Hôm nay là ngày lễ Cựu Chiến binh ở Mỹ, trường học và nhiều cơ quan chính phủ, ngân hàng... đóng cửa. Mấy hãng tư nhân thì tuỳ, có chỗ nghỉ chỗ không, không bắt buộc. Lúc trước trong công ty, cùng dept, có mấy ông đồng ngiệp là cựu chiến binh, mấy ngày này mình nói mấy ông cứ ở nhà dẫn vợ dẫn con đi chơi :-). Tối qua ở tiểu bang mình và nhiều nơi trên nước Mỹ, nhiệt độ rớt xuống bất ngờ. Sáng nay ngoài trời lạnh lẽo, con cái nghỉ lễ ở nhà. Ngồi nhâm nhi cafe, tự nhiên suy nghĩ lan man về những người lính, những anh hùng tử sĩ, những người cựu chiến binh, thương binh đã thiệt thòi rất nhiều vì bảo vệ quê hương đất nước.
Nói đến cựu chiến binh là nói đến môt đề tài rất rộng, liên quan đến nhiều lãnh vực khác nhau, nhiều quan niện khác nhau. Từ người sống đến người chết, từ người thương binh đến người cựu binh, từ những anh hùng liệt sĩ bên này cho đến những tử sĩ vị quốc vong thân bên kia. Từ bên thắng cuộc cho đến bên thua cuộc, từ những chiến tuyến khác nhau đối đầu không chọn lựa, cho đến những hoà giải vị tha, hoặc gieo rắc hận thù sau khi cuộc chiến kết thúc. Xưa nay trên thế giới, đã có biết bao nhiêu tác phẩm văn học nghệ thuật nói về những đề tài này, từ những danh tác trong văn học nghệ thuật chính thống, cho đến những câu chuyện biến tướng, hư cấu, thiêu dệt, tuyên truyền... Không ai đếm hết!
Người Mỹ thì định nghĩa cựu chiến binh đơn giản, là những người từng ở trong quân ngũ và giải ngũ trong danh dự (discharged under honorable conditions - nôm na là không phải thành phần "trốn lính" hay "đào ngũ"), chứ họ không phân biệt là binh sĩ bên chiến tuyến nào, mặc dù họ cũng từng có một cuộc chiến tranh Nam Bắc, huynh đệ tương tàn. Nhiều quốc gia trên thế giới cũng quan niệm rằng, cựu chiến binh nào chiến đấu vì quốc gia dân tộc, đều xứng đáng được tri ân.
Nhìn lại, lịch sử nhân loại chưa bao giờ bước đi trên một con đường phẳng lặng. Trong những trang sử đầy biến động ấy, dấu chân của người lính luôn in đậm nơi tuyến đầu, nơi quyết định sự tồn vong của một dân tộc. Nhưng khi chiến tranh khép lại, điều còn lại không chỉ là thắng thua, mà là những mất mát chung, những phận người bị cuốn vào thời cuộc, và những trái tim tuổi trẻ đã không thể sống trọn cuộc đời bình thường.
Vì vậy, tri ân người cựu chiến binh không nên bắt đầu từ câu hỏi họ đứng ở chiến tuyến nào, mà phải bắt đầu từ sự thật lớn hơn, đó là họ đã đứng trong chiến tranh vì đất nước và dân tộc mình, chấp nhận hy sinh tuổi trẻ, máu xương, và cả tương lai. Người lính là biểu tượng của nghĩa vụ, không phải sản phẩm của hận thù.
Người lính ra trận phần lớn không phải bằng lựa chọn cá nhân, mà bằng trách nhiệm của thế hệ họ đối với đất nước. Có người chiến đấu vì lý tưởng, có người vì lời kêu gọi của quốc gia, có người vì muốn bảo vệ gia đình khỏi hỗn loạn. Nhưng không ai ra trận để yêu chiến tranh. Khi lịch sử buộc một dân tộc phải chia đôi chiến tuyến, thì bi kịch nằm ở chỗ dù ai thắng, đều có mẹ mất con, vợ mất chồng, và đất nước đổ máu.
Bởi vậy, khi ngày hòa bình đến, điều cần nhất không phải là tiếp tục phân định ranh giới cũ, mà là trả lại cho người lính vị trí đúng đắn của họ, những con người đã trả giá bằng đời mình cho một thời đại lịch sử mà họ không thể tự chọn.
Yêu nước có nhiều hình thức, nhưng lòng dũng cảm chỉ có một. Một dân tộc trưởng thành không tri ân người lính chỉ qua màu lá cờ họ từng cầm, mà qua lòng can đảm khi họ đối diện cái chết trong một thời loạn. Khi bom rơi đạn nổ, ranh giới hệ tư tưởng không nằm trên chiến hào, mà nó nằm ở phía sau. Trên tiền tuyến chỉ có những trái tim đập trong nỗi sợ, những bàn tay níu đồng đội kéo ra khỏi hiểm nguy, những lá thư viết vội gửi về nhà trước một trận đánh, và những ước mơ bình thường không kịp thành hình... Đó là ngôn ngữ chung của người lính, vượt lên mọi phe phái chính trị.
Tri ân người lính là chữa lành ký ức chung của một dân tôc. Một đất nước muốn tiến về phía trước không thể bước đi với một nửa trái tim. Nếu lịch sử là bài học, thì hòa giải mới là con đường. Theo mình, tri ân tất cả cựu chiến binh không phải là phủ nhận sự khác biệt, mà là sự xác lập một chân lý. Hay nói chính xác hơn là bước khởi đầu cần thiết để hồi sinh một dân tộc cho dù bất kỳ chọn lựa thể chế chính trị nào !
Không có người lính nào bước ra khỏi chiến tranh mà không mang thương tích, dù trên thân thể hay trong tâm hồn. Trao cho họ lòng biết ơn là trả lại phẩm giá cho những con người đã bị chiến tranh cướp mất tuổi xuân. Một ngày lễ, một đài tưởng niệm, một huy chương, một lời cảm ơn ... những điều ấy không xóa được đau thương, nhưng chúng khẳng định rằng: "Dân tộc ghi nhớ họ, không phải vì họ thắng hay thua, mà vì họ đã sống và chiến đấu như người của đất nước mình".
Thiết nghĩ, tri ân người cựu chiến binh không chỉ là phép lịch sự với quá khứ, mà là thước đo cho sự văn minh của hiện tại. Một dân tộc biết cuối đầu trước những hy sinh từ cả hai phía là một dân tộc đủ trưởng thành để bước qua hận thù và đủ mạnh mẽ để viết tiếp tương lai.
Hòa bình không đến từ việc luôn đúng, mà đến từ khả năng trân trọng những con người đã ngã xuống vì quê hương, bất kể họ từng đứng nơi đâu trong bão lửa. Bởi điều lớn nhất mà tất cả họ từng chiến đấu để bảo vệ, xét đến cùng, không phải là một phe phái hay thể chế, mà là, đất mẹ, gia đình, và quyền được sống yên bình của các thế hệ sau.
Chinh chiến bao giờ cho hết,
Anh hùng mấy kẻ trở về ?
(Chinh Phụ Ngâm)
...
Túy ngọa sa trường quân mạc tiếu
Cổ lai chinh chiến kỳ nhân hồi.
(Vương Hàn)
Tiện thể xin lạm bàn chút về khái niệm "chiến tuyến". Thực ra, rất nhiều gia đình VN, đặc biệt là các gia đình miền Nam từ vĩ tuyến 17 trở vô, có bi kịch hai ba chiến tuyến trong cùng một mái nhà. Một hoàn cảnh xã hội nghiệt ngã không thể chối từ. Bên nội "quốc gia", bên ngoại "cọng sản", anh tập kết ra Bắc, em trong Nam đi lính VNCH ... Cha mẹ, vợ chồng, anh em, chú bác, giòng họ, đôi khi là hai chiến tuyến khác nhau. Vì vậy hơn ai hết, người VN hiểu rõ nhất cái bi kịch của sự chia rẽ hận thù, và giá trị của sự hoà giải từ chính kinh nghiệm bản thân và gia đình của họ.
