Năm nay, thời tiết ở Mỹ lạnh sớm hơn mọi năm. Mùa lễ hội Giáng Sinh cũng có vẻ trầm lắng hơn, ít mua sắm và chuẩn bị hơn mọi khi. Một phần vì kinh tế khó khăn, phần khác vì tâm trạng bất an len lỏi trong đời sống nhiều người, nhất là những cộng đồng di trú, kể cả những người có quy chế hợp pháp. Nhưng dẫu thế nào, đêm Giáng Sinh vẫn là đêm của những cõi lòng rộng mở, đêm của thương yêu và chia sẻ, nơi con người tìm về với gia đình, bạn bè, và những ấm áp bình dị. Nhiều gia đình đã dựng cây Noel từ sau lễ Tạ Ơn, để tận hưởng hương vị lễ hội suốt mùa đông, đến tận giữa tháng Giêng mới gỡ xuống.
Nhân có một số bạn bè hỏi thăm về nguồn gốc của ngày 25/12, mình xin tóm lược đôi chút. (Xin lỗi trước mình vốn không phải là người Ki tô giáo, nên nếu có nhẫm lẫn gì thì các bạn ý kiến chỉnh sửa dùm nhé). Từ lâu, phần đông quen nghĩ rằng Giáng Sinh (25/12) là ngày Chúa Jesus được sinh ra. Nhưng theo đa số học giả và sử gia Kinh Thánh, Chúa Hài Đồng không sinh vào ngày ấy, thậm chí cũng không sinh vào năm ấy. Tuy nhiên, điều đó không ảnh hưởng gì đến ý nghĩa tôn giáo của lễ Giáng Sinh, bởi nhân loại đã chọn một ngày để mừng “ánh sáng đến với thế gian”, một biểu tượng của niềm hy vọng cứu rỗi, và niềm vui được chia sẻ giữa con người với nhau.
Dựa vào nhiều dữ kiện lịch sử, các nhà nghiên cứu cho rằng Chúa Jesus có thể đã sinh vào mùa Xuân hoặc mùa Thu, khoảng năm thứ 4 đến thứ 6 trước Công Nguyên. Vua Herod chết vào năm 4 BCE, mà Jesus thì sinh trước khi Herod mất (vì Herod chính là người ra lệnh truy sát Hài Nhi). Thêm vào đó, đoạn Kinh Luca nói về các mục đồng canh giữ đàn chiên ban đêm, điều vốn chỉ xảy ra vào mùa Xuân hoặc mùa Thu, khi thời tiết ấm, thuận lợi cho đàn cừu. Các cuộc kiểm tra dân số La Mã thời đó cũng diễn ra vào cuối mùa thu, khi nông dân rảnh rỗi sau mùa gặt.
Vậy, vì sao Đế quốc La Mã chọn ngày 25/12 làm lễ Giáng Sinh?
Ngày 25/12 vốn là ngày lễ ngoại giáo lớn của La Mã cổ, lễ Sol Invictus, tôn vinh "Thần Mặt Trời Bất Khả Chiến Bại". Ngày lễ này cũng mang ý nghĩa mặt trời "hồi sinh" sau ngày Đông chí, và là một lễ hội cực kỳ quan trọng của dân La Mã. Cuối tháng 12 còn có lễ Saturnalia (17–24/12), mùa hội hè, tặng quà, đèn đuốc và tiệc tùng. Khi Kitô giáo trở thành quốc giáo La Mã, Giáo hội chọn ngày 25/12 để giúp dân ngoại dễ tiếp nhận lễ mới, hòa nhập vào các truyền thống quen thuộc. Năm 354, Giáo hoàng Liberius chính thức ghi ngày 25/12 là “Dies Natalis Christi” – Ngày Sinh của Đức Kitô. Từ đó, chúng ta có đêm Giáng Sinh 24/12 và ngày 25/12 như ngày nay.
Lịch sử của ông già Santa Claus và cây Noel cũng là câu chuyện giao thoa văn hóa thú vị. Hình ảnh ông già Noel (Santa Claus) ngày nay là sự kết hợp của ba nguồn gốc lớn . Thứ nhất là ông thánh Nicholas của Ki tô giáo, nổi tiếng vì lòng bác ái, cứu giúp trẻ em và người nghèo. Kế đến là ông thần Odin của các nước Bắc Âu, ông thần thường cưỡi ngựa bay (Sleipnir) trên bầu trời vào mùa đông để ban thưởng hoặc trừng phạt trẻ em không ngoan. Còn nguồn gốc thứ 3 thì hơi thực dụng chút, là do mấy ông Mỹ vẽ vời ra. Những nguời Hà Lan ngày xưa gọi ông Thánh Nicholas là "Sinterklaas". Khi di cư sang Mỹ, họ mang theo truyền thống này. Mấy ông Mỹ đọc nhại riết, rồi từ chữ "Sinterklaas" trở thành "Santa Claus", kiểu như mấy ông Tây ông Mỹ học tiếng Việt, đọc riết chữ "đảm đang" thành "dâm đãng" :-) . Nhưng phải nói công trạng lớn nhất của người Mỹ là đã “hoàn thiện” được ông già Noel như ngày hôm nay. Một ông già Santa cưỡi xe tuần lộc, vào nhà bằng ống khói, và có một thân hình mập mạp, vui tính . Riêng cái vụ ông già Noel mặc áo đỏ trắng, thì công trạng thuộc về .... ông Trump. Giỡn chút thôi, chứ công cán thuộc về hãng nước ngọt Coca Cola :-). Vào thập niên 1930, ông họa sĩ Haddon Sundblom đã vẽ ông già Noel trong chiến dịch quảng cáo Coca Cola, mặc áo đỏ, râu trắng, bụng phệ, hiền hòa, vui vẻ ... và từ đó hình ảnh ông Santa đỏ trắng bắt đầu phổ biến toàn cầu cho đến nay. Không biết sau này có ai đó lại sáng kiến một hình mẫu ông già Noel mới, hoặc đổi tên lại cho giống ông xoài, ổi, nào nữa không, thì chưa biết :-)
Xét đến cùng, mọi biểu tượng đều vô thường, được xây dựng và tái tạo theo tâm thức con người qua từng thời đại.
Mấy hôm trước, đi shopping mua quà Noel với con, thấy một nhóm biểu tình ngay trước trung tâm thương mại, giăng biểu ngữ kêu gọi nhân viên ICE rời khỏi thành phố. Bốn mươi năm sống trên đất nước HK, chưa hề nhìn thấy cảnh tượng như thế này trong những ngày vốn rất an bình của mùa lễ hội. Lòng mình chợt dậy lên một nỗi xót xa !
Tất nhiên lâu nay ai cũng biết nước Mỹ đã đươc xây dựng hùng mạnh bởi đôi tay và khối óc của những người di dân. Từ buổi lập quốc, đây là miền đất hứa, nơi cưu mang nhiều thế hệ tị nạn hơn bất cứ quốc gia nào. Những hàng dài trước các lãnh sự quán Mỹ khắp thế giới vẫn nhắc chúng ta rằng, dù có bao nhiêu bất toàn, nước Mỹ vẫn là biểu tượng của hy vọng, của cơ hội, của giấc mơ được bắt đầu lại.
Người di trú đến đây bằng nhiều con đường, tị nạn chính trị, kinh tế, giáo dục, dân chủ…v.v. Và những ngươi di trú cũng thế, họ có nhiều lý do phải ra đi. Nhưng phía sau mọi danh xưng đều có một điểm chung, họ rời bỏ quê hương để tìm nơi tốt hơn cho bản thân và thế hệ mai sau. Không ai bỏ nơi chôn nhau cắt rốn chỉ vì ý thích bốc đồng nhất thời, mà đại đa số ra đi chỉ vì không còn sự lựa chọn nào khác tốt hơn.
Nói đến đây, mình nghĩ đến một trong những gia đình tị nạn đầu tiên trong lịch sử - Mary, Joseph, và Hài Nhi Jesus. Họ trở thành người tị nạn vì chạy trốn bạo tàn của vua Herod, kẻ sợ mất quyền lực đến mức tàn sát trẻ sơ sinh ở Bê-lem. Joseph đã bồng vợ con chạy sang Ai Cập, một đất nước xa lạ về ngôn ngữ, văn hóa và niềm tin. Họ mang theo không gì khác ngoài nỗi lo sợ và một tia hy vọng mong manh. Về bản chất, đó là tị nạn chính trị, và cũng là câu chuyện mở đầu của lễ Giáng Sinh.
Nhiều người từng đặt câu hỏi, vậy Mary và Joseph có phải là tị nạn chính trị không? Thánh Kinh ghi rằng sau khi Chúa Jesus sinh ra tại hang Bê lem. Vua Herod nghe tin có một "vị Vua mới" ra đời. Ông ta sợ bị lật đổ nên ra lệnh giết tất cả trẻ em trai dưới 2 tuổi ở Bê lem. (Sự kiện gọi là The Massacre of the Innocents – Cuộc tàn sát các hài nhi vô tội). Do đó, Joseph được thiên sứ báo mộng phải đem Mary và Hài Nhi Jesus trốn sang Ai Câp. Họ chạy trốn vì bị truy sát bởi một chế độ độc tài, nên xét theo bản chất, đó chính là tị nạn chính trị. Họ sống ở Ai Cập cho đến khi Herod chết, rồi mới trở về quê hương Nazareth. Vậy Mary, Joseph, và Jesus là những người tị nạn chính trị đầu tiên được ghi chép trong lịch sử Ki tô giáo. Đây là lý do tại sao trong thần học hiện đại, nhiều tổ chức Ki tô giáo xem việc giúp đỡ người tị nạn là một nghĩa vụ đạo đức thiêng liêng.
Tất nhiên, thực tế bối cảnh lịch sử thời đó khá phức tạp, gồm nhiều yếu tố chính trị xã hội khác nhau. Các bạn nào muốn tìm hiểu thêm thì bây giờ sách báo có nhiều. Chúa Jesus sinh ra trong máng cỏ tượng trưng cho sự nghèo khó. Gia đình chạy trốn tượng trưng cho thân phận bị áp bức. Lớn lên ở Nazareth nghèo nàn tượng trưng cho sự gần gũi với tầng lớp thấp. Ngài đã ra đời trong hoàn cảnh đó với thiên chức cứu rỗi nhân loại. Đó là lý do trong Kitô giáo hiện đại, Chúa Jesus luôn được xem như biểu tượng cứu rỗi của người di dân, người tị nạn, người nghèo bị đàn áp. Và Mary và Joseph không chỉ là người du hành bình thường, mà là người tị nạn chạy trốn bạo lực chính trị. Câu chuyện Giáng Sinh ban đầu là một câu chuyện rất nhân bản về một gia đình nghèo bị quyền lực truy sát. Và hôm nay ngay chính ở thời đại này, điều đó vẫn còn tiếp tục xảy ra.
Tất nhiên dân tộc nào cũng vậy; dù là công dân của bất kỳ quốc gia nào, ai cũng mong đất nước mình được an ninh, bình yên, không đầy rẫy tội phạm hay những hoạt động phi pháp, cư trú bất hợp pháp. Ai cũng muốn con cái và gia đình mình thực hiện trọn vẹn bổn phận của một công dân đối với đất nước của họ. Nhưng song song với điều đó, con người cũng mong được đối xử bằng sự tử tế và bình đẳng. Không ai muốn chứng kiến cảnh chính trị hoá đời sống, hay việc lợi dụng danh nghĩa “hợp pháp” để cậy mạnh hiếp yếu, chà đạp nhân phẩm của người khác. Bởi dù khác màu da, khác tiếng nói, khác hoàn cảnh, thì phẩm giá con người vẫn phải là điều được tôn trọng trước tiên.
Nếu nhìn dưới ánh sáng lịch sử, Giáng Sinh không bắt đầu bằng ánh đèn lung linh, mà từ nỗi bất an và hành trình chạy trốn của một gia đình nghèo. Người tị nạn ngày nay cũng vậy, họ rời quê hương với một phần ký ức đứt gãy và một tương lai chưa định hình. Trong số chúng ta, có rất nhiều người, bản thân, cha mẹ, ông bà, hoặc tổ tiên từng là người tị nạn - những người mang trong mình hai quê hương. Quê nhà ở sau lưng, quê người trước mặt, và trong lòng là một khoảng trống khó đặt tên. Họ sống âm thầm giữa đất khách, đi qua những góc khuất mà lịch sử hiếm khi gọi tên.
Trong mỗi người tị nạn đều có một hang “Bê lem” riêng, nơi họ bắt đầu, nơi họ đau đớn rời đi, nơi họ mãi không thể quên. Nhưng cũng như Joseph và Mary, họ vẫn phải bước tiếp, bởi cuộc đời không có con đường quay lại trọn vẹn. Bởi vậy Giáng Sinh không chỉ nói về việc Chúa sinh ra, mà còn nói về hành trình của những con người bé nhỏ trước quyền lực lớn, về sự hy sinh của cha mẹ dành cho con cái, và sức mạnh âm thầm của hy vọng .
Giáng Sinh cũng nhắc nhở chúng ta rằng trước khi là câu chuyện của thần linh tôn giáo, đây là câu chuyện của con người. Một đứa trẻ sinh trong máng cỏ, một gia đình lầm lũi chạy trốn, những bước đầu đời của hy vọng mong manh. Và hôm nay, câu chuyện ấy vẫn đang tái diễn nơi các trại tị nạn, nơi các biên giới, nơi những con người vô danh tìm kiếm sự an toàn, kể cả trên đất nước Mỹ, một đất nước từng là niềm tin và hy vọng cho bao con người trên thế giới từ những vùng đất bất hạnh khác nhau !
Vì vậy, không cần nhắc lại, thế giới luôn ghi nhớ rằng ngày lễ này bắt đầu từ nỗi khổ của một gia đình tị nạn, và lớn lên từ lòng nhân ái của những người đã dang tay đón nhận họ. Mong rằng Giáng Sinh không chỉ là ánh sáng trên đường phố, mà còn là ánh sáng ta dành cho nhau trong những ngày tối tăm nhất.
Nhân mùa Giáng Sinh và năm mới 2026 sắp đến, kính chúc quý anh chị em, bằng hữu và gia đình một đêm Giáng Sinh an lành, và một năm mới nhiều sức khỏe, bình an, may mắn.
No comments:
Post a Comment
Comments: