những cơ hội đó đã giúp họ Đặng thổi một luồng gió mới đầy sinh khí vào đất nước TQ đang đói nghèo vào những năm tháng đó. Mình thì luôn quan niệm rằng chẳng có ông Trời nào cho họ Đặng cơ hội cả, mà chỉ là cơ duyên đến, và ông biết tận dụng thời cơ đó mà thôi. Những câu chuyện này thì thực ra ai cũng biết, ai cũng hiểu, nhưng bàn thì vẫn cứ bàn cho vui, coi như là những lời an ủi cho số phận của quê nhà !

Thôi tản mạn chút, lâu quá không viết lách gì. Giờ này chắc dân HN cũng đang tưng từng chào đón cụ Biden rồi. Nghe nói cụ thích ăn kem, kem Tràng tiền cũng đã chuẩn bị rồi. Nghe nói cụ hay té, các băng ghế quanh Hồ Gươm, hồ Trúc Bạch, cũng đã sửa chữa đóng đinh kỹ rồi. Còn câu hỏi nữa của giới bình luận chính trị mạng xã hội VN và các kênh Youtube trong mấy ngày qua, đó là không biết lần này cụ Biden có lẫy Kiều không? Mình thì nghĩ có khi lần này mấy ông cố vấn của cụ lại đổi sang thơ của bà HXH:

Quân tử có thương thì đóng cọc
Xin đừng mấn mó nhựa ra tay !
(Vịnh Quả Mít - thơ Hồ Xuân Hương)

Chỉ đoán cho vui vậy thôi. Xin chúc tất cả một cuối tuần an vui :-)

PN

Phiếm: Mừng hụt

 

Mấy hôm nay Nga lùm xùm vụ binh biến Wagner, lực lượng lính đánh thuê của Putin. Báo đài thế giới cập nhật tin tức liên tục từ lúc đám lính của Prigozhin kéo về thủ đô Moscow. Nhiều người ủng hộ Ukraine mừng rỡ tưởng phen này Putin sẽ chết. Nhiều quan chức "thông minh" và tài phiệt của Nga đã nhanh chân dọt ra khỏi nước Nga một cách thần kỳ. Tờ báo NY Post cũng cho biết là máy bay riêng của Putin bay về St. Peterburg. Nhưng những người thần tượng Putin thì cho rằng "anh hùng" Putin dễ gì chạy trốn. Mình thì nghĩ tại sao không ? Trong 36 kế thì tẩu vi thượng sách :-).

Hôm rồi cũng có người hỏi vụ binh biến này có kết quả không, mình nghĩ là không. Nếu có chăng, thì một lần nữa Prigozhin, lãnh đạo của Wagner (và cũng là đồng minh, thân chủ của Putin trong nhiều năm qua) giúp tái khẳng định tính “phi chính nghĩa” cuộc chiến tranh xâm lược của Putin. Mặt khác qua sự kiện này thế giới nhìn rõ được sự rạn nứt của chính quyền Nga và sự suy yếu quyền lực của Putin. Còn quân đội đánh thuê Wagner và Prigozhin chỉ là những tên đồ tể giết mướn vì tiền, hiếp đáp kẻ yếu, manh múng tham vọng, đâu thể nào có được kế hoạch thực hiện một cuộc đảo chánh thành công. Nếu kéo dài thì chỉ có máu và nước mắt của những người dân Nga vô tội đổ xuống, để trả giá cho một Putin đầy tham vọng & ái kỷ !

Nhưng nói chung là Prigozhin cũng mua vui được một vài trống canh, để rồi cuối cùng chọn giải pháp thương thuyết qua Belarus an phận làm người "tử tế", bỏ lại sau lưng các đồng chí của ông ta. Riêng việc này vẫn là điều khó hiểu đối với giới truyền thông. Nhiều người đa nghi còn cho rằng Putin và Prigozhin đang âm mưu một kế hoạch gì lớn lao hơn. Còn việc Prigozhin sau này có sống yên ổn được hay không là một câu chuyện khác, nhưng đám loạn quân đánh thuê Wagner thì chắc sẽ còn gây nhiều phiền toái cho nước Nga và cho thế giới về sau. Tuy nhiên có một điểm nổi bật trong sự kiện binh biến vừa qua là người dân Nga mừng rỡ hoan hô khi đoàn quân Wagner tiến về thành phố. Ngoài ra đám lính đánh thuê của Prigozhin cũng không phải chạm trán với một lực lượng kháng cự nào. Điều đó làm cho các nhà phân tích e rằng nước Nga và Putin đã thay đổi nhiều và chắc chắn sẽ còn phải đối diện với nhiều biến động trong thời gian sắp tới. Quả nhiên là đâu ai có thể lường trước được điều gì. Thôi, câu chuyện này cũng chẳng phải hay ho gì, chỉ là sáng nay muốn nhắc đến vì mấy ngày qua có nhiều nhà "phân tích chính trị" quê ta mừng hụt, tưởng rằng Putin sắp lên đường đi theo các cụ :-).

Nhân tiện, lấn sân phiếm bàn một chút về việc làm vua, làm chúa, làm tổng thổng, chủ tịch, lãnh đạo, lãnh điếc, trị vì, trị kỹ .... Thời đại ngày nay, công nghệ bốn chấm năm chấm, con người đã lên tới cung trăng sao Hoả, nhưng vẫn còn rất nhiều người nhầm lẫn giữa chức năng quyền hạn của lãnh đạo bây giờ và vua chúa ngày xưa. Ngay cả ở nước Mỹ, một thể chế dân chủ như thế mà rất nhiều cử tri còn hiểu lầm về khả năng và kiến thức của tổng thống, huống hồ chi là ở những nước kém dân chủ, nơi mà lãnh đạo không được người dân bầu bán chính thức. Nhiều người ở Mỹ cho đến nay vẫn cứ đơn giản nghĩ rằng ông tổng thống như là thiên sứ thiên tử do trời sai xuống. Cứ nhập vai là biết diễn tuồng, cứ tổng thống là tự nhiên biết lãnh đạo, cứ nói là tự nhiên biết làm, cứ hứa là tự nhiên biết thực hiện :-). Tương tự lâu nay những câu chuyện như Putin làm "lãnh đạo tài tình" mấy chục năm; người dân TQ “tin tưởng” bầu Tập làm chủ tịch suốt đời; chú Ủn mới sinh ra đã là chân mệnh đế vương, thông minh tuyệt đỉnh ...v.v.. là những đề tài hài hước châm biếm ở phương Tây, nhưng đó lại là những kinh điển thần thánh ở một số quốc gia. Nói chung thì ở đâu cũng có người thông thái, kẻ cực đoan. Xứ sở nào thì cũng có những kẻ cuồng tín, tôn thờ sùng bái tuyệt đối giáo chủ của họ !

Tuy nhiên khi đụng đến câu hỏi quan trọng nhất - Người lãnh đạo đó có khả năng lãnh đạo đất nước phát triển thịnh vượng, tự do, hạnh phúc, dân giàu nước mạnh hay không ? Thì mỗi người sẽ có cách trả lời khác nhau, tuỳ theo là họ ở đâu, đọc báo nào, coi đài TV nào, coi kênh YouTube, FB, Twitter của ai, bạn bè với ai, tiếp cận người nào ...v.v.. :-). Mới nghe thì có vẻ hài hước, nhưng đó là sự thực. Tất nhiên trong mớ kiến thức và sự hiểu biết của mỗi con người (đặc biệt là trong lãnh vực thời sự và chính trị), lập trường của báo chí, truyền thông, mạng xã hội, và hệ thống tuyên truyền của mỗi quốc gia đóng một vai trò rất quan trọng. Cho nên nhiều ông dẫu chữ nghĩa một bụng, bằng cấp treo giàn bếp cả gánh, nhưng khi đụng đến câu hỏi này thì cũng rơi vào ma trận, úp úp mở mở cả đời, vì bị giới hạn trong quyền lợi và môi trường sinh sống của họ. Bên cạnh đó, thì cũng không hiếm những người suốt ngày phân tích, bình luận, khen chê, phê phán, chửi bới, ca tụng, sùng bái ....một cách quyết liệt, gần như tôn thờ tuyệt đối. Có vẻ dai dẳng, mãi cho đến cuối đời mới nhận ra những lỗ hổng khiếm khuyết trong mớ kiến thức bòng bong chủ quan của mình, rồi giật mình tỉnh ngộ. Âu cũng là chuyện bình thường !

Mà nói đến mấy chuyện lãnh đạo, kĩ trị này, mình bỗng nhớ đến một cuốn sách rất hay. Đó là "Team of Rivals" của nhà sử gia Doris Kearns Goodwin. Cuốn sách nói về cuộc đời chính trị của vị tổng thống tài ba nhất nước Mỹ, Abraham Lincoln. Trong đó cũng có nói đến những nhà lãnh đạo từng đi ngược lại với ông trong cuộc bầu cử 1860, và sau này trở thành những người đồng sự đắc lực, phục vụ trung trành cho chính quyền của ông. (Đây là sách lịch sử nên không mang tính chất hư cấu, tuyên truyền). Hồi đó đọc cuốn sách này mình thấy rất ngưỡng mộ tầm nhìn và khả năng của tổng thống Lincoln. Ngược lại, mỗi lúc nghe thấy những nhà lãnh đạo chuyên chửi bới, dối trá, dựng chuyện vu khống ... hoặc hạ độc thủ, ám sát, bắt nhốt bỏ tù, xử dụng mưu hèn kế bẩn để "thịt" kẻ đối lập, thì mình thắc mắc không biết mấy tay lãnh đạo này sẽ dẫn dắt thiên hạ đi về đâu ? 

Thông thường một người lãnh đạo yếu kém hoặc độc tài, thì cũng khó có thể xử dụng được kẻ dưới có tài. Bởi lẽ, hoặc là kẻ dưới tự trọng từ chức bỏ đi; hoặc là lãnh đạo chưa đủ khả năng để nhận biết, muớn được, và giữ được người tài; hoặc là trống đánh xuôi kèn thổi ngược; hoặc cấp trên không “cảm” được tư duy và cách làm việc của kẻ dưới...v.v. Quản không được nên đuổi cho nó "lành" :-). Do vậy, cuối ngày các nhà lãnh đạo kém cỏi hoặc độc tài thường được vây quanh bởi các quần thần cơ hội, thiên lôi sai đâu đánh đó, a dua xu nịnh, khả năng chịu đựng cao nhưng năng lực lại hạn chế, cố chịu đấm ăn xôi, giỏi về xưng tụng và các kỹ năng phe nhóm. Lịch sử thế giới xưa nay vẫn thường thấy như vậy, nhưng tất nhiên cũng sẽ có những trường hợp ngoại lệ, bởi không bao giờ là tuyệt đối. Hy vọng chính phủ của ông Putin ở nước Nga là một trường hợp ngoại lệ :-).

Thôi, sáng chủ nhật uống cà phê nghe nhạc mà lan man một chút qua tới đề tài "chính chị chính em", đại sự rồi. Thế là lại quên bữa tưới nước rau hôm nay :-).

Bỗng nhớ đến một câu chuyện thiền mà hình như có lần mình kể rồi, xin viết lại để cho những ai chưa đọc nghen.

Có một nhà thông thái, học giả, khoa bảng rất nổi tiếng, được nhiều người ca tụng, nhưng suốt đời chưa bao giờ thấy mình có một hạnh phúc trọn vẹn. Cuối đời về hưu, vẫn loay hoay tìm một triết lý sống để được thân tâm an lạc và hạnh phúc. Nghe đồn trên núi có ông sư già trong một cái am nhỏ, lúc nào cũng vui vẻ, an lạc, vô tư, và hạnh phúc. Nhà học giả lặn lội tìm đến để hỏi bí quyết làm sao để có sự an lạc hạnh phúc.

Nhà sư trả lời - "Ông học hỏi, hiểu biết nhiều quá rồi, nhưng vẫn chưa tìm ra được điều đó. Có lẽ câu trả lời nằm trong phần mà ông chưa biết. Vậy ông về viết hết những điều ông biết ra, để tôi còn biết phần nào ông chưa biết."

Nhà học giả về nhà, chăm chú tóm lược những điều hiểu biết của mình trong ba tháng, rồi đem lên cho nhà sư xem. Nhà sư nói :

- Trời, nhiều đến thế sao tôi đọc được. Tôi giờ đã có tuổi rồi, ngồi đọc cũng kém lắm. Ngài có thể tóm gọn hơn không ?

Nhà học giả lại về, suy nghĩ và bỏ bớt những thứ râu ria ra, chỉ còn giữ lại những điều căn bản nhất, "hàn lâm" nhất, tự hào nhất. Ba ngày trôi qua, ông tóm tắt lại và đem lên cho nhà sư coi. Lần này, nhà sư nói: 

- Trời, còn nhiều đến thế à. Mắt mũi tôi kém lắm, làm sao coi hết 3 ngày viết của ngài. Ngài về rút ngắn thêm nữa đi nhé.

Nhà học giả lại ra về, tìm cách tóm tắt mớ kiến thức của ông trong một ngày. Nhưng thực tế, rất khó để ông có thể tóm lược niềm kiêu hãnh của ông và mớ kiến thức uyên bác từ những năm tháng học hành, và bằng cấp chữ nghĩa, chức vụ của mình trong vòng một ngày. Dằn vặt suy nghĩ và chiêm nghiệm đạo lý sống trong rất nhiều ngày, cuối cùng ông ngộ ra sự thật. Trở lại gặp nhà sư với một tờ giấy trắng, nhà sư nhìn ông mỉm cười, nói :

- Vậy bây giờ ta bắt đầu học về bí quyết làm sao để có sự an lạc hạnh phúc nhé.

Nhà thông thái mỉm cười nhẹ nhàng:

- Dạ cảm ơn ngài, tôi đã học được rồi !

Ở thời đại hôm nay, quá nhiều công nghệ tìm kiếm, phân tích dữ liệu thông minh, rồi mai mốt đến Data Science, Blockchain, IoT, AI trí tuệ nhân tạo....v.v...các kiểu. Nếu mình thích tìm kiếm loại thông tin nào, thì máy tính sẽ đủ thông minh để "bơm" loại thông tin đó cho mình. Thích tìm tin vịt thì nó cho tin vịt, thích tin gà thì có tin gà. Thích nghe tin tốt của ông A, thích biết chuyện xấu của bà B, thì tất sẽ có. Cho nên nhiều người cứ tưởng khám phá ra được những chuyện hay ho, thâm cung bí sử, mà vô tình trở thành nạn nhân của chính họ, ngày càng lún sâu vào mê hồn trận. Đứng bên này sông không ai có thể nhìn thấy bên kia sông bằng đôi mắt thường của họ, nhưng khi hỏi đến thì mỗi người ai cũng “nhìn thấy” bằng những kiểu cách khác nhau. Đó là tuỳ vào sự tương tác của họ với "giới truyền thông" của chính họ. Bởi vậy kiến thức ai cũng đầy ắp một bụng, mà cái "biết" thì vô cùng, cái “tôi” mỗi ngày mỗi lớn. Cho nên thời này mấy ai làm được như nhà học giả kia :-) ?

Thôi hẹn sau nhé, thân chúc mọi người một ngày chủ nhật an vui. 

PN

Happy Father's Day !

 

Những năm của thập niên 80, đội bóng Redskin rất đình đám và là niềm tự hào của nhiều cư dân vùng thủ đô D.C. Dạo ấy, mình buổi sáng đi học buổi chiều đi làm, đến tận khuya mới về. Chỗ làm của mình bên cạnh một cái bar thể thao rất lớn, và cũng là "sân nhà" của các fan ruột Redskin. Mùa đông ở vùng D.C, tuyết nhiều và lạnh lẽo, đặc biệt là những ngày bão tuyết. Thế nhưng cái bar ấy thì luôn bận rộn và sôi nổi, nhất là mùa tranh giải của các đội football nhà nghề (NFL). Chú ấy làm việc ở đó. Người đàn ông ít nói, hầu như luôn im lặng và chăm chú làm một điều gì đó. Lầm lũi đi, lầm lũi về, giữa nắng gió mưa tuyết, từ trạm xe đến chỗ làm, từ chỗ làm đến trạm xe, đúng hẹn mỗi ngày. Cặm cụi dọn dẹp, sắp hàng lên kệ, đổ rác, lau chùi ... chăm chú phần việc của mình và dường như ít quan tâm đến ai. Có những ngày tuyết xuống ngập trên cả đầu gối, chú vẫn lầm lũi dọn dẹp, đúng giờ đúng giấc. Ngay cả lúc nghỉ ngơi ra ngoài đứng hút thuốc, đôi mắt ấy vẫn xa xăm hướng về một phương trời nào đó. Mình và chú thường gặp nhau mỗi lúc hút thuốc, vẫn gật đầu chào nhau lặng lẽ.

Không nhớ rõ lắm, nhưng có lẽ khá lâu, hai chú cháu mới bắt đầu nói chuyện và hiểu nhau hơn. Thực ra trong cuộc sống, có nhiều thứ hiểu nhau mà không cần phải nói nhiều. Ngược lại nhiều lúc nói rất nhiều lại chẳng hiểu nhau chút nào. Thậm chí xã hội bây giờ ngày càng nhiều những cuộc hội hè phô trương, nghi lễ đình đám, mang nặng tính hình thức, vốn chỉ để lấp đầy những khoảng trống vô nghĩa, chứ không phải để hiểu nhau hoặc thông cảm cho nhau. Hoặc đơn giản hơn nữa là trao đổi xã giao vài câu chuyện làm quà, vô thưởng vô phạt, rồi mạnh ai nấy về. Quả nhiên là vậy ! 

Một sĩ quan tham mưu phòng 3 của một lực lượng Tổng Trừ bị VNCH, vợ con rời VN từ 75 sang châu Âu. Vợ lập gia đình mới, đứa con trai còn nhỏ không có ký ức gì về cha của nó. Người cha bị tù đày cải tạo ngay chính trên quê hương của mình gần chục năm, rồi gian khổ qua được bên Mỹ, sống một mình trong căn nhà thuê chật hẹp cách toà Bạch ốc chưa tới 15 phút lái xe. Thế nhưng sự im lặng của ngưòi đàn ông ấy không phải đến từ những nghịch cảnh khó khăn đó, mà đến từ những điều sâu thẳm hơn ....

Trong cuộc sống hàng ngày, mỗi người chúng ta đều có những chọn lựa riêng về cách biểu đạt cảm xúc của mình. Nhưng với chú, sự im lặng có lẽ là một chọn lựa đầy đủ nhất. Sống giữa một xã hội vàng thau lẫn lộn, đầy rẫy những kẻ cơ hội chủ nghĩa, hoạt đầu chính trị, những ngôn từ "yêu nước thương dân" được đem ra bày bán để trao đổi xôi thịt với mớ bòng bong danh lợi, một số người lính trận chân chính đã chọn lựa sự im lặng để giữ chút tôn nghiêm còn lại của họ. Mình hiểu được và rất tôn trọng điều đó !

Rồi ngày tháng trôi qua, chú vẫn cần mẫn làm việc, âm thầm theo dõi từng bước chân của đứa con trai bên trời Âu. Thỉnh thoảng được tin từ bạn bè hoặc bà con nhắn lại, đứa con học này học nọ, lên lớp này lớp nọ, chú mừng ra mặt, rạng rỡ sáng ngời, rủ mình đi ăn để kể chuyện. Một thời gian sau, mình dọn đi tiểu bang khác làm việc. Chú tiếp tục ở lại MD vài năm nữa, rồi dọn về FL. Lâu lâu chú cháu vẫn liên lạc nhau. Mỗi lúc về lại Mỹ, có dịp đi FL, mình vẫn thường ghé thăm chú. Một căn nhà rất nhỏ, ngăn nắp, có trồng nhiều loại cây ăn trái ở quê nhà. Chú vốn xuất thân từ một gia tộc có nhiều tướng lãnh, quan chức của chế độ cũ. Nên trên tường nhà có nhiều hình ảnh, bằng cấp, huân chương, luôn được cất giữ và bảo quản một cách kính cẩn. Tất nhiên lần nào gặp nhau, chú cũng nói nhiều nhất về đứa con trai của mình. Về già, tuổi tác cùng với những năm tháng trận mạc, tù đày, nên chú có nhiều bệnh tật. Chịu đựng một mình âm thầm trong căn nhà nhỏ, đứa con trai chắc cũng chưa bao giờ biết. Có lần mình hỏi "Nó đã qua Mỹ thăm chú chưa ?". Chú im lặng không trả lời, mắt nhìn xa xăm ....

Cách đây khoảng hơn chục năm gì đó, lúc mình còn đang làm việc ở SG. Chú liên lạc nói sắp về VN thăm vài tuần, nhờ mình đi đón. Hơi ngạc nhiên, nhưng mình cũng rất vui vì được gặp lại chú ở quê hương. Về đến VN, thấy chú rất xúc động. Vẫn vẻ im lặng đó, nhưng những vết chân chim hằn sâu bên khóe mắt của chú ươn ướt khác thường. Ngày hôm sau chú nhờ mình chở về miền Tây thăm ngôi nhà cũ. Ngôi nhà của gia đình chú ngày xưa được coi như ngôi nhà lớn nhất của tỉnh, nằm ngay giữa trung tâm thành phố. Và bây giờ trở thành một cơ quan nhà nước, to lớn “hoành tráng”. Mình đậu xe bên lề đường, để chú bước qua, nhưng hình chú như sững lại, không dám. Không chịu nỗi cảnh trạng đó, mình tìm chỗ đậu xe, rồi mở cửa xe, nắm tay chú đi cùng. Chú từ chối, rút tay lại. Lần đầu, mình thấy chú cuối mặt lau nước mắt, rồi nói - "Thôi mình đi cháu !". Cả đoạn đường về, cả hai đều im lặng. Mình dừng lại ở một quán ven sông, kêu hai trái dừa, ngồi nhìn đám lục bình trôi lững lờ. Vẫn im lặng. Mình tôn trọng cảm xúc của chú, nên cũng không muốn hỏi thăm điều gì thêm, chỉ lái xe về.

Mấy ngày sau chú nói, lần này chú về VN chủ yếu là vì đứa con trai mới về HN làm việc. Lúc đó mình mới biết con trai chú là một tiến sĩ bên Tây, được nhà nước VN mời về hợp tác trong một chương trình gì đó, ở lại HN một thời gian. Và chú quá lo lắng về nơi ăn chốn ở của nó, cũng như "những cám dỗ nơi chốn thành đô", nên cố bay về VN tìm người gửi gắm mới an tâm. Mình bức xúc định nói, nhưng rồi lại thôi, chỉ an ủi chú " Nó lớn rồi, tiến sĩ chứ đâu còn con nít nữa, chú đừng lo lắng quá. Thôi chú cho nó số điện thoại của cháu, có gì cần thì a lô nghen". Thế nhưng chuyện vẫn chưa xong đơn giản như vậy. Chú ở lại VN vài tuần đi thăm bà con bạn bè mỗi ngày. Tối về, lại ngồi im lặng hút thuốc ..... lo lắng cho con. Đến ngày rời VN về lại Mỹ, ra sân bay vẫn còn chưa an tâm, căn dặn mình đủ điều.

Không biết đến hôm nay đứa con trai của chú đã từng bay qua Mỹ để thăm chú chưa. Nhưng hôm nay là ngày lễ của Cha (Father's Day), tự nhiên nhớ đến chú. Mà chắc trên thế gian này cũng không hiếm những người cha như chú. Sự hy sinh thầm lặng của người Cha khác với những giọt nước mắt thương yêu hoặc vòng tay ôm ấp của người Mẹ. Và những nỗi lo toan kín đáo đằng sau gương mặt khô khan, bàn tay chai sạm, hoặc những ứng xử vụng về, thậm chí lạnh lùng của người cha là những thứ không thể dễ dàng cảm nhận trong một sớm một chiều. 

Nhân ngày Father’s Day, thân chúc tất cả các người Cha, người Ông, người Chồng...một ngày an vui và hạnh phúc.

Happy Father's Day !

PN (2023)

 

Phiếm chuyện Tam quốc

Hàng năm cứ đến tháng 2, trên mạng xã hội VN lại có nhiều bài viết nhắc nhở về cuộc chiến tranh xâm lược của TQ ngày 17/2/1979. Nhiều gia đình VN, đặc biệt ở vùng Tây Bắc cũng cứ đến mùa này là bắt đầu giỗ cha, giỗ mẹ, giỗ chồng, giỗ con ... trong lặng thầm tức tưởi. Trong khi đó thì chính quyền và những tờ báo chính thống vẫn "kiên cường" im lặng, hoặc chỉ đăng tải xôn xao về những đề tài sôi động khác như "lấy phiếu tín nhiệm cán bộ", "quan to tham nhũng sa lưới pháp luật", "TP HCM mừng chiến thắng đầu tại V-League ", "xin TQ mở cửa cho du lịch vào VN" .v.v.. Thực ra cũng hơn 40 năm rồi, những người biết chuyện năm ấy giờ cũng đã trở thành người lớn cả rồi, ai cũng biết bản chất câu chuyện, đâu là thật đâu là giả. Chỉ còn một số rất ít người chưa hiểu, vẫn rụt rè, thắc mắc một cách mơ hồ tại sao "ông anh" lại đánh "người em" :-)

Mình thì không cần phải đợi đến ngày 17/2 mới nhớ về những tủi nhục đau thương đó. Còn viết lách thì thiên hạ đã viết nhiều rồi, cũng chẳng thêm bớt được chút nào. Nên hôm nay chỉ muốn bàn loạn về một đề tài khác, ngoài lề chút. Đó là phiếm bàn về Tư Mã Ý thời Tam quốc, một nhân vật được cho là đỉnh cao về thủ đoạn chính trị, một trong những người có nhiều mưu sâu kế bẩn nhất trong lịch sử văn hoá chính trị của TQ. 

Nói mới nhớ, hôm trước về VN, nghe mấy ông anh nhắc qua chuyện Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung, có người cho đó là truyện thật. Tất nhiên lâu nay không ai phủ nhận Tam quốc chí là một tác phẩm hay, thuộc hàng Tứ đại danh tác của TQ. Tuy nhiên chi tiết trong truyện không phải hoàn toàn là sự thật, mà do La Quán Trung phóng tác lại dưới hình thức dã sử "bảy phần thực, ba phần hư". 

Thực ra thời Tam Quốc xảy ra từ cuối thế kỷ thứ 2, đầu thế kỷ thứ 3 sau CN. Đến cuối thế kỷ thứ 3, một viên quan sử tên là Trần Thọ viết lại thành Tam quốc chí. Cuốn sách dựa vào những sử liệu chính thức và những mẫu chuyện kể về thời đại Tam Quốc. Nhưng Trần Thọ là quan nhà Tấn, do đó phải dựa vào triều đại đã nhường ngôi cho Tấn là Tào Ngụy làm "tư tưởng chỉ đạo" để viết cuốn sách này. Trần Thọ cũng đã căn cứ vào các sử liệu cơ bản như Ngụy thư của Vương Thẩm, Ngụy lược của Ngư Hoạ, Ngô thư của Vi Chiêu để viết nên Tam quốc chí, cho nên về niên kỷ là tương đối chính xác, nhưng có nhiều tình tiết khác thì ông phải chọn lọc thêm thắt. Sau khi Trần Thọ mất hơn trăm năm, nhiều đời vua thay đổi lên xuống, có nhiều sử liệu mới về thời Tam quốc xuất hiện thêm. Lúc bấy giờ vua nhà Tống là Tống Văn Đế thấy nội dung của Tam quốc chí quá sơ lược nên đã ra lệnh cho nhà sử học Bùi Tùng Chi sửa lại, chỉnh sửa thêm bớt các phần không chính xác hoặc đã bị đời trước "kiểm duyệt" bóp méo bỏ đi. Từ đó ra đời một bản Tam quốc Chí đầy đủ hơn vào thế kỷ thứ 4. Rồi cả ngàn năm sau đó, mãi đến thế kỷ thứ 14, La Quán Trung mới thâu lượm các tài liệu trong dân gian, tham chiếu với bản Tam quốc Chí của Trần Thọ và Bùi Tùng Chi, thêm thắt "bảy phần thực ba phần hư" mà viết nên Tam Quốc diễn nghĩa lừng danh vào thời bấy giờ. 

Chưa xong, tới đời Khang Hy nhà Thanh thế kỷ 17, hai cha con ông Mao Luân, Mao Tôn Cương lại tu sửa, sắp xếp, biên chính lại bản Tam quốc diễn nghĩa của La Quán Trung. Mao tôn Cương cũng đã gọt tỉa rất nhiều những chương tấu, những bình luận râu ria, những lời phán già phán non trong phần chú thích, để thêm vào những lời bình luận của ông. Nôm na với mục đích là thay đổi hình thức để cho truyện hoàn chỉnh hơn, dễ đọc hơn, dễ tán gẫu và truyền bá rộng rãi hơn. Nhưng phàm xưa nay những chuyện đã thêm bớt, qua tay người này người nọ, thì làm sao tránh được ảnh hưởng của những suy diễn chủ quan, cho dù vô tình hay cố ý. Còn bị chi phối nhiều hay ít là tuỳ vào căn cơ, trình độ, và đạo đức nghề nghiệp của người chỉnh sửa. 

Nhưng vẫn chưa xong đâu. Đến năm 1958, đảng CS TQ sau khi lên ngôi, đã ra lệnh cho nhà xuất bản Nhân dân Văn học xã Bắc Kinh chỉnh lý lại Tam quốc diễn nghĩa cho đúng "lập trường quan điểm cách mạng". Riêng phần này thì dân ta ai cũng rành rẽ rồi, khỏi cần phải giải thích thêm. Nói chung các phiên bản TQC ngày nay hầu hết là lấy từ bản in này. Bởi vậy cho nên đừng nghĩ rằng Tam quốc Chí là sự thật hết. Riêng mình hồi nhỏ khoái nhất là ngồi mấy xe mì Các Chú, vừa ăn vừa ngắm các hình trong tuồng tích Triệu Tử Long, Đổng Trác, Lã Bố Điêu thuyền. Nhớ hồi ở SG, có xe bán phá lấu, cháo lòng bò chỗ ngã tư Cao Thắng/ Phan thanh Giản, khúc gần khách sạn Lục Quốc, vẫn còn ông già người Hoa vừa bán vừa kể tích tuồng. Sau này về lại VN mình có đi tìm “cố nhân" mà không gặp, có lẽ ông đã qua đời rồi, hay đã bị thu hồi mặt bằng chăng ? :-).

Dông dài quá, giờ trở lại chuyện Tư Mã Ý. Nhớ hồi nhỏ đọc Tam quốc Chí, ghét nhất là Tư Mã Ý. Sau này lớn lên chút, đọc lại thì lại "sợ" nhân vật này, bởi ông có quá nhiều thủ đoạn thâm sâu, và một khả năng nhẫn nhục tuyệt đối. Rồi lớn hơn chút nữa, mỗi lần nghe ai nhắc đến Đặng Tiểu Bình thì lại nghĩ đến Tư Mã Ý. Ấn tượng nhất là cái cúi đầu rạp mình của Đặng tiểu Bình trước tổng thổng Jimmy Carter (Mỹ) năm 1979. Nhưng tới khi đánh VN, ông lại phát biểu một cách ngạo nghễ, khinh miệt "Khi một đứa trẻ không biết nghe lời, đến lúc phải đánh đòn" !

Ngày xưa Tư Mã Ý đã từng bò xuống cho Tào Tháo bước lên lưng để khỏi lấm chân, mặc dù trong lòng chưa hề coi trọng Tào Tháo chút nào. Nhưng Tào Tháo đã nhìn thấy tâm can của Ý nên hỏi "Ngươi có biết tại sao lòng bàn chân của con người trắng không ?". Tư Mã Ý sợ, giả vờ thưa không biết. Còn ngày nay không biết ông Jimmy Carter có nhìn thấy tâm can của Đặng tiểu Bình chăng ? Một nhà nông, một nhà thơ, và cũng là một người làm thiện nguyện bền bĩ, có lẽ ít ai nghĩ rằng ông Carter sẽ có được cái nhìn như Tào Tháo ngày xưa. (Xin lỗi, hôm qua mới biết tin cựu tổng thống Carter từ chối vào bệnh viện vì muốn dành thời gian còn lại ở nhà với gia đình. Năm nay ông 99 tuổi. Cầu mong ông được an lạc cho tới lúc ra đi).

Còn nói đến tầm nhìn xa và khả năng chịu đựng nhẫn nhục, thì Tư Mã Ý là một nhân vật đáng nói trong lịch sử TQ. Và cũng chính nhờ những khả năng nhẫn nhục đó, ông đã tạo dựng được nhà Tấn sau này. Nhớ nhiều lần ông sợ mưu tài của Khổng Minh, chỉ đóng quân cố thủ trong thành không dám ra đánh,  mặc dù bị quân Thục chửi mắng thậm tệ. Tướng lĩnh của ông bức xúc vì chịu nhục không nỗi, nhưng ông thì vẫn ung dung ngồi nghe chửi. Khổng Minh sai người đem tặng ông bộ quần áo phụ nữ và cái yếm. Tướng lĩnh quân đội đều thấy xấu hổ, tức giận, nhưng ông thì lại bình thản mặc áo, mang yếm, đi tới đi lui dưới trướng, rồi còn gởi lời cảm tạ Khổng Minh. Tất nhiên phàm làm người ai lại không biết nhục nhã, nhưng khả năng chịu đựng tới mức đó thì không phải người "quân tử" nào cũng làm được. Và Đặng Tiểu Bình thời nay dường như cũng có khả năng như thế. Thuyết Con Mèo "Không cần biết mèo trắng hay mèo đen, chỉ cần bắt được chuột đều là mèo tốt" của Bình đã giúp TQ thoát ra bối cảnh quá nghèo đói của thời kỳ kinh tế XHCN lúc bấy giờ.

Ngày xưa Tư Mã Ý nhìn thấu khả năng yếu kém của thế hệ con cái nhà Tào Ngụy, nhìn rõ quy luật tuổi tác sức khoẻ của Khổng Minh, nên nhẫn nhục chờ đợi thời cơ, bao nhiêu năm sau gầy dựng lên nhà Tấn. Thời nay, từ lúc được Nixon và Kissinger bật đèn xanh cho vào cuộc chơi của thế giới tự do, TQ cũng đã nhanh chóng nhìn ra cơ hội ngàn vàng này. ĐCS TQ cũng từng nhẫn nhục chịu đựng, nhưng không biết cuối cùng sẽ đi về đâu? Một điều chắc chắn là dẫu Tư Mã Ý có sống lại, thì cũng chưa chắc đóan ra được những chiêu thức của TQ ngày nay như làm công xưởng cho thế giới, ăn cắp công nghệ, vẽ đường lưỡi bò lưỡi trâu, thả bong bóng thám thính, rải tình báo công nghệ khắp nơi, cậy mạnh hiếp yếu, gài độ bẫy nợ, bắt nạt nước nhỏ ..v.v. Hoặc mới đây nhất là chiêu thức âm thầm tiếp tế cho Putin để làm cạn kiện "sức mạnh" của Mỹ và phương Tây. Cách đây vài tuần, một ông tướng Không quân HK cảnh báo TQ đang dòm ngó theo dõi sự phân hoá của lưỡng đảng HK, và ông cũng tuyên bố khả năng có thể có chiến tranh với TQ vào năm 2025. Thế nhưng tạo hoá thì luôn thay đổi, xã hội thì mỗi thời mỗi khác, cuộc đời mỗi người mỗi nghiệp, đâu ai bảo đảm được điều gì sẽ xảy ra trong tương lai. Trong lịch sử thế giới xưa nay, TQ là nước có nhiều cuộc nội chiến đẫm máu nhất nhân loại. Nguyên nhân chính cũng chỉ đơn giản là tham quyền đoạt lợi mà thôi. Hy vọng với thể chế chính trị ngày nay, ông Tập có thể hạn chế được phần nào những rủi ro này. Đợi xem vậy !

Thôi đầu tuần mới, uống cà phê bàn loạn cho vui. Chúc tất cả một tuần an lành !

PN

Phiếm: Bong bóng bay

 

Vậy là đã hơn 2 tuần trôi qua từ ngày bóng bóng dọ thám của TQ bay qua nước Mỹ. Dư luận cũng đã bớt xôn xao, mấy ông bà thích chửi dường như cũng đã mệt rồi, không còn nhiệt tình chửi như thưở ban đầu. Các vị quốc hội hăng tiết vịt giờ cũng hiểu ra được phần nào bản chất của vấn đề, nên chân giò cũng lãng ra. Mới hôm qua Mỹ cũng bắn hạ thêm một vật thể lạ (nhỏ hơn chiếc bong bóng hôm trước nhiều, chưa biết của ai và cũng chưa chắc là công cụ dọ thám), nhưng câu chuyện có vẻ nhẹ nhàng êm ả hơn nhiều so với vụ "bong bóng xinh, bong bóng vô tình" của 2 tuần về trước :-).

Nói sơ qua về chuyện chửi lãnh đạo ở Mỹ. Tự do và thoải mái ! Mỹ là đất nước đặt quyền tự do ngôn luận lên hàng đầu, nên chuyện chửi lãnh đạo cũng là hàng đầu. Chửi tổng thống, chửi lãnh đạo, chửi luôn đảng của họ, chửi nội các của họ, rồi chửi cả bà con gia đình của họ .... Đó là những chuyện thường nghe thường thấy lâu nay, bất kể là đời tổng thống nào, dân chủ hay cọng hòa. Tính ra so với việc Chí Phèo rạch mặt chửi Bá Kiến, chửi làng nước, chửi trời chửi đất, thì phạm vi chửi lãnh đạo bên Mỹ rộng lớn và "trí tuệ" hơn nhiều :-).

Trở lại chuyện bong bóng dọ thám của TQ ở Mỹ. Hai tuần qua, đa số những người chửi ông Biden là cho rằng chính phủ Mỹ "hèn nhát" quá, "bất tài" quá, "run sợ" quá ....để bong bóng TQ đi du lịch một vòng tham quan nước Mỹ mấy ngày rồi mới "dám" bắn. Chửi có lớp, có lang, có vần, có điệu, từ ông dân đen cho tới bà dân biểu, từ mấy ông biết tiếng Anh cho đến mấy bà biết tiếng Mễ …:-). Trong khi đó những người hiểu chuyện, có trách nhiệm bắn bong bóng thì lại im lặng. Bắn cũng bị chửi, mà không bắn cũng bị chửi, "damned if you do and damned if you don't". Ví dụ bắn mà lỡ rớt xuống trúng cái trường học, trúng khu dân cư, xui nữa trúng nhà ông dân biểu hoặc bà nghị nào đó  ....v.v là bị chửi nát nước. Còn bắn mà lỡ ĐCS TQ chơi khăm bỏ bột làm bánh bao, bỏ há cảo xíu mại trong đó xì ra, thì càng bị chửi thậm tệ vì cho rằng là vũ khí sinh học, covid-20, covid-21.. Quan trọng hơn nữa là nếu bắn rớt xuống đất nát bét, thì lấy gì mà ngâm cứu ? (Vì đây cũng có thể là một món quà tuỳ theo nghĩ về góc cạnh nào). Nghe nói bên quốc phòng Mỹ còn gọi nhờ bên NASA tính đến khả năng vỡ vụn tới đâu nếu bong bóng bị rơi xuống đất liền. Tính tới tính lui, cuối cùng chọn vùng biển cạn nhất để bắn, để còn vớt vát lượm lại mà bán ve chai. Nói đùa cho vui, chứ thực ra đó chỉ là phần nổi của sự việc. Còn mấy ông quốc phòng, an ninh quốc gia, thì còn lâu mới cắc bùm liền.... bởi còn những phần chìm khác quan trọng hơn, mà những người chửi đổng chưa hề nghĩ tới !

Tất nhiên là bao giờ cũng vậy, gió tầng nào thì gặp mây tầng đó thôi. Ở đất nước nào cũng vậy, mấy ông phụ trách an ninh quốc gia, thông tin tình báo, mà dễ dàng "quan ngại" vì mấy câu chửi đổng của thiên hạ, thì chắc là đã nướng quốc gia của họ từ lâu rồi. Nhớ có một mẫu chuyện vui thường kể trong lãnh vực quản lý. Kể rằng, có một bầy khỉ leo lên một cây cổ thụ to lớn. Con khỉ trèo lên cao nhìn xuống, thấy con khỉ nào ở dưới cũng nhe răng cười trắng xoá. Còn những con khỉ ở dưới nhìn lên, chỉ thấy toàn là đít của những con khỉ trên cao. Thông thường là vậy !

Mà cũng ngộ, mấy hôm trước nghe thiên hạ gân cổ chửi chính phủ sao để bong bóng TQ thu thập tài liệu mật của Mỹ gởi về TQ, mình thấy có nhiều điểm lạ. Dường như họ nghĩ rằng bộ phận an ninh quốc gia Mỹ ngồi đó ngáp ruồi, để bong bóng TQ tha hồ lộng quyền. Lạ hơn nữa là có nhiều người lâu nay vẫn thường chê bai kỹ thuật của TQ lạc hậu, nhưng tới lúc này thì lại đánh giá công nghệ bong bóng của TQ quá cao, còn công nghệ phòng thủ quốc phòng của Mỹ quá thấp. Nếu chỉ đơn giản cho một bong bóng bay ngang Mỹ là thu lượm được thông tin an ninh quốc gia, thì chắc nước Mỹ đã bị thiên hạ nuốt trộng lâu rồi. Cũng thấy ít ai hỏi đến rồi bong bóng TQ chuyển thông tin về nước họ bằng cách nào ? 36 phép thiên cang của Trư Bát Giới, hay là 72 phép của Tề thiên đại thánh ? Thực ra, kỹ thuật nào cũng thế và truyền thông cũng vậy, đều có những nguyên tắc nhất định của nó. Tất nhiên mỗi công nghệ đều có những "bí mật" riêng, nhưng mọi công nghệ đều phải tuân thủ những nguyên tắc khoa học nhất định, không thể là chuyện đi mây về gió được !

Nếu vị nào có biết chút ít về các thứ như Signals intelligence (SIGINT), COMmunications INTelligence (COMINT), foreign satellite collection (FORNSAT), Foreign Instrumentation Signals INTelligence (FISINT), hoặc ELINT, ICNIRP, mmWAVE...v.v.. đều chắc chắn biết rằng câu chuyện thấy vậy mà không phải vậy. Nhưng tất nhiên là những bộ phận hữu trách không thể nào "vạch áo cho người xem lưng". Mới hôm rồi thấy mấy ông bên bộ quốc phòng HK ra giải trình cho mấy ông bà quốc hội mà thấy thương cho họ. Mình vẫn thường nghĩ ở bất kỳ quốc gia nào, chế độ nào cũng vậy, những người lính, những đội ngũ quân cán chính ngày đêm phụng sự và bảo vệ đất nước của họ, đều đáng được trân trọng. Cho dù người lãnh đạo tối cao có tài giỏi hay dốt nát, tham nhũng hay bất tài, thuộc đảng nọ hay đảng kia .. thì những người lính vẫn phải làm đúng chức năng của họ (đa số là vậy). Thực tế thì có biết bao nhiêu sự hy sinh thầm lặng đang diễn ra ngoài kia để bảo vệ an ninh cho chính những người có quyền được nói, được chửi, và được vô tư chém gió !

Lâu nay đất nước Hoa Kỳ là biểu tượng dân chủ cho thế giới, cho nên đại đa số những sự kiện giải trình ở quốc hội đều phải minh bạch cho cả thế giới xem. (Ở những quốc gia khác đụng đến lãnh vực này họ thường bảo mật thông tin chi tiết). Tuy nhiên, đối với những vấn đề có liên quan đến an ninh quốc phòng như vụ bong bóng bay vừa rồi, những người giải trình ai cũng mong muốn là các vị quốc hội có đủ trí thông minh để biết dừng lại chỗ nào, hy vọng họ bớt chửi lại và dùng đầu óc để suy luận. Nhưng tất nhiên sẽ không ai bảo đảm được điều gì, nhất là khi đụng đến những tay nói cho có nói, chửi cho có chửi :-).

Bài thơ đan áo nay rao bán,
Cho cả người đời thóc mách xem ...(thơ TTKH)

Thực ra chuyện do thám qua lại cũng thường xuyên xảy ra ở nhiều quốc gia trên thế giới, chứ không phải đến bây giờ mới có. Từ vệ tinh cho đến tàu ngầm, từ dọ thám trên trời cho đến gián điệp dưới đất. Tất nhiên, những nước kỹ thuật tiên tiến đều có những biện pháp phòng thủ ngăn ngừa, thậm chí còn lợi dụng điều đó để học hỏi và lấy thông tin lẫn nhau. Và những nước lạc hậu hơn thì tất nhiên là phải chịu thiệt thòi, đi đâu về đâu bị người ta nắm chóp hết. Ngày nay, những công nghệ phòng bị kẻ gian "ăn cắp trứng gà", ăn cắp thông tin, nhiễu loạn tín hiệu ...cũng được trang bị và buôn bán rộng rãi ở nhiều quốc gia trên thế giới. Thế nhưng những chuyện dĩ độc trị độc, hư hư thực thực, nhiều tầng nhiều cấp, biết đâu mà lần ? 

Tóm lại, chửi đổng thì bao giờ cũng dễ dàng, nhưng để hiểu đúng vấn đề thì không phải chuyện dễ dàng chút nào. Chuyện chửi đổng chính quyền thời nay thường xảy ra ở mọi nơi, mọi đất nước, chứ không phải chỉ riêng gì ở Mỹ. Trong khi đó thì những người hữu trách lại phải ngày đêm nặn óc, lao lực lao tâm, để lo lắng bảo vệ an toàn cho mọi người dân, kể cả những người chửi đổng. Bởi vậy thiết nghĩ cũng nên thông cảm và dành cho họ một chút tôn trọng, ít nhất là về kiến thức chuyên môn. Mỹ là quốc gia dân chủ, cho nên dù là tổng thống thì cũng phải lắng nghe những ý kiến chuyên môn từ các ông bà quốc phòng, an ninh quốc gia. Bên cạnh đó là tổng thống còn phải biết làm quen với việc nghe thiên hạ chửi, vì xã hội có quá nhiều người thích phê phán hơn thích lắng nghe. Ngoài ra lúc nói chuyện còn phải biết dừng lại ở đâu, ngừng "nổ" lúc nào, cân nhắc từng lời từng chữ, vì cả thế giới đang ngóng tai ngóng mắt theo dõi từng li từng tí. Quả thật là làm tổng thống Mỹ chẳng sướng chút nào :-)

Nói đến đây nhớ đến một câu nói của Mario Puzo, trong cuốn Bố Già, mà mình rất tâm đắc. Đó là "Never hate your enemies. It affects your judgment". (Tạm dịch: Đừng bao giờ ghét kẻ thù của mình. Vì nó sẽ ảnh hưởng đến sự phán đoán”). Một câu nói rất hay. Cũng mong rằng một ngày nào đó các ngài thích làm chính trị chính em ngộ ra được chút đỉnh ý nghĩa của câu nói này !

Chúc tất cả một cuối tuần an lành !

PN 

Sáng 29 Tết ....

 

Ở VN về được cả tuần rồi nhưng giờ giấc vẫn còn lộn xộn. Thời tiết năm nay bất thường nên cây đào trước ngõ cũng chậm ra hoa. Cây lá, vạn vật, con người, mỗi năm mỗi khác. Ở VN cũng vậy, nhớ buổi khuya rời VN, mình nói người tài xế chạy một một vòng mấy công viên thường bán hoa như cv Gia định, Lăng Cha Cả ... trước khi ra phi trường. Rải rác, lưa thưa sắc màu so với những năm trước dịch. Hoặc cũng có thể thói quen mua sắm của người dân SG đã thay đổi, chậm hơn  ?

Thời tiết cuối năm chỗ mình ở tự nhiên ấm hẳn lên. Chiều hôm qua lái xe một vòng ra ngoại ô, vẫn bạt ngàn đồng khô cỏ héo mùa đông. Những con vịt trời lẻ loi vỗ cánh bay lên, oai oái gọi bầy. Trời sắp tết hay lòng mình đang tết :-) ? 

Thời gian qua nhanh thật, mới đó mà đã gần 40 năm mình rời xa quê hương (gần gấp đôi thời gian mấy ông đi tập kết). Nhưng may mắn là mình vẫn còn ký ức về những nơi chốn đã từng đi qua. Kỳ rồi về, bạn bè và mấy ông anh đồng hương của mình đãi toàn những món quê hương mắm rau, thịt luộc, cá kho .... đơn giản mà ngon tuyệt. Một người bạn thân của mình thời đại học tổ chức buổi họp mặt ở Elisa Floating Restaurant trên sông SG, chỉ để ca hát những ca khúc ngày xưa tụi mình một thời nghêu ngao. Chữ nhớ, chữ không, giọng khàn, giọng bể .... nhưng kỷ niệm thì không quên tí nào, đầy ắp tình cảm. Rất cảm ơn bạn !

Ngày cuối trước khi về lại Mỹ, một mình lặn lội đi thăm vị sư già, nhưng Thầy không còn ở đó. Đứng trên núi nhìn xuống, cảnh vật đã thay đổi quá nhiều. Vẫn nước, vẫn đá, vẫn cây lá, trời mây .....nhưng cái hồn của ngày xưa đã không còn nữa !

Chạy ngang BH, nhớ NTN, nhớ .... "Thà như giọt mưa" ...
Chạy ngang Tân Vạn, Thủ Đức, nhớ K.O của trường Trung học Kiểu Mẫu (BTCN) , nhớ ao sen, nhớ..."Mimosa, từ đâu em đến"... Muốn ghé lại ở hồ nước ct khai thác đá, nhưng đường vào đã phân lô bán nền, nhếch nhác và dày đặc !
Về SG, tìm được một quán chay nằm sâu trong hẽm . Ngồi ngấu nghiến tô mít non kho & dĩa măng luộc chấm chao, cậu lái xe thắc mắc nhìn cười hoài ...:-)

Chiều ấy em về thương nhớ ai?
Tôi chắc đường đi đã rất dài
Tim tím chiều hôm lên bóng núi
Dọc đường mờ những cánh hoa phai ...
(Quang Dũng)

Mà về quê, thực ra niềm vui lớn nhất chỉ có vậy. Gia đình, anh em, bạn bè gặp mặt, tìm nhau và sống lại với những hoài niệm cũ. Nhưng rồi bao giờ cho đến ngày xưa ? Mà thực ra chính những sự gắn bó trong tâm tưởng này mới là cái khổ !

Mở ngoặc chút nói thêm về đề tài này. Ở các nước Á đông, PG thường được giảng giải từ rất nhiều kinh điển, từ ngữ hán - việt , dẫn dắt "sâu xa". Thỉnh thoảng có nhiều ông còn hù ma, nhát quỷ, vẽ vời oan gia trái chủ, phong thuỷ mệnh số ..v.v... rất phức tạp. Còn bên Tây phương, những người nghiên cứu PG sâu sắc thường quan niệm nguồn gốc của sự khổ & phiền não của con người chỉ xuất phát từ 2 thứ, đó là "desire" (ham muốn) và "attachment" (gắn bó). Tất nhiên nói đến những chuyện này thì ai hiểu được bao nhiêu cứ hiểu, ai cãi được cứ cãi  :-). Ngài Lão Tử của TQ cũng nói một câu rất nổi tiếng là "To attain knowledge, add things everyday. To attain wisdom, remove things every day". (Tạm dịch: Muốn có kiến thức thì cọng vào mỗi ngày, còn muốn có trí huệ thì bỏ bớt mỗi ngày). Cũng lại là một câu nói dễ gây tranh cãi ....hihihi. Mình thì nghĩ câu nói của ngài Lão Tử sẽ dễ thuận lỗ tai hơn cho những người muối nhiều hơn tiêu :-).

Mà thôi, sướng khổ gì thì mỗi năm Tết cũng sẽ đến. Năm cũ sẽ qua đi, năm mới sẽ đến. Nhiều thêm một tí, hay ít hơn một tí, rồi cũng qua đi. Vừa rồi lên Bình Dương, nghe kể những tình trạng cám cảnh của công nhân năm nay, nhiều nơi đơn hàng ế ẩm, hãng cho nghỉ sớm, về quê cũng không được mà ở lại cũng không xong. Có thương cảm, giúp đỡ nhau gói quà gói bánh, thì cũng chỉ là những an ủi tạm thời. Phần quan trọng nhất vẫn là những nhà lãnh đạo, quan chức, chính quyền, cần có những tầm nhìn vĩ mô và quyết định sáng suốt, kế hoạch lâu dài hơn cho lực lượng công nhân, nông dân. Một đất nước tự hào mỗi ngày cao ốc biệt thự mọc lên nhan nhản, thế mà lực lượng nòng cốt xây dựng đất nước lại có tương lai bấp bênh, lao động cật lực năm bảy chục năm vẫn chưa mua nỗi một căn nhà để ở, thì quả là điều nghịch lý !

Hôm nay ở Mỹ là 29 Tết rồi, VN sắp bước qua ngày 30. Thân chúc các bạn hữu những ngày cuối năm ấm áp cùng gia đình, và một năm mới tươi sáng hơn, hạnh phúc và an lạc hơn.

Phiếm: Cuồng thần tượng ?

 

Hôm qua nói chuyện với một người bạn ở VN, thấy bạn băn khoăn lo lắng vì gần đây ở quê nhà những hiện tượng “cuồng thần tượng” thái quá ngày càng phát triển, dẫn đến nỗi lo sợ về “hiệu ứng cánh bướm" (butterfly effect) trong cuộc sống. Mình rất đồng cảm với quan tâm của bạn, một bậc phụ huynh trăn trở nhiều vì con cái, mong bạn sớm tìm ra giải pháp cho gia đình. Tiện thể mình muốn nhắc đến một mẫu chuyện nhỏ mới đây, phiếm chút cho vui :-).

Tuần rồi, mình chở con đi công viên quốc gia Shenandoah ở Virginia. Cung đường đèo Blue Ridge Parkway ở miền đông nước Mỹ trãi dài gần 7 trăm cây số, xuyên qua 2 công viên quốc gia Shenandoah (bang VA) và Great Smoky Mountains (bang NC), nằm giữa rặng núi Appalachian Mountains. Hàng năm đến mùa này rất đông du khách kéo về đây để thưởng thức mùa Thu. Mình thì năm nào cũng vậy, nếu có mặt ở Mỹ vào dịp này, đều ráng chạy lên đây chơi vài ngày. Lá vàng, lá đỏ ... trùng trùng điệp điệp, lái xe trên đèo hàng trăm cây số, ngút ngàn hoa lá. Thường thì mình bắt đầu lên đèo từ đoạn Ashville NC, nhưng năm nay mấy đứa nhỏ muốn bắt đầu ở Shenandoah VA, để tiện đường ghé thăm nhà ông Thomas Jefferson ở Monticello. 

Thomas Jefferson là vị tổng thống thứ 3 của nước Mỹ và là cha đẻ của bản Tuyên ngôn độc lập Hoa Kỳ. (Mở ngoặc chút, trong bản tuyên ngôn độc lập của VNDCCH ngày 2/9/1945, cụ HCM có "echo" lại phần mở đầu từ bản Tuyên ngôn độc lập của Thomas Jefferson). Ông Jefferson là một vị tổng thống đa tài, hùng biện, và có nhiều đóng góp to lớn cho lịch sử nước Mỹ. Ông đã đặt nền tảng cần thiết trong một số lãnh vực quan trọng như luật pháp và giáo dục cho những thế hệ đi sau. Rất nhiều người thần tượng ông, tuy nhiên bên cạnh đó thì cũng có khá nhiều tranh cãi về việc sở hữu nô lệ và chuyện tình ái của ông thời bấy giờ. Ngày nay, tại thủ đô Washington DC, tượng đài của ông và tượng đài của tổng thổng Lincoln hàng năm có hàng triệu người từ các quốc gia khác đến chiêm ngưỡng. Ngôi nhà của ông ở Monticello VA, hàng ngày cũng có rất nhiều người đến tham quan du lịch. 

Ông xuất thân từ một gia đình giàu có, thừa hưởng hàng ngàn mẫu đất, nhưng tính tự lập cao. Ông tự học hỏi, tự vẽ mẫu xây nhà, tự mướn người trồng trọt nương rẫy, trồng khoai trồng bắp, tự cung tự cấp, tự thiết kế ý tưởng cho trường đại học VA ..v.v.. Từng làm đại sứ, thống đốc, bộ trưởng, phó tổng thống, tổng thống ....nhưng đến khi chết, cũng chỉ yêu cầu được chôn cất khiêm tốn, nhỏ bé bên vợ con ở góc vườn nhà. Mặc dù ông có hơn 5000 mẫu đất và từng là một vị thống đốc, tổng thống tài ba của đất nước Hoa kỳ, nhưng mồ mả và nhà cửa của ông nếu đem so sánh với nhiều vị quan chức cấp tỉnh hoặc cấp thành phố ở VN thôi, thì đã "không có cửa" rồi. Nói cho vui vậy thôi, chứ so sánh tài trí kiểu nào thì cũng khập khiễng :-) .

Nhưng chuyện mồ mả, nhà cửa của mấy ông tổng thống Mỹ không phải là điều mình muốn nói đến ở đây. Vì thời buổi này du lịch rộng mở, thông tin tràn ngập, nên ai cũng biết cả rồi. Điều mà mình muốn nói đến là tính "thần tượng" về một nhân vật lịch sử. Hôm rồi, ngồi uống nước với mấy đứa con ở Monticello, nghe tụi nó phê phán cách đối xử của Thomas Jefferson với Sally Hemings, mình mừng ghê. Mừng là con cái đã có chính kiến riêng của nó, không phải thần tượng ai một cách mù quáng. Tôn trọng là tôn trọng, nhưng chuyện đúng sai của lịch sử cần phải được minh bạch, rõ ràng. Sally Hemings là một người phụ nữ nô lệ da màu, từng có 4 người con với Thomas Jefferson. Tất nhiên vào thời kỳ đó, với địa vị của ông, chuyện ăn ngủ với một người nô lệ da màu quả nhiên không nhỏ chút nào, và mãi cho đến nay lịch sử ghi lại vẫn còn nhiều uẩn khúc. Hiện nay, trong khu vườn của ông Jefferson ở Monticello vẫn còn gìn giữ dấu tích một căn phòng nhỏ, không cửa sổ, từng dành cho cô Sally Hemings năm xưa. Chính vì tận mắt thấy được căn phòng này làm cho mấy đứa con mình càng bức xúc hơn :-)

Mình góp ý kiến với mấy đứa nhỏ là ai cũng có những khuyết điểm hoặc lỗi lầm, cho dù là tài ba hoặc đạo đức đến đâu, ăn thua là cách họ xử lý những sai phạm như thế nào. Đó là chưa nói đến quan niệm "đúng, sai" nhiều khi chỉ dựa vào suy nghĩ chủ quan của mỗi cá nhân, hoặc tin tức phiếm diện của giới truyền thông, hoặc ảnh hưởng từ quan điểm lập trường chính trị của các thể chế và đảng phái. Bởi vậy, chúng ta nên cảm thấy hạnh phúc vì đã may mắn được sống trong một thể chế chính trị dân chủ, được công khai tìm hiểu và tranh luận, cũng như được tự do phê phán những sai lầm đó. Một số quốc gia trên thế giới hiện nay người dân vẫn không có quyền công khai phê phán lãnh đạo của họ. Và đó cũng chính là cơ hội thử thách cho các thế hệ sau, cần học hỏi và hiểu rõ sự thật về lịch sử, để có những thay đổi và cải cách tiến bộ hơn. Ví dụ như chuyện mèo mỡ của ông Jefferson ngày xưa, nếu sau đó chính quyền dấu diếm hết, cấm tiệt truyền thông, thì làm sao chúng ta biết được ? Nói vậy không có nghĩa là hoàn toàn tuyệt đối minh bạch, nhưng trong một thể chế dân chủ thì sẽ ít gặp những trường hợp bưng bít, hư cấu, hoặc tuyên truyền bóp méo sự thật.
Thực tế cho đến ngày nay một số ít quốc gia trên thế giới vẫn còn áp dụng chính sách "thần tượng hoá" cá nhân như một quốc sách. Mặc dù đã có nhiều thay đổi, nhưng ở một số nơi vẫn còn tình trạng không cho phép người dân có quyền được biết những chuyện xấu xa của lãnh đạo, cho dù trong quá khứ hoặc hiện tại. Dân chúng không được quyền công khai thảo luận những sai phạm hoặc khuyết điểm của các cấp lãnh đạo, thậm chỉ kể cả việc phê phán lỗi lầm của những vị chức sắc tầm thường. Có nhiều người cuồng tín đến mức độ cho rằng đã là thần tượng thì không thể có lỗi lầm, thần tượng làm cái gì cũng hay, nói cái gì cũng đúng. Tất nhiên là nơi nào thông tin càng bưng bít, sự thật càng cấm đoán, thì chuyện hiểu sai, hiểu lầm là bình thường. Có nhiều người dẫu biết được sự thật, nhất là chuyện thâm cung bí sử, thì cũng sống để bụng chết mang theo, rồi cứ thế mà lụi tàn theo năm tháng. Và cũng chính vì những việc tuyên truyền hư cấu, thiêu dệt thần tượng, bóp méo sự thật, thiếu thông tin, thiếu tư duy phản biện, nên mới xảy ra nhiều trường hợp tôn thờ thái quá và cuồng thần tượng dựa trên những điều không có thực. Dĩ nhiên ở đó, hiệu ứng đám đông cũng đóng vai trò không nhỏ trong việc phát triển và duy trì những kiểu tôn thờ cuồng tín lệch lạc này !

Nhưng thực ra thì không phải chỉ có những quốc gia độc tài hoặc chậm tiến, mới gặp những hiện tượng tôn thờ thần tượng một cách mù quáng. Mà ngay cả những quốc gia văn minh, dân chủ như Mỹ, hiện tượng tôn thờ “cuồng thần tượng" vẫn xảy ra nhan nhản, chỉ là ít hay nhiều thôi. Bởi vậy chuyện tin giả, tin vịt, phải trái bất phân, cuồng tín, quá khích, bạo động vẫn thường xuyên xảy ra. Nếu có khác nhau là so với các nước độc tài, thì thông tin ở những xứ tự do đa số là minh bạch, ai cũng có quyền được nói, được nghe, được biết, được hiểu ...v.v... Thế nhưng họ có chịu lắng nghe một cách khách quan hay không, hoặc có hiểu đúng vấn đề hay không, lại là một vấn đề khác. Nói chung là ở bất kỳ quốc gia nào, vấn nạn "cuồng thần tượng" mù quáng, hoặc giáo điều cực đoan, đều rất cần thiết được xã hội quan tâm đúng mức. Nếu không, thì sớm muộn gì cũng trở thành quốc nạn, dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho con người và xã hội.

Riêng mình, vốn không thích thần tượng ai, và cũng không hề quan niệm sự duy mỹ tuyệt đối, cho nên xưa nay chỉ tùy việc tùy người mà trọng thị. Vi dụ như có ai nhắc đến ông tổng thống Jefferson, thì ngoài chuyện kính nể ông về những đóng góp cho Hiến pháp HK và quyền tự do tôn giáo, mình phục nhất là chuyện ông đầu tư địa ốc :-). So với những đại gia lấy đất quốc gia phân lô bán nền phục vụ cho lợi ích cá nhân lợi ích nhóm, thì ông Thomas Jefferson lại đi mua đất, làm lợi cho đất nước Mỹ rất nhiều. Lousiana, một tiểu bang to lớn đến thế, dầu mỏ, tài nguyên, cá mắm nhiều đến thế, đặc biệt còn là thủ phủ của crawfish và nhạc Jazz. Vậy mà ổng không cần cò đất, cũng không cần bìa thư, tiền lại quả, tiền cà phê, chỉ mua lại của Pháp với giá 15 triệu đô. Tính ra còn rẻ hơn một miếng đất nho nhỏ ở Thủ Thiêm quê nhà hôm nay :-).

Thôi mến chúc mọi người vui vẻ. Hẹn sau !

PN

Tản mạn cuối tuần: Chuyện Nobel thơ !

 

Tuần trước mình có phỏng dịch bài thơ của một cô bé gốc Việt, mới đọat giải thưởng Nhà thơ trẻ toàn quốc của Mỹ vào năm ngoái. Có một vài anh chị em email hỏi mình, sao văn chương của TQ và VN hay như vậy, sâu sắc như vậy, số lượng nhà thơ nhà văn cũng nhiều hơn thiên hạ, nhiều người tài, mà không thấy ai được nhận giải Nobel văn chương bao giờ ?

Thực ra câu hỏi này thì phải nên hỏi mấy ông chấm giải Nobel :-). Còn chuyện khen chê hay dở là những câu chuyện dài, tuỳ theo cảm tính và lý tính của mỗi người, cũng như tuỳ theo cái "gu" thưởng thức của người đọc. Nói đến đây mình nhớ đến một câu chuyện tiếu lâm, có một buổi hoà nhạc nổi tiếng được tổ chức, khách mời toàn là những đại gia mệnh phụ, giáo sư tiến sĩ, trí thức, "đại" văn nghệ sĩ, tai to mặt lớn của thành phố. Mở màn, cả một dàn nhạc quy mô với sự có mặt của nhiều nhạc công, nhạc sĩ tên tuổi, nên ai cũng phấn khích, im lặng chăm chú theo dõi, không ai nói chuyện với ai. Buổi trình diễn được kéo dài khoảng 15 phút, mọi người đang im phăng phắc thưởng thức, thì người trưởng ban tổ chức bước ra xin lỗi - "Dạ kính thưa quý vị, xin thành thật xin lỗi vì nãy giờ vì lý do kỹ thuật nên không có âm thanh". Lúc đó, khách mời mới bẽn lẽn …. không thèm nhìn nhau :-).

Trở lại chuyện Nobel văn chương, thực ra lâu nay các nước châu Á rất ít khi đoạt được giải thưởng này. Các giải Nobel thuộc về vật lý, y khoa, hoà bình, thỉnh thoảng có nghe thấy, nhưng về văn chương thì rất hiếm hoi. Riêng nói đến chuyện làm thơ mà đọat giải Nobel thì lại càng hiếm hoi hơn. Mặc dù những nước như TQ và VN, khi nói đến thi sĩ thì không thể đếm hết được, thậm chí có nhiều người còn được ban phát chức quyền, được ăn lương chính phủ chỉ để làm thơ thôi. Nhưng thực tế thì xưa nay chỉ có mình ông Targore (Ấn độ) là nhà thơ châu Á duy nhất, từng đoạt giải Nobel văn chuơng. Còn TQ thì mãi đến mấy năm gần đây mới có được giải thưởng Nobel văn chương duy nhất của ông nhà văn Mo Yan. Mà để đoạt được giải thưởng Nobel văn chương ở một đất nước như TQ, thì đúng ra Hội đồng giải thưởng Nobel phải phát thêm cho ông Mo Yan vài giải thưởng nữa về sự khéo léo, bền bĩ nhẫn nhục, và chịu đựng. Riêng về vụ này thì mấy ông văn nghệ sĩ chân chính hiểu rõ hơn ai hết. Và tất nhiên là những nhà thơ làm theo kê toa, theo đơn đặt hàng, hư cấu, sáo rỗng, thổi phồng .... thì thường không có cơ hội để đoạt giải Nobel thơ :-).

Nói đến Targore, thì quá nhiều người VN đã biết về ông, nên mình không cần giới thiệu thêm nữa. Ông cũng là một trong những nhà văn, nhà thơ, triết gia, có nhiều cố gắng và thành tựu nhất trong việc kết nối cũng như chuyển tải những tư tưởng hoà nhập văn hoá Đông & Tây. Mình thì thích nhất một câu nói của ông, có phảng phất chút tư tưởng của PG. Đó là "You can't cross the sea merely by standing and staring at the water". (Tạm dịch: Không ai có thể vượt qua biển lớn mà chỉ đứng trên bờ ngắm nước). Cho nên mỗi khi đi họp hành, hay đọc tin tức gì đó, mà nghe mấy ông sếp lớn tuyên bố .... "chúng ta vươn ra biển lớn"... là mình nhớ đến câu nói này :-).

Thật ra từ khi bắt đầu có giải thưởng Nobel (1901), rất ít nhà thơ đoạt được giải thưởng cao quý đó. Có thể là so với các tác phẩm văn chương, thì thơ ca gặp nhiều giới hạn hơn trong việc diễn đạt chăng ? Mình không rõ lắm, chỉ trộm nghĩ vậy. Còn những nhà thơ lớn của thế giới thì thời xa xưa cũng có,  nhưng hồi đó lại chưa có những giải thưởng lớn như bây giờ. Nhắc đến những nhà thơ từng đọat giải Nobel, thì đa số các trường học ở Mỹ đều có dạy hoặc có giới thiệu cho học sinh, nhưng mấy ai còn nhớ ? ví dụ như Rudyard Kipling, Romain Rolland, W.B. Yeats, T.S. Eliot ...etc. Tuy nhiên, có một nhà thơ nữ người Ba Lan, mặc dù không nổi tiếng như những thi sĩ kia, nhưng mình lại rất ấn tượng về bà. Nhớ lại thời thập niên 90, sau khi bức tường Berlin sụp đổ, đế chế Xô Viết vừa tan rã, chiến tranh vẫn còn là những điều ám ảnh rất lớn đối với thế giới thời bấy giờ. Bà Wisława Szymborska, một phụ nữ sinh ra và lớn lên ở Ba Lan, đã nổi bật với những bài thơ viết về sự thật hoang tàn và đổ nát của những cuộc chiến. Những bài thơ của bà đã để lại trong lòng người đọc nhiều ấn tượng sâu sắc.

Bà Szymborska đoạt giải thưởng Nobel văn chương vào khoảng năm 1995/1996 gì đó, thời VN vừa mới mở cửa giao thương với thế giới. Một bài thơ rất nổi tiếng của bà là "The End and the Begining" (tạm dịch: Kết thúc và bắt đầu). Nhớ lúc đó đọc bài thơ này, mình cứ nghĩ đến hoàn cảnh của đất nước VN, vì có nhiều điểm rất tương đồng. Nhưng rồi nhiều năm sau đó, có dịp trở lại quê nhà, cũng như có dịp tiếp xúc với nhiều người VK ở nước ngoài hơn, mình hiểu ra thêm nhiều điều…. Và tất nhiên chuyện gì cũng vậy, cái cũ chưa kết thúc thì cái mới cũng không thể bắt đầu !

Thôi, hy vọng đã trả lời được phần nào câu hỏi của anh chị - tại sao VN ta & TQ nhiều thi sĩ quá, mà chưa ai đọat giải Nobel ? Thân chúc tất cả một cuối tuần an vui.

PN

----------

The End and the Beginning

After every war
someone has to clean up.
Things won’t
straighten themselves up, after all.

Someone has to push the rubble
to the side of the road,
so the corpse-filled wagons
can pass.

Someone has to get mired
in scum and ashes,
sofa springs,
splintered glass,
and bloody rags.

Someone has to drag in a girder
to prop up a wall.
Someone has to glaze a window,
rehang a door.

Photogenic it’s not,
and takes years.
All the cameras have left
for another war.

We’ll need the bridges back,
and new railway stations.
Sleeves will go ragged
from rolling them up.

Someone, broom in hand,
still recalls the way it was.
Someone else listens
and nods with unsevered head.
But already there are those nearby
starting to mill about
who will find it dull.

From out of the bushes
sometimes someone still unearths
rusted-out arguments
and carries them to the garbage pile.

Those who knew
what was going on here
must make way for
those who know little.
And less than little.
And finally as little as nothing.

In the grass that has overgrown
causes and effects,
someone must be stretched out
blade of grass in his mouth
gazing at the clouds.

(By Wisława Szymborska
Translated by Joanna Trzeciak)