Tuy nhiên, đặc tính dân tộc, cũng như tầm nhìn và quan điểm sống của các quốc gia trên thế giới có phần khác nhau, dẫn đến những hành xử và lối đi riêng. Nhớ có năm nào, cách đây không lâu lắm, mình theo mấy ông anh đồng hương về quê, họp trường cũ. Sáng uống cafe, được nghe anh hiệu trưởng trường kể lại câu chuyện thực của chính cuộc đời anh. Anh từng là lính "giải phóng" bị thương sắp chết ở chiến trường miền Nam, được một người lính "cọng hoà" cứu sống. Sau năm 1975, anh kể hành trình gian nan đi tìm kẻ bên kia chiến tuyến, đã từng cứu sống anh để nói lời tri ân. Một người lính bên "thắng cuộc" quyết tìm cho ra người ân nhân bên "thua cuộc", không phải chỉ để cảm ơn, mà để thoả mãn đòi hỏi tối thiểu trong tận cùng lương tri của một con người. Câu chuyện rất cảm động, và hình như cũng có báo chí nào đó đã đăng lại câu chuyện này. Nhưng thực ra thì những câu chuyện như thế không phải hiếm lắm trên thế giới, nhưng vào thời điểm đó có lẽ tương đối hiếm hoi tại VN.
Nói đến những câu chuyện có thực trong thời hậu chiến thì rất nhiều. Như cuộc chiến tranh Nam Bắc (Civil War) của Mỹ, lúc đánh nhau thì cũng khốc liệt. Nhưng khi cuộc chiến kết thúc, họ lại hoà giải trong hoà bình, êm thắm. Không trả thù, không phân biệt đối xử, ai cũng được an yên trở về với gia đình, chung tay xây dựng đất nước. Tương tự, trên thế giới có rất nhiều câu chuyện nhân văn rất đáng ngưỡng mộ sau khi chiến tranh kết thúc. Xin nhắc lại một vài mẫu chuyện ngắn mà mình còn nhớ ....
Năm 1944, trong trận Normandy (Pháp), binh sĩ Heinrich Severloh (Đức) đã đứng trên boong-ke bắn ra bờ biển Omaha, nơi quân Mỹ ập vào. Nạn nhân của ông hôm đó là Harold Baumgarten, một lính Mỹ bị thương nhưng sống sót. Hai mươi năm sau, Harold đọc được hồi ký của chính người lính Đức từng bắn về phía mình. Ông không nuôi hận thù, mà viết thư cho Heinrich. Họ gặp nhau ở Đức, không phải để kể về ai đúng ai sai, mà để kể mình đã sợ hãi ra sao trong trận chiến năm đó. Harold nói: "Tôi không bắt tay ông vì những gì ông đã làm, mà vì chúng ta cùng sống sót để trở về làm con người một lần nữa". Rồi hai người trở thành bạn, cùng đi diễn thuyết về hòa bình cho tới cuối đời.
Một câu chuyện khác, cũng trong thế chiến II, ông Takashi Nagase, sĩ quan phiên dịch trong quân đội Nhật, từng chứng kiến cảnh tù binh Anh bị đối xử tàn khốc khi xây đường sắt Miến Điện. Sau chiến tranh, ông day dứt suốt đời và quyết định trở lại Singapore để xin lỗi trực tiếp những cựu binh Anh còn sống. Ông quỳ gối xuống trước những người từng là kẻ thù và nói:
- Tôi không xin tha thứ cho quá khứ của nước Nhật, tôi chỉ xin tha thứ cho phần người trong tôi từng im lặng trước nỗi đau của các ông.
Cựu binh Anh Eric Lomax, từng bị tra tấn trong trại tù, đã lặng người, rồi nắm tay ông:
- Không ai được chữa lành đưọc vết thương khi ta chỉ nhớ đến vết thương mà quên con người.
Câu chuyện của họ sau này được dựng thành phim The Railway Man.
Còn thời chiến tranh VN, thì chắc củng có nhiều câu chuyện tương tự như câu chuyện của anh hiệu trưởng TQT, mà mình chưa được biết thôi. Nhớ có lần đọc về cựu chiến binh Mỹ Larry Berman, ông kể lại trong một trận hành quân ở Lào, đơn vị ông chạm trán một người lính cọng sản Bắc Việt bị lạc. Cả hai đều kiệt sức, đều run vì đói, nhưng không ai bóp cò. Thay vì nổ súng, người lính Bắc Việt ấy lấy bi đông cuối cùng ra đưa một nửa. Larry do dự rồi cũng chia nửa phần lương khô cuối cùng của mình. Không nói chung ngôn ngữ, họ chỉ gật đầu, rồi ai đi đường nấy.
Năm 1996, Larry quay lại Việt Nam làm công tác hòa giải và tìm đồng đội của cả hai phía. Ông đã nói trong một hội thảo:
- Không phải hòa bình khiến chúng tôi xem nhau là người, mà chính khoảnh khắc xem nhau là người đã giúp chiến tranh dừng lại trong lòng chúng tôi !
Một câu nói rất tuyệt và đúng sự thật. Cũng có lần một người bạn Mỹ của mình giúp một đạo diễn VN dịch một phim ngắn bối cảnh ở Mỹ Lai, nơi từng xảy ra vụ thảm sát Mỹ Lai. Một tác phẩm rất nhân văn, rất tình người. Ông bạn hỏi mình đã từng đến nơi đó chưa ? Tất nhiên, mình đã từng đi qua nơi đó hàng trăm lần, từng viếng nhà chứng tích Mỹ Lai khi mới khánh thành. Nhưng để có được một tâm trạng như tâm trạng sau khi coi đoạn phim hôm ấy, thì quả thật là lần đầu !
Nói đến quê mình, thì có rất nhiều bà mẹ đã từng thắp nhang cho lính hai phía. Trong nhà, trên bàn thờ, đặt hai bát nhang, hai tấm ảnh, nhưng chỉ một mâm cơm. Bởi họ không thờ chiến tuyến, mà thờ những đứa con không bao giờ về nữa !
Tương tự, trong những ngày lễ "Chiến sĩ trận vong", người đặt vòng hoa trên mộ của các chiến sĩ vô danh, thường ghi lại: "To all soldiers who never made it home from both sides. (Tạm dịch: Gửi mọi người lính không bao giờ trở về nhà, từ hai chiến tuyến.)
Một thông điệp rất nhân văn, đầy lòng vị tha và thể hiện tâm hồn cao thượng của một người lính chiến thực thụ. Quả nhiên là vậy, không có lòng dũng cảm nào đáng bị lãng quên, không có vết thương nào được chữa lành bằng hận thù. Hoà giải không có nghĩa là xoá đi ký ức, mà xoa dịu cho ký ức bớt đau. Nhiều người cho rằng "Tri ân một người lính, không phải là chọn bên, mà là chọn con người". Mình đồng ý với quan điểm đó. Tuy nhiên, đối với một số quốc gia từng chia cắt và hận thù, để có một cái nhìn nhân bản sâu sắc hơn, chắc chắc không phải là điều dễ dàng, mặc dù họ hiểu rất rõ là chỉ có sự hoà giải đúng nghĩa, mới thực sự đem lại sự phồn thịnh lâu dài cho đất nước & dân tộc của họ !
Thôi xin tạm dừng nơi đây. Chúc tất cả một ngày an vui.
Happy Veterans Day!
PN
No comments:
Post a Comment
Comments: