Fort Sumter - Nơi bắt đầu của cuộc nội chiến Civil War

Mãi cho đến ngày nay, những quan niệm "tốt", "xấu" về cuộc nội chiến Civil War (Nam, Bắc) của Mỹ vẫn còn là những đề tài bàn thảo sôi nổi mỗi lúc có dịp nhắc đến. Người Mỹ không tự hào về cuộc chiến này, nhưng họ có dạy về nó trong giáo trình phổ thông như một bài học kinh nghiệm của đất nước. Có nhiều người cho rằng đó là một cuộc chiến vô nghĩa, đáng xấu hổ. Ngược lại, một số người khác cho rằng đó là cuộc chiến cần thiết để tạo ra sự đoàn kết (united), và dẫn đến sự hùng mạnh của đất nước Mỹ ngày hôm nay. Tuy nhiên theo mình cái đáng học hỏi nhất là cách kết thúc chiến tranh và cách giải quyết các mâu thuẫn của đôi bên sau cuộc chiến.

Những đứa bé ở Mỹ luôn được dạy dỗ và ủng hộ thể hiện chính kiến của bản thân. Vì đó cũng là quyền tự do ngôn luận của mỗi con người. Cho nên những đứa trẻ ở xứ này rất mạnh dạn nói lên cảm nghĩ của mình về bất kỳ một cuộc chiến tranh nào. Hôm cuối tuần rồi, mình dẫn con đi thăm Fort Sumter, nơi nổ phát súng đầu tiên khởi đầu cuộc chiến Civil War vào năm 1861. (Fort Sumter là một hòn đảo nhỏ ngoài vịnh của thành phố Charleston SC, một thành phố được mệnh danh là TP đẹp nhất nước Mỹ). Ông nhân viên bảo tàng đang hùng hồn diễn thuyết về ý nghĩa của Civil War và Fort Sumter, thì mấy đứa nhỏ giơ tay xin phản biện, phát biểu quan điểm ngược lại, trong đó có thằng con mình. Tất nhiên là không đứa nào bị “buộc tội”. Nhiều người lớn thấy mắc cười, nhưng người nhân viên bảo tàng rất tôn trọng các ý kiến phản biện đó và trả lời một cách công bằng. Rất chuyên nghiệp !

Thực ra mình cũng đọc và học hỏi được rất nhiều từ cuộc chiến này. Ngoài những bài học về sự kỳ thị phân biệt, tư duy hạn hẹp, tự tôn cực đoan, luôn là yếu tố gây ra chiến tranh, thì có một câu nói mà mình luôn tin là đúng. Đó là "Đằng sau một cuộc chiến, có thể tốt đẹp hơn hoặc tồi tệ hơn, hoàn toàn lệ thuộc vào cách kết thúc vấn đề và ứng xử của bên thắng cuộc". Rõ ràng là sau cuộc nội chiến Civil War, đất nước Mỹ đã nhận ra được những sai phạm, họ thay đổi ứng xử để trở nên đoàn kết hơn và mạnh mẽ hơn.

Rằm tháng 4

Hôm nay rằm tháng 4, nghĩ về ngày lễ Phật Đản ở quê nhà. Nhìn lại ngày xưa thời thái tử Siddhartha ra đời, người Ấn độ chủ yếu xử dụng lịch Hindu. Nhưng sau khi Ngài đắc đạo, truyền giảng rồi nhập diệt, thì đạo Phật phát triển qua nhiều quốc gia khác. Mỗi quốc gia tổ chức ngày lễ Phật Đản khác nhau, quy ra theo cách tính niên lịch của họ. Ngày nay, nhiều nhà nghiên cứu đã đồng ý rằng Đức Phật ra đời vào khoảng đầu tháng 4 âm lịch (Lunar) tại vườn Lumbini thuộc đất nước Nepal ngày nay. Tuy nhiên, các nước theo Phật giáo vẫn thường tổ chức lễ Phật đản (Vesak) theo thông lệ mà họ đã chọn. Ví dụ như TQ, Hàn tổ chức ngày 8 tháng 4 Âm lịch Tàu, Tây Tạng tổ chức ngày 7 tháng 4 lịch Tây Tạng. Việt Nam và một số nước châu Á thường tổ chức vào rằm tháng 4 âm lịch, dựa vào Phật Lịch ngày trăng tròn Uposatha...vv.
Bên cạnh đó, có nhiều chùa ở VN còn tổ chức Phật Đản, Vu Lan cả tháng như một mùa lễ hội, ví dụ như Mùa Phật Đản Sanh, Mùa Vu Lan Báo hiếu..v.v. Mình nghĩ đó cũng là điều tốt thôi, tạo cơ hội cho nhiều người đi chùa, hành thiện, sống hỷ xả an lạc, nhắc nhở việc học hỏi tu tập trong cuộc sống. Tuy nhiên mình nghĩ, cũng không nên quan trọng thái quá và đặt nặng việc đúng sai ngày giờ sinh ra của Ngài. Ngày nào, khắc nào, rồi cũng chỉ là một một dấu mốc, một khái niệm hiện hữu tạm thời mà thôi. Cái chính và quan trọng hơn nhiều là nằm ở chỗ khác, đó là sự tinh hoa về cái "Đạo" của Ngài. Chính cái đạo truyền bá của Ngài dẫn đến sự tỉnh thức và giác ngộ trong cuộc sống, góp phần làm cho thế giới chung quanh ngày mỗi an vui hơn. Giúp cho cuộc sống hàng ngày của mỗi chúng ta nhẹ nhàng hơn, an lạc và ý nghĩa hơn.

Còn chăm chú vào ngày tháng năm sinh đúng hay không đúng, lễ hội lớn hay nhỏ, liệu có đổi thay gì chăng ? Chưa nói đến là thời đó nhiều niên lịch không đồng nhất, chiến tranh tôn giáo giữa các vùng miền, bộ tộc liên miên xảy ra, tàn phá các đền đài văn bản sử kiện. Nhiều sử liệu còn lại ngày nay cũng chỉ là do truyền khẩu hoặc sao đi chép lại, tam sao thất bổn. Có khi bây giờ mà gặp được ông Phật, hỏi cho ra lẽ, thì ổng cũng chẳng biết mình sinh ngày nào. Nếu nói cho cạn ý hơn, thì cái ngày đó cũng không phải là ngày ông Phật ra đời, mà chỉ là ông thái tử Siddhartha ra đời. Mãi cho đến ba mươi mấy năm sau, thái tử Siddhartha mới trở thành Đấng giác ngộ ... Lúc đó “Phật" mới được ra đời :-). Bởi vậy, đôi khi thấy qua bao nhiêu năm rồi mà đến giờ vẫn có nhiều nhà nghiên cứu và một số sư thầy còn tranh cãi quyết liệt đúng sai ngày nào ông Phật sinh ra, mình thấy cũng hơi phí phạm.

Còn mình thì từ ngày xa xứ, cứ đến các ngày lễ lớn như Phật Đản, Vu Lan, lại nhớ đến ngày xưa, thưở còn bé sống ở quê nhà. Ngày nay, người Việt trôi dạt và có mặt khắp nơi trên thế giới. Tuy nhiên họ vẫn duy trì thờ cúng và tổ chức những lễ hội tôn giáo như Phật Đản, Vu lan, Phục sinh, Giáng Sinh.... Rất đáng trân trọng. Nhân mùa Phật Đản, mình thân chúc tất cả các bạn bè thân hữu cùng gia đình luôn thân tâm an lạc, gặp nhiều may mắn.

Happy Memorial Day !

Môn đăng hộ đối

Cuối tuần rồi, một đám cưới lịch sử đã diễn ra, cả truyền thông thế giới đưa tin. Đó là đám cưới của Prince Harry xứ sương mù và cô gái nguời Mỹ Meghan Markle. Sự rầm rộ lần này không đơn giản chỉ là một đám cưới hoàng gia như trước đây, mà bởi vì những bất quy tắc những ngoại lệ xưa nay chưa từng có của hoàng gia Anh quốc. Harry cũng không phải là đích tôn, Meghan cũng không phải là quý tộc, nhưng đám cưới họ được coi là rầm rộ nhất trong những thập niên gần đây. Dĩ nhiên là bên cạnh những chúc tụng, hâm mộ, hoan hô, đồng tình cho cặp đôi đặc biệt này, thì cũng có những chê bai dè bỉu, dị nghị về bối cảnh và thân phận của cô dâu Meghan Markle.

Nhiều nhà phân tích, kể cả Paul Burrell, cựu quản gia hoàng gia Anh, đã cảnh báo Meghan là tập trung những gì kiêng kị nhất của hoàng gia Anh quốc. Một hôn nhân hoàn toàn không hề theo nguyên tắc "môn đăng hộ đối" xưa nay. Mà đúng vậy, một cô gái lai da đen, người Mỹ, từng ly dị, lớn tuổi hơn chồng, theo nghiệp truyền thông, gia đình bối cảnh ly dị, phức tạp (đến nỗi cha ruột & chị của cô dâu cũng không tham gia đám cưới) ... tất cả đều là vùng cấm của hoàng gia Ăng lê.
Đến ngày cưới, ông cha chồng là thái tử Charles, phải thay thế cha ruột, dìu cô dâu Meghan vào sảnh lễ. Nữ hoàng Anh cho cô dâu mượn vương miện. Mục sư da đen người Mỹ lần đầu đăng đàn tại hôn lễ hoàng gia ..... toàn là chuyện lạ, nên bàn dân thiên hạ & báo đài tha hồ dài chuyện. Chắc vài hôm nữa thế nào Hollywood cũng làm phim về câu chuyện này :-) .

Lâu nay mình vẫn luôn tôn trọng những con người dám vượt qua nghi lễ và thông lệ đời thường, bất chấp thị phi tầm phào để đeo đuổi những mơ ước cao cả và hạnh phúc đích thực. Người ta thường nói những người cá tính mạnh mẽ mới dám đi ngược giòng, mới dám đeo đuổi những thứ không thuộc về cái "norm" (cái thường lệ) của thiên hạ. Nhiều cam go, nhiều thử thách hơn. Đó chính là cái nghiệp & cái giá của họ phải có trong cuộc sống. Nhưng đó cũng lại là những chất liệu cần thiết cho cuộc sống, đi tìm hạnh phúc và thành công từ chính bản thân.

Người VN mình cho đến ngày hôm nay cũng còn nhiều cuộc hôn nhân đi theo sự sắp đặt, mai mối không tình yêu, hoặc tìm kiếm "môn đăng hộ đối" để ở với nhau. Thế mà họ vẫn sống bên nhau cả kiếp, con cái đầy đàn. Cho nên chuyện tình cảm cũng khó nói được, chẳng có gì đúng sai, chẳng ai bảo đảm được điều gì. Cuối ngày, cái quan trọng nhất của hạnh phúc vẫn là do quan niệm cuộc sống và cảm nhận của từng người trong cuộc.

Riêng về quan niệm môn đăng hộ đối, thì có lẽ người VN ta là nặng nề nhất. Thực ra, chưa nói đến chuyện cưới hỏi, yêu đương, mà ngay cả đời sống hàng ngày, quan hệ bạn bè, nhiều người cũng quan niệm "môn đăng hộ đối" như thế. Có nhiều địa phương, gia đình, rất nặng nề. Gặp nhau là hỏi quan hệ xuất xứ, gốc gác ông bà. Lần đầu đến nhà ai, hay về nhà bạn trai bạn gái, đều phải thông qua những câu hỏi sát hạch giống nhau. Ngay cả đến thời này, một số người thuộc thế hệ trẻ gặp nhau, tiệc tùng đình đám, vẫn cứ tự xưng thiệu con cháu ông này bà nọ, giòng dõi tông tích ..v.v. Thậm chí đăng tải luôn lên trên mạng xã hội cho thiên hạ cùng biết. Đăng hết chuyện mình, đăng dùm luôn chuyện người khác :-).
Nhưng đó cũng là lẽ thường, thuộc về văn hoá vùng miền. Dĩ nhiên ai cũng hiểu rằng gốc gác, quan hệ ông này bà nọ, cô dì chú bác, cũng chả chứng minh được điều gì cho giá trị bản thân của họ. Bên cạnh đó thì cũng có những địa phương hoặc gia đình chỉ chú trọng đến giá trị con người, chả cần quan tâm giòng tộc gốc gác, chơi với ai thì biết người đó, thấy hợp nhau thì làm bạn bè, thì nhậu, thì gần nhau, thì yêu nhau, cưới nhau .... đơn giản thế thôi.

Mình thường nói đùa nếu quan niệm lý lịch, gốc gác kiểu VN, thì cỡ ông Jackson, Clinton, hay Obama còn lâu mới làm được tổng thống. Nhưng cũng lạ, có nhiều người ngày xưa đi làm cách mạnh để "xoá bỏ giai cấp", thì hôm nay cưới hỏi cho con lại đòi hỏi "môn đăng hộ đối". Ngay cả ở Sài Gòn hôm nay, nhiều gia đình quan chức được cho là gia đình quý tộc của TP, thì cũng mới hôm nào khai là "bần cố nông" trong tờ khai lý lịch. Có một số người thành đạt vốn là nhờ lý lịch gia đình và quan hệ xã hội nên càng không dám vượt qua cái ải "môn đăng hộ đối". Nghịch lý và buồn cười !
Xưa nay chuyện giàu nghèo sang hèn vốn dĩ chỉ mang tính giai đoạn. Người xưa thường nói "không ai giàu ba họ, không ai khó ba đời". Đó là chưa bàn đến cái giàu sang có được là do đâu ?
Thiết nghĩ, thời thế luôn đổi thay, cái quan trọng nhất của con người vẫn là giá trị bản thân, đạo đức & trí tuệ của từng cá nhân. Đúng ra, gia đình gốc gác nghèo hèn mà giữ được tư cách đạo đức, tài năng và thành đạt, thì càng đáng được quý trọng & tôn kính. Vả lại tình yêu thực sự thì liên quan gì tới hoàn cảnh xuất xứ của họ. Vậy sao phải từ chối người khác vì không "môn đăng hộ đối". Vậy sao nỡ đem cái hạnh phúc của con cháu, hoặc của bản thân mình, để trao gởi và dựa dẫm vào những thứ không thuộc về mình. Liệu có công bằng hay chăng ?

Hoan hô Harry & Meghan. Chúc phúc và luôn tôn trọng những ai tự tạo hạnh phúc bằng chính tình yêu và khả năng của bản thân !

Một bài viết cũ ...

Mấy hôm nay truyền thông Đức và Slovakia sôi nổi đưa tin về phiên toà ở Đức liên quan đến vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh. Ầm ĩ tới mức trong phiên họp báo của thủ tướng Slovakia Peter Pellegrini và bà thủ tướng Đức Markel, cũng nhiều câu hỏi về vụ này được nêu ra. Và ông T/T Slovakia phải đòi triệu lịnh đại sứ VN để điều trần chi tiết sự việc. Có thể có ảnh hưởng rất nhiều đến quan hệ ngoại giao sau này ! 

Nhớ tới một bài viết hồi năm ngoái ....

Phiếm: Đựợc & Mất

Cũng là ngày cuối tháng Tư ...

Cũng là những ngày cuối tháng Tư. Hôm qua giờ đọc, theo dõi, tin tức Hàn Quốc/Triều Tiên, mà thấy lòng mình nhiều tâm trạng, cảm xúc vui buồn lẫn lộn. Mừng cho đất nước thiên hạ, mà ngậm ngùi cho thân phận của đất nước mình ngày xưa. Nhìn lại, kể từ khi "quốc tế cọng sản" được hình thành dựa trên nền tảng lý thuyết tư tưởng xã hội của Karl Marx (một lý thuyết mà trên thế giới hiện nay còn rất ít người nhắc đến), thì có 3 quốc gia bị chia cắt là Đức, Việt Nam, và Hàn Quốc.

Tây Đức phát triển ào ạt, Đông Đức thì chậm tiến lạc hậu. Nhưng đất nước Đức đã chọn giải pháp hoà bình dân tộc để thống nhất đất nước. Không chiến tranh, không giết chóc nhau, không hận thù nhau. Người dân Tây Đức rộng lượng, cưu mang, dìu dắt người anh em Đông Đức bên kia chiến tuyến, đã rời bỏ chủ nghĩa cọng sản để quay về với quyền lợi quốc gia, rồi cùng nhau xây dựng đất nước. Bà Thủ Tướng Angela Markel hôm nay cũng là người từ nước cọng sản Đông Đức.

Sự chia cắt của Hàn Quốc và Triều Tiên (cũng như Việt Nam), là hệ quả trực tiếp của cuộc chiến tranh lạnh (The Cold War) của những "đại gia" thế giới sau đệ nhị thế chiến. Nhưng đáng tiếc, những cuộc chiến tranh đó đã được diễn giải nhiều cách khác nhau, để phục vụ cho những mục đích riêng nhất định. Bao nhiêu năm qua, Nam Hàn phát triển rực rỡ, nhanh chóng trở thành một trong những nước có nền kinh tế lớn mạnh của thế giới, có nhiều thương hiệu tên tuổi. Trong khi đó, người anh em phương bắc, Triều Tiên, vẫn nghèo đói, dân tình khốn khổ, bưng bít. Đã có những năm tháng đánh giặc mồm, xung đột, căng thẳng, hù doạ nhau. Nhưng cuối cùng, họ đã chọn giải pháp hoà bình, bắt tay nhau đình chiến, không bắn giết nhau, để tìm giải pháp tốt đẹp cho dân tộc họ.
Lâu nay mình không thích chú Ủn, vì tư tưởng độc tài, kẻ cả, Chí Phèo, cha truyền con nối, phi dân chủ ... Nhưng nhìn hành động và cách ứng xử để tìm giải pháp hoà bình cho dân tộc họ trong những ngày qua, mình kính trọng sự tỉnh thức của Kim Jong Un.
Một số người vẫn bán tin bán nghi cho rằng chú Ủn làm thế vì sợ Trump, sợ Tập, nghe lời Tập dụ dỗ theo chủ trương con đường tơ lụa, vì khu chế xuất tên lửa nguyên tử đã bị phá huỷ .... Thiết nghĩ, dù nguyên nhân gì chăng nữa, một người lãnh đạo tỉnh ngộ và can đảm, dám thay đổi cái duy ý chí của họ, để chọn giải pháp tốt đẹp hơn cho người dân và đất nước, thì đó là điều rất xứng đáng để ca tụng !

Nhìn lại thì trong 3 đất nước bị chia cắt ngày xưa, chỉ có VN là đã đi theo con đường chiến tranh giết chóc nhau để thống nhất đất nước. Tại sao ? Với thông tin rõ ràng của thời đại hôm nay, không khó lắm cho những ai muốn tìm hiểu chân tướng lịch sử !

Suy cho cùng, điều tệ hại nhất xưa nay của những cuộc chiến tranh là nạn nhân không biết mình là nạn nhân, chết mà không biết sao mình chết. Nhưng hậu quả sau lưng của những cuộc chiến đó còn khủng khiếp hơn nhiều. Đó là những sự hận thù, đố kỵ, huênh hoang, phân biệt, ảo tưởng chính nghĩa, ảo giác thắng thua.... của đôi bên còn kéo dài triền miên, có khi gấp năm bảy lần thời gian của cuộc chiến tranh tương tàn thực sự xảy ra. Chú Ủn, một cậu bé mới lớn, sống trên nhung lụa của nhân dân, thông tin hạn hẹp, lại có thể nhìn ra điều đó. Cho dù 65 năm đã trôi qua, một thời gian quá dài để giam hãm một đất nước, cuối cùng còn một lối thoát. Quả là điều rất đáng ngưỡng mộ. Công bằng mà nói thì mọi tư duy mạnh dạn thay đổi để đem lại sự hoà bình và thịnh vượng thực sự cho dân tộc đều rất đáng tôn trọng. Chỉ có điều càng kéo dài những mâu thuẩn & sai trái, thì càng dày vò dân tộc & đất nước, càng phí phạm thời gian để phục hồi sau này, và chắc chắn sẽ mất đi nhiều cơ hội để sánh vai cùng thiên hạ .

Ngày xưa mình kính trọng cách hành xử của Tướng Lee & Tướng Grant trong cuộc chiến Civil War (Nam-Bắc) của Mỹ. Hôm nay lại nghiêng mình nể phục Moon Jae-in & Kim Jong Un. Mong điều tốt đẹp nhất đến với dân tộc kim chi & củ sâm !

Bắc Hàn & Nam Hàn đình chiến

Đợi phà ở Fort Fisher

Hoàng hôn buông tiếng thở dài
Lao xao con sóng đùa dai mạn thuyền
Rán chiều dấu nỗi buồn riêng
Vòm lau tắt nắng sầu nghiêng mái đầu

Phà ơi, còn đợi bao lâu ?
Ghềnh xa chiếc bóng giăng câu lạc loài
Chân trời dăm cánh chim bay
Vàng trơ bãi vắng đổi thay dã tràng

Công hầu sớm hợp chiều tan
Tang bồng chưa thoả luống tàn tháng năm !

PN

Ngày 10/3 Âm Lịch

Thành kính tri ân !

University vs. College - Đại học & Cao đẳng ở Mỹ, tây ta lẫn lộn !

Thỉnh thoảng có người quen, bạn bè hỏi thăm về các trường đại học & cao đẳng ở Mỹ. Định bụng hôm nào rãnh rỗi sẽ giải thích chi tiết chút, mà cứ bận hoài. Sáng nay lại có anh bạn ở Bình Dương gọi điện hỏi về sự khác biệt giữa "college" và "university" ở Mỹ, vì đang gặp tư vấn xin cho con đi du học. Người ta bảo anh college là như trường cao đẳng dạy nghề bên VN.

Thực ra là giữa tiếng Anh và tiếng Việt có những khái niệm không tương đồng, nhất là trong dịch thuật, nên khó mà giải thích cho sát nghĩa được. Nôm na là ở Mỹ, college hoặc university là bậc học sau phổ thông, như ở VN gọi là đại học. Còn nếu hiểu nghĩa của chữ "college" ở Mỹ như là cao đẳng bên VN thì không chính xác.

Thông thường người ta dùng chữ "college" như một khái niệm chung của bậc đại học 4 năm (undergraduate) trong lúc nói chuyện giao tiếp hàng ngày. Ví dụ như : Did you go to college (Anh có học đại học không) ? What is your college degree (Anh học đại học ngành gì) ? ..vv. Tuy nhiên, khi phải phân tích chi tiết ra nghĩa của chữ college và university, thì cũng có điểm khác biệt về cách xài chữ, cũng như cách đặt tên cho các trường đại học trong nước (đa số thôi, chứ không tuyệt đối).

Trước hết là ở Mỹ hầu hết ở mỗi quận, đều có trường "Community College" (tạm dịch là Cao đẳng cộng đồng). Những trường này được lập ra chủ yếu để phục vụ địa phương, chương trình đào tạo 2 năm. Tốt nghiệp xong, được cấp bằng "Associate's degree". Những trường này cũng có nhiều ngành, bộ môn, khác nhau. Nhiều trường có dạy cả nghề nữa, ngắn hạn, và chỉ cấp chứng chỉ (diploma). Chuyện tốt nghiệp đại học ở Mỹ thì dựa vào số tín chỉ của các môn học đã hoàn thành. Nên dù chủ trương của cao đẳng cộng đồng là 2 năm đào tạo, nhưng ai có điều kiện hoặc học giỏi thì học ngắn hơn. Ngược lại có người vừa đi học vừa đi làm, học cả 3, 4 năm chưa xong. Cũng bình thường thôi, ở xứ này không phải cứ nhất thiết học lên cao là học giỏi, mà còn lệ thuộc vào điều kiện gia đình, điều kiện tài chánh nữa. Nhiều người giỏi nhưng có những trách nhiệm gia đình khác nên không học tiếp được. Ngược lại, nhiều người học xoàng thôi, nhưng có điều kiện miệt mài hoài thì cũng tới nơi tới chốn. Hệ đại học 4 năm, hay thạc sĩ, tiến sĩ gì cũng theo nguyên tắc tín chỉ đấy (dĩ nhiên học lên cao thì còn phải đòi hỏi nhiều thứ khác, luận án, luận văn ... linh tinh nữa). Điểm đặc biệt của trường "community college" là thủ tục xin vào đơn giản, học phí rẻ, gần nhà, tiện lợi. Học xong lấy bằng Associate Degree cũng có thể kiếm được việc làm ngay, nhất là những hãng xưởng tại địa phương. Riêng những học sinh của trường Community College muốn học lên cao hơn, có thể chuyển trường lên các đại học hệ 4 năm học tiếp. Dĩ nhiên những môn cần học để có thể chuyển trường (transfer) có phần khác hơn chút đỉnh. Học sinh có thể tư vấn hỏi ý kiến các nhân viên hướng dẫn tại trường để biết thêm chi tiết, và tiết kiệm thời gian học đi học lại.
Có thể lâu nay nhiều người thường dịch thuật hoặc nói tắt chữ "community college" ra thành "college", nên một số người đã hiểu lầm trường "college" nghĩa là trường cao đẳng cộng đồng (community college), và coi là giống như là cao đẳng của VN ta. Điều đó không đúng lắm, vì trường "college" có nghĩa rộng lớn hơn. Nhiều người di trú, tị nạn, khi mới vào nước Mỹ, đã đi theo con đường học ở cao đẳng cộng đồng (community college) trước, rồi mới leo dần lên các bậc cao hơn . Chuyên cần, túc tắc rồi cuối ngày thì cũng thành bác sĩ kỹ sư cả thôi !

Đúng ra, thì đại đa số trường "college" là trường đào tạo 4 năm, và cũng cấp bằng "bachelor's degree" (nhiều người VN gọi là bằng cử nhân) như các trường university khác. Thông thường, thì các trường college có hệ thống điều hành riêng biệt, độc lập, quy mô nhỏ hơn, và không có chương trình "graduate programs" (bậc sau cử nhân, đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ ..). Nhưng cũng có một số ít trường college trực thuộc hệ thống điều hành và nằm trong phạm vi của các trường university. Ngoài ra, cũng có một số trường college có chương trình graduate (sau cử nhân) nhưng rất hạn chế.

Còn nói về university, thì khái niệm rộng rãi hơn. Các trường university thường quy mô lớn hơn, đa dạng ngành nghề hơn, có khi có cả hệ thống nhiều cơ sở, ở nhiều địa phương khác nhau. Ngoài việc đào tạo chương trình undergraduate (cử nhân), trường university thường có cả chương trình graduate (sau cử nhân), đào tạo và cấp bằng thạc sĩ, tiến sĩ cho nhiều ngành nghề khác nhau. Cho nên khi nói về đại học thì người ta xử dụng cả hai chữ "college" và "university". Nhưng khi nói về những chương trình thạc sĩ (master's degree), tiến sĩ (doctorate (Ph.D), người ta thường dùng chữ university.

Tuy nhiên cũng nên tránh một số nhầm lẫn là có những trường chuyên ngành hậu đại học như Luật Khoa, Nha Khoa, Y khoa cũng xài chữ college, ví dụ như "College of Law, College of Medicine ...", nhưng những "college" này được coi như một phân khoa trực thuộc hệ thống "university" nào đó.

Ở Mỹ, trường đại học tư nhân, kể cả college và university, rất nhiều. Hầu như những trường đại học "university" tên tuổi của thế giới ở Mỹ đều là trường tư, ví dụ như MIT, Harvard, Duke, Stanford, Yale, Caltech, Princeton .... Tuy nhiên, hệ thống đại học công lập của Mỹ cũng rất có uy tín và nhiều trừờng rất tên tuổi. Thông thường mỗi tiểu bang đều có hệ thống đại học riêng cho tiểu bang mình. Mỗi hệ thống đại học tiểu bang bao gồm nhiều cơ sở (campus) khác nhau. Ví dụ : University of California (UCLA, UC-Berkeley ...), University of North Carolina (UNC-Chapel Hill, UNC-Charlotte ...), University of Colorado (Denver, Boulder, Colorado Spings ...)...vv. Cũng cần nói thêm chút là không phải bằng cấp ở trường đại học nào ở Mỹ thì cũng được công nhận. Phải phân biệt cho rõ trường nào là "Accredited" (công nhận) và Unaccredited (không được công nhận). Nhiều người đi học vì những mục đích khác nhau, nhưng bằng cấp "unaccredited" không được công nhận, có thể không được hành nghề. Kể cả nhiều trường đào tạo các học vị cao hơn như thạc sĩ, tiến sĩ ....Như ở California dạo trước, có nhiều trường luật là unaccredited, đã gây ra nhiều tranh luận.

Còn hỏi trường nào tốt trường nào xấu, thì mình nghĩ là các anh nên tự tìm hiểu ở những trang mạng uy tín. Hàng năm các trang báo như US News, Top Universities, THE ... đều có đánh giá từng trường, từng ngành nghề, thay đổi cập nhật hàng năm. Có trường giỏi ngành này, nhưng chưa chắc là giỏi ngành khác. Nên lựa chọn cái nào phù hợp với mình thôi. Còn nếu ai hỏi nữa thì mình nói là cứ thấy trường đại học nào có đội bóng rổ, bóng cà na xuất sắc, thì xin vô, ít ra thì cũng từ khá trở lên :-). Đúng vậy, ở Mỹ ngoài những trường tên tuổi như Ivy League, MIT, Caltech ... được coi như ngoại lệ, còn những trường đại học khác nếu không tên tuổi, thì khó mà chiêu mộ được đám học sinh tài giỏi xuất sắc, chơi thể thao hay, hoặc có tài năng nổi trội.

Nói ngoài lề chút, thực ra thì các thông tin về trường ốc ở Mỹ rất minh bạch, rất rõ ràng. Chỉ cần bỏ chút ít thời gian đọc và tìm hiểu, sẽ có cái nhìn trung thực và chính xác hơn. Những em đang định đi du học, thì lại càng cần thiết phải biết đọc và phân tích các thông tin về các trường đại học, cao đẳng mà mình xin học một cách công bằng. Nếu cả những việc đó mà cũng phải nhờ cha mẹ hỏi dùm, hoặc nhờ văn phòng tư vấn du học (nhiều ông chưa đi học bên Mỹ bao giờ) giải thích, thì sẽ rất khó khăn trong việc tự học tự lập ở Mỹ. Cũng có nhiều người cứ trông cậy để hỏi bà con bạn bè VK, vì nghĩ rằng ở Mỹ thì biết, mà có khi dẫn đến các nhầm lẫn rất nguy hiểm. Ở VN cũng thế, chắc gì nhiều người đã biết trường nào tốt hơn trường nào. Ở tây ta, Tàu, Mỹ, Úc, Anh, Nhật nhiếc... gì cũng thế, ai làm việc gì thì hiểu về lãnh vực đó. Mình vẫn quan niệm về kiến thức cuộc sống không ai tài giỏi hơn ai, người này biết chuyện này, người khác biết chuyện khác thôi. Nhưng hỏi sai người, trả lời sai chuyện, có khi lại rách việc.

Thôi thì cách tốt nhất để có một thông tin trung thực vẫn là do mình tự tìm tòi nghiên cứu, tham khảo ý kiến từ nhiều nguồn khác nhau. Dưới đây là các đường link các anh chị có thể tham khảo thêm. Chúc may mắn !

US News Rankings

Times Higher Education

Bảng xếp loại 2018 của các trường đào tạo kỹ sư

Bốn lý do để học cao đẳng cộng đồng (community college)

Trường luật "Unaccredited" của bang California

Bình dị một con người ...

Hôm nay, nhiều đài TV sẽ trình chiếu "live" chương trình đám tang của bà tổng thống Barbara Bush. Một người đàn bà bình dị, đơn giản, tận tụy vì chồng con, và có những đóng góp thầm lặng cho đất nước Mỹ trong vai trò phu nhân tổng thống. Bà vừa là vợ cũng vừa là mẹ của 2 người tổng thống nước Mỹ, nhưng đất nước Mỹ tôn kính bà vì những biểu tượng đơn giản gần gũi của bà trong đời sống. Đó cũng là những gì bà còn để lại trong lòng người dân Mỹ !

Nước Mỹ cũng còn môt bà phu nhân khác cũng vừa là vợ là mẹ của tổng thống, đó là Abigail Adams, vào thời mới lập quốc. Chồng bà, John Adams, được coi là một trong những cha đẻ của nước Mỹ. Con bà, J. Quincy Adams, cũng là tổng thống đời thứ 6 của Mỹ. Bà được ghi nhận là người phụ nữ của gia đình, bình dị, nữ tính, công bằng, và đề cao vai trò phụ nữ thời bấy giờ.

Cầu nguyện Bà thanh bình ở cõi vĩnh hằng !

Bấm vào đây để coi nội dung của bản tin ABC News về tang lễ bà Barbara Bush

Phiếm - Nghề thơ cũng lắm công phu !

Nói chứ phải công nhận là một trong những cái nghề dễ nhất mà cũng khó nhất ở quê ta là nghề làm thơ. Có người làm thơ bỏ túi, tặng chiến hữu bạn bè đọc cho vui. Có người in thành sách nhờ anh em, bà con đọc dùm, bán dùm, không ai mua thì tặng. Có người nghiêm túc hơn, bỏ tiền ra in vài tập thơ, làm đúng quy trình, hợp thức hoá chức danh thi sĩ, nhà thơ, vào hội vào đoàn, để thi thố với thiên hạ. Tuy có chữ là có thơ, nhưng cũng phải tốn công tốn sức lắm mới làm ra một bài thơ vừa ý. Thiên hạ bình riết, rồi như con trùn mà vẽ lắm chân vào, chẳng biết thành ra con gì. Có bài chữ hay ý dở, có bài bàn loạn riết mà lại thành hay. Nhiều người làm thơ, mà độc giả lại khen bài vè hay. Nhiều người đọc vè, thính giả lại bảo thơ hay :-)..... Đúng là nghề thơ cũng lắm công phu !

Bạn bè mình cũng có dăm đứa làm thơ, dở hay gì đối với thiên hạ thì không biết. Nhưng đứa nào cũng thấy thơ mình hay. Mà thi sĩ nào lại chả thế. Có ông thơ hay thực sự, nổi tiếng như cồn. Nhưng cũng có ông thơ hay mà cồn chưa nổi. Có ông làm cả năm bảy trăm bài nhưng chưa gặp thời, nên tên tuổi chưa lên. Cũng có ông năm bảy bài được khen hay, bên cạnh cả trăm bài không ai đếm xỉa, cũng đủ khệnh khạng một đời thi tửu. Có ông dăm ba bài được giải địa phương, còn lại cả bao không được, gác trên dàn bếp, cũng đủ hiên ngang một cõi ta bà. Nhưng quả nhiên đúng vậy, ít có thi sĩ nào tự cho thơ mình là dở. Con cá sẩy là con cá to, nhưng bài thơ dở lại là bài thơ của đứa khác. Cũng có nhà thơ suốt đời chả thèm đọc thơ thiên hạ, chỉ đọc thơ họ, và của "bạn" họ thôi, nên độc tôn. Thiên hạ này có bao nhiều bồ chữ, họ nắm hết. Cao ngạo cỡ Cao Bá Quát là cái đinh gì !
Mà nghề làm thơ dẫu cực nhọc, cũng có cái sướng của nó. Lâu lâu ngâm nga, đọc cho ta, đọc cho người. Có đọc có nghe, là thấy sướng rồi. Được khen lại càng sướng hơn. Bàn rượu nào mà có thơ để bình, cũng vui, cũng uống được nhiều bia rượu hơn là ngồi cãi lộn. Mình cũng có mấy người bạn chuyên bình thơ thiên hạ. Đứa làm giám đốc xây dựng nên ảnh hưởng nghề nghiệp, chỉ nghiệm thu phần cuối rồi hoàn công. Ai ngâm bài thơ nào ngắn dài cũng ráng nhớ được chữ cuối, rồi ngồi "hoàn công" cả buổi miệt mài. Đứa làm bác sĩ, bài thơ có câu chữ nào lạ lẫm "nổi" lên, thì cứ coi như là khối u, đè ra mà mổ mà xẻ đến cùng. Đứa làm lãnh đạo, thì cứ nói chung chung, nôm na là "chữ nghĩa hay, có tiềm năng, ráng phát huy". Đứa làm bác sĩ phụ khoa, thì .... thôi, khỏi nói. Và cứ thế mà bàn loạn, đứa ngược đứa xuôi, tiệc nào cũng râm rang, sôi nổi. Uống xong về ngủ, mai lại quên mất !

Hồi đó quán 81 Trần Quốc Thảo, tài năng dập dìu, thiên tài lỡ vận, thơ văn lai láng (không biết giờ còn không ?). Vài tuần trận đánh lớn, dăm ngày trận đánh nhỏ. Có người hâm mộ mà đến nhậu, có người hiếu kỳ mà đến coi, cũng có người thích coi đấu khẩu lý sự mà đến ủng hộ. Có người phải mua bia mời kẻ khác đến nghe thơ mình, miễn phí mà còn bị trách móc phí phạm thời gian. Thường thì thiên hạ đều vui vẻ thái bình. Nhưng cũng đôi khi đang bàn thơ sôi nổi, bỗng chửi thề um tỏi, bia bay vèo vèo. Thơ văn sợ quá, bên lề nằm im, thin thít. Nhiều độc giả hãi quá, thần tượng sụp đổ, trốn tiệt. Không biết ngày xưa các cụ nhà ta như Nguyễn Du, Nguyễn Khuyến, Đồ Chiểu, Tú Xương, Bà Huyện Thanh Quan, Hồ Xuân Hương ...có bị kiếp nạn này hay không. Còn bên Tàu thì các Thánh Thi, Tiên Thi, Phật Thi, Qủy Thi .... Lý Bạch, Đổ Phủ, Vương Duy, Lý Hạ, Bạch Cư Dị, Vương Bột ... có lên bờ xuống ruộng như thế không nhỉ ?

Đúng ra là từ ngày có internet, email, facebook, mạng xã hội ... nhiều thiên tài ngủ quên đã trở mình thức giấc. Nhiều tài năng tiềm ẩn đã lâu, có cơ hội trỗi dậy mạnh mẽ. Nhân tài như lá rụng mùa thu, từ thơ văn, ca nhạc, triết gia, chính trị gia, đủ cả. Mà rộ lên càng nhiều thì đương nhiên là càng phức tạp. Lời khen tiếng chê, phun châu nhả ngọc, thượng vàng hạ cám tràn lan, bất phân thắng bại. Trong đó, thi sĩ nhà thơ là một trong những ngành nghề khó kiểm tra chất lượng nhất. Không có chuẩn ISO, không quy trình, không chứng chỉ, không bằng cấp, không kiểm định .... Càng không phải cứ làm thơ thâm niên thì được lên chức, làm thơ hay thì bán được tiền, làm thơ nhiều thì được lãnh lương cao ... Dĩ nhiên là có những nhà thơ tài năng vẫn sống khiêm cung ẩn dật. Có những nhà thơ tên tuổi, thì vẫn được săn đón, nhuận bút cao, được nhiều người mê thơ đón nhận. Có người còn lấn sân đi làm MC, đóng phim, thậm chí đi làm lãnh đạo. Cũng có nhiều "nhà thơ" tự nhờ người phổ nhạc thơ mình, cây nhà lá vườn. Lâu lâu nhà chùa nhà thờ, họp trường họp lớp, đem ra hát hò, âu cũng là một cách quảng bá tài năng...

Nhà thơ ở cạnh nhà thờ
Nhà thơ tắt thở nhà thờ rung chuông !

Còn nói về chuyện thưởng thức thơ thì đâu phải ai cũng giống ai. Cũng như mục tìm bạn bốn phương, đẹp xấu tuỳ người đối diện. Có người đọc bài thơ hay của thiên hạ, lại thấy dở với mình. Có bài thiên hạ chê bai lãng xẹt, lại hợp tâm trạng mình, thành ra thấm ý mà hay. Có bài trong sách giáo khoa, nên đành phải thuộc. Có bài vì lãnh đạo khen hay, nên mình phải nhớ. Cũng có bài của người thân bạn bè sáng tác, bỗng hoá hay ngang ..vv.. Nhưng đó là những chuyện bình thường, thơ phú lâu nay vẫn vậy, từ hàn lâm cho đến hàng dân giả !

Mấy hôm nay trên mạng VN ném đá, phun nước miếng, chửi ầm một ông nhà thơ kiêm quan chức hội đoàn thơ văn nào đó, bởi dám chê bai thơ thiên hạ trên Facebook. Mình chưa bao giờ biết, chưa bao giờ nghe, cũng chưa bao giờ đọc thơ ông này. Tuy nhiên, nghe ông phán một câu “Thơ dở trên fây búc là thơ rác rưởi gây ngộ độc hơn cả ngộ độc thực phẩm", thì kể như ông đã cởi truồng mà ngồi xổm trên ổ kiến lửa rồi, có mặc quần vô cũng không còn kịp nữa :-).

Truyền thông trên mạng, hay báo chí VN bây giờ, thường có hai trạng thái phản ứng. Một là thần tượng, ca tụng thái quá. Hai là chống đối, bài xích thái quá. Nhiều người có khi cũng chả cần phải đọc cho rõ, thấy người ca tụng thì mình cũng ca tụng theo, thấy người ta chửi thì mình cũng chửi theo. Từ một vụ án tham nhũng cho đến một bài thơ hay áng văn, từ một nghi án chưa xử của người đương thời, cho đến một người hùng vừa ngã ngựa đêm qua. (Thường thường thôi nhe, không có ý vơ đũa cả nắm). Riêng đụng tới cái vụ thơ văn, thì còn đáng chết nữa. Ông này làm quan chức hội nhà văn mà dường như chưa hiểu hết sức mạnh của những người yêu thương & hâm mộ cái hội của ông ta.
Một đất nước đầy rẫy anh hùng và nhà thơ, cho nên chỉ cần một xúc phạm danh dự nhỏ, một vụ đạo thơ, cắp ý, phán bậy, nịnh đầm ... thì lưng nào chịu nỗi đá. Bây giờ có internet rồi, khác với mấy chục năm trước, chỉ một chút là cả làng đều biết. Mà lâu nay FB lại có câu thơ bất hủ "Ném đá thì phải ném liền tay. Chớ để lâu ngày nó trốn mất vui". Cỡ như "Đương đại quốc sư" Vũ Khiêu còn khiếp, huống hồ là hàng tôm tép chà bông :-) .

Nhưng dẫu bị ném đá ồ ạt như thế, thì ông thi sĩ Phan Hoàng này cũng được cái khác ngon lành hơn. Ít ra là nhờ vậy mà nhiều người biết đến tên ông, tò mò đọc thử thơ ông coi tài ba thế nào, trong đó có mình. Thú thiệt là mới đọc được 2 bài, từ hai tập thơ nổi tiếng nhất của ông ấy, rồi ngưng. Mình vốn dốt thơ mê nhạc. Đọc cho có đọc, chứ hiểu thì điếc đặc rồi, nên định bụng hôm nào về quê, sẽ mua bia đãi mấy đứa bạn già, nhờ nó bình dùm. Đúng ra, cũng không công bằng khi chỉ đọc 2 bài nổi tiếng nhất của ông mà dám bàn đến tài năng thơ phú của một nhân tài, nhưng quả là không có thời gian và không đủ kiên nhẫn. Thoáng qua, thì phải công nhận ông thi sĩ này dùng từ tượng hình dễ cảm ghê, "ngọt từ da thịt ngọt ra ", nghe thấy "mát mẻ" liền. Còn bài nữa thì nghe có "tiếng thì thầm", hoan lạc và thụ tinh, chuyển dạ và sinh nở ... đọc nghe "ham". Thơ cỡ đó hèn chi được làm quan chức. Mà chỉ bấy nhiêu ngôn từ sống động thế, gặp mấy nhà phê bình thơ ở quê mình, thì bao nhiêu bia mới đủ :-) .

Nghĩ lại, mình sống ở nước ngoài nhiều hơn trong nước, may mắn được đi cũng nhiều, nhưng chưa thấy nước nào có nhiều Hội nhà văn, nhà thơ, lại có nhiều người thi sĩ văn sĩ được ăn lương của chính phủ & nhà nước nhiều đến thế. (Có thể là Trung quốc hoặc Triều tiên cũng có, nhưng mình chưa được biết). Cũng chưa thấy nơi nào mà trong giới nhà thơ nhà văn, một trong những giới được cho là có một số kiến thức nhất định, lại có nhiều vụ scandal phê phán, bài xích, tâng bốc, bóc mẽ, quan tâm tới nhau nhiều đến thế. Cho nên nhiều người thường nói VN là đất nước trọng nhân tài, trọng thơ ca, trọng truyền thống văn hoá, có khi chẳng phải là ngoa chút nào !

Tin ai bây giờ ?

Đây là đoạn tin tức nói về người dân Syria khóc trong sung sướng, cảm ơn nước Mỹ đã nã pháo cảnh cáo và ngăn chận thảm hoạ xử dụng vũ khí hóa học đối với dân lành của chính phủ Assad.

Chiến tranh bao giờ cũng thế, đánh giặc mồm, hù doạ nhau, tháu cáy nhau, lên án nhau, rồi cổ động tuyên truyền ... Ai cũng giành phần thắng về mình, thiệt giả khó phân. Nhất là những người dân đen không có cơ hội tiếp cận với những nguồn tin khả tín, càng khó biết chân tướng vấn đề. Ở một số nước thông tin bưng bít như Triều Tiên thì càng tệ hại hơn. Cái gì cho nghe thì nghe, cái gì cho thấy thì mới được thấy.

Hồm tuần rồi, nước Mỹ khẳng định các tên lửa của Mỹ và đồng minh đã "hoàn thành sứ mệnh" cảnh cáo Assad đừng tàn bạo với người dân vô tội, và phá huỷ làm thiệt hại một số căn cứ liên quan đến sản xuất vũ khí hoá học của Syria. Nga thì nói đã ngăn chận được 2/3 tên lửa Tomahawk của Mỹ, còn báo chí Vietnam thì dịch rằng Syria vừa nghe nhạc vừa bắn đạn đạo phá được tên lửa Mỹ. Nghe cứ như những câu chuyện lãng mạn năm xưa, vừa làm thơ vừa đánh giặc, thả diều bắt máy bay đầm già :-).
Mình thì nghĩ thông tin ở quốc gia nào càng minh bạch, thì mức độ khả tín càng cao hơn. Thiết nghĩ Nga mà nói Pantsir S-1 không vô hiệu hoá được Tomahawk thì còn bán cho ai được nữa. Nhưng biết đâu qua vụ này, chú Ủn, Assad ... suy nghĩ lại, trở nên hiền lành hơn thì phước lành cho bá tánh rồi. Một điều rõ ràng là lãnh đạo nước nào mà đem lại đau khổ, tang thương, cho chính người dân của mình, đều không được thế giới đồng tình, và không tồn tại được lâu dài.

Cuối ngày thì ai bốc phét cũng tự biết mình bốc phét cả, nhưng nói vẫn cứ nói, gạt ai được thì gạt. Ai ghét bên kia thì tin bên này, ngược lại ai không thích bên này thì tin bên kia. Còn tin tức có kiểm chứng chưa ? Biết đâu mà kiểm chứng, nghe sao dịch lại vậy, chẳng biết đúng sai. Ai tin ráng chịu. Mà có khi kiểm chứng được cũng chưa chắc có can đảm nói !

Từ ngày có internet, và thuật ngữ "Fake News" của T/T Trump, thì mức độ khả tín của tin tức càng được quan tâm. Các ông lớn truyền thông Google, Facebook, cũng ráng tìm mọi cách để ngăn chận vấn nạn này, nhưng hành trình còn lắm gian nan. Kiểm tra được nguồn tin nhưng chưa chắc đã thẩm định được nội dung. Ngẫm lại thì ông bà ta đã có cái nhìn vượt thời gian khi bảo rằng " Lời đồn sợ người có trí khôn ".

Dù gì đi nữa, hoà bình vẫn là điều mong mỏi của thế giới. Mong được thế, bởi trong chiến tranh nào, thất bại cũng rơi về phía người dân !

Google bỏ ra 300 triệu cho vấn nạn tin giả (tiếng Anh) .

Nhớ Phạm Duy

Nhớ ngày đó nghe người bạn kể lại trong đám tang của nhạc sĩ Phạm Duy, không có một vòng hoa phúng điếu nào của hội nhạc sĩ Vietnam hoặc nhạc sĩ TP đem đến để tiễn biệt ông, mình cảm thấy thất vọng vô cùng. Một cây đại thụ của làng âm nhạc Việt Nam ra đi, một gia tài văn nghệ đồ sộ để lại, những lời ca tiếng nhạc còn vang vọng mãi trên mọi nẻo đường ngõ ngách quê hương hôm qua, hôm nay, và mai sau ... Thế mà không một lời tri ân, không một vòng hoa tiễn biệt cho một người đã chết ? Thật là một sự khôi hài cho những danh từ hoa mỹ vẫn thường nghe như cái tâm, cái tầm, cái sĩ, cái dũng, cái nghĩa, cao thượng, vị tha, trí thức, văn hoá...v.v. Đáng buồn !

Cuộc sống này bao giờ cũng thế, một khi nổi tiếng, hay có những thành đạt nhất định, bên cạnh những vinh quang, người ta thường phải đối diện với cái mặt trái nhất định của nó. Đó là những tin đồn, hẹp hòi, định kiến, ghen tị, đố kị, thù ghét, nhỏ nhen .....từ người khác. Nhiều hay ít là do bản chất văn hoá và tính nhân văn, cũng như sự hiểu biết của từng con người, từng địa phương, từng đất nước. Nhạc sĩ Phạm Duy, cũng như bao nhiêu con người thành đạt khác đều không ngoại lệ, bởi họ cũng chỉ là con người. Nhiều người thậm chí còn chính trị hoá, đạo đức hoá, thần tượng hoá, nhân cách hoá những câu chuyện đời thường của những người nổi tiếng để tôn sùng hoặc để phỉ báng, dèm pha họ. Dĩ nhiên là cũng có những câu chuyện thực, cũng có những câu chuyện giả, cũng có những câu chuyện chỉ là "câu chuyện làm quà", nghe đi nghe lại, tiếng được tiếng mất, bên lề cuộc sống ... Để rồi cuối ngày người ta quên mất những thành tựu, những công ơn lớn lao của các nhà văn nghệ sĩ đã cống hiến cho xã hội.

Văn nghệ là văn nghệ. Cho dù có thêm thắt là vị nghệ thuật, vị nhân sinh, vị chủ nghĩa, vị chế độ ... thì cũng thế. Cho dù có thêm thắt chuyện đời tư, chuyện cá nhân, chuyện quan điểm chính trị .... thì âm hưởng của lời ca, của tiếng hát, của dòng thơ, của cuốn sách, của những tác phẩm văn nghệ giá trị vẫn cứ còn đọng lại trong lòng mỗi người, bất kể dòng thời gian hay bất kỳ thể chế chính trị nào. Và dĩ nhiên là cho dù ở đất nước nào, thời đại nào, chính phủ nào, ít nhiều cũng có những tay bồi bút văn nô, xử dụng khả năng của mình để tạo dựng những tác phẩm hoặc bài viết mang tính phiếm diện, tuyên truyền, phản bác, để cổ suý và phục vụ cho mục đích chính trị hoặc thương mại nào đó. Cũng có nhiều văn nghệ sĩ không vượt qua nỗi cái giới hạn kiểm soát của chính quyền từ đất nước họ bởi những lý do khác nhau, nên có xu hướng sáng tác gói gọn trong một phạm vi hạn hẹp nhất định. Nhưng điều đó không khó lắm để thiên hạ nhận ra, thông thường những tác phẩm đó chỉ mang giá trị giai đoạn, và càng không phải là điều muốn nói ở đây. Mặt khác, cũng không phải cứ ông nhạc sĩ thi sĩ nào nổi tiếng thì làm bài nào cũng hay. Có ông nhà thơ làm cả vài trăm bài, mới được vài bài thành danh là qúy rồi. Cho nên xưa nay những tác phẩm văn học nghệ thuật nào được phổ biến rộng rãi, tồn tại và lưu truyền qua nhiều thế hệ, đủ để chứng minh thuyết phục nhất về giá trị thực của nó .

Công bằng với giá trị văn hoá nghệ thuật chân chính là công bằng với chính tri thức và lương tâm của mình. Trên thế giới, có biết bao nhiêu văn nghệ sĩ nghiện ngập, nghèo đói, tình cảm phóng khoáng, lưu vong trôi nổi, tù đày... Nhưng họ đã để lại cho đời sau những tác phẩm bất hủ, đáng trân trọng. Họ không phải là nhà đạo đức, càng không phải là nhà chính trị, mà chỉ là những con người bình thường, có ưu có khuyết, tài hoa, cần ngẫu hứng, cần sự tự do để sáng tác những gì họ muốn nói, muốn nghe. Thật là nghịch lý và buồn cưòi khi cố áp đặt những khuôn khổ, định kiến nhỏ nhen lên những sáng tạo phi khuôn khổ !

Nhớ hồi xưa còn bé, những bài ca ê a đầu đời là tình tự quê hương man mác. Từ Quê Nghèo, Tôi yêu tiếng nước tôi, Việt nam nghe tự vào đời, Em bé quê, Ông trăng xuống chơi .... Rồi cho đến khi lớn lên, đi học, sinh viên, ra nước ngoài, đi làm, đi xa .... những bài tình ca của Phạm Duy cứ đi theo suốt hành trình của mình, vui buồn mỗi lúc. Thỉnh thoảng cũng có nghe báo đài, bàn nhậu, đồn đóan râm ran chuyện đời tư, chuyện nhà cửa con cái, đi về ....của ông, mình cũng ít khi quan tâm mấy. (Thực ra thì lâu nay mình cũng không thưởng thức lắm cái tư duy chỉ cần coi được đoạn phim 2 phút là đủ để thao thao bất tuyệt phán xét nội dung một cuốn phim dài :-)). Mình chỉ yêu âm nhạc của ông, yêu cái ca từ mang nặng tình tự quê hương dân tộc, và tôn trọng tài năng của ông.

Những năm tháng còn ở Sài gòn, thỉnh thoảng có gặp ông ngoài Trần Cao Vân (Hồ Con Rùa). Vẫn thích cái phong thái lãng tử, phóng khoáng của ông. Cuộc sống này mà làm được cái mình thích làm, sống được với chính mình, thì cũng là một khí khái và bản lĩnh rồi. Mới tuần rồi ăn tối với một ông giáo sư người Mỹ, từng viết nhiều bài nghiên cứu về âm nhạc Phạm Duy bằng tiếng Anh, được nghe ông chia xẻ nhiều câu chuyện thú vị. Nhớ hôm tháng rồi có một người quen tặng mình đĩa nhạc "Nhớ Phạm Duy", thâu âm vào dịp 5 năm tưởng niệm ngày mất của cố NS Phạm Duy. Phải cảm ơn những con người như các anh chị ấy, đã bỏ công sức để duy trì, để tuởng nhớ, và công bằng tri ân những đóng góp giá trị của một người nhạc sĩ VN tài hoa.
Sáng nay mở ra nghe, tự nhiên nhớ quê nhà ghê. Đã bao nhiêu năm trôi qua nhưng vẫn còn đâu đó .....  những cánh đồng cát dài, có lũy tre già tả tơi, ruộng khô có những ông già rách vai, cuốc đất bên đàn trẻ gầy, có người bừa thay trâu cày.....

Tình già,

Một người bạn đồng nghiệp vừa mới kỷ niệm 50 năm cưới nhau. Đúng ra thì ông lớn hơn mình nhiều, đã qua tuổi về hưu, nhưng vẫn còn khoẻ mạnh, xin đi làm tiếp tục. Con cái lớn hết, ở riêng, chỉ còn 2 vợ chồng già thủ thỉ với nhau.
Mình rủ đi ăn trưa, chúc mừng. Rồi hỏi ông ta:
- 50 năm qua, cái kỷ niệm nào đáng nhớ nhất, lãng mạn nhất, còn lại bây giờ ? Ông trả lời :
- Không nhớ cái gì lãng mạn nhất, đáng nhớ nhất cả. Nhưng ngồi nghĩ lại thì cứ cái này nối cái kia. Coi như chuyện bình thường mỗi ngày !

Lớn lên ở quê, 20 tuổi có vợ. Hôn nhân vội vàng, gần như sắp đặt, cũng chẳng có thời gian yêu đương lãng mạn gì nhiều, cùng làng cùng quê, biết nhau rồi cưới. Rồi đi lính, bị đưa qua VN mấy năm, về đi học lại. Vợ ở nhà đi làm, đợi chồng về, sinh con, nuôi lớn ..... Không chết chàng trai khói lửa, cũng không chết người em gái hậu phương. Đại khái cũng như bao nhiêu câu chuyện của những người phụ nữ khác. Cũng có những năm tháng sóng gió, những gây gỗ giận hờn, hoặc thăng hoa hạnh phúc như bao cặp vợ chồng bình thường. Có thời gian bà vợ bị bịnh trầm cảm nặng, đuổi ông ra khỏi nhà, chửi bới, đánh đập ông ta. Ông vẫn lặng lẽ cam chịu chữa trị bịnh cho vợ. Hôm nào vợ lên cơn đánh chửi, thì ra khách sạn hay nhà bạn bè ngủ nhờ. Rồi cũng qua, và họ đã sống được với nhau 50 năm !

Nghĩ lại giông giống thế hệ cha mẹ mình bên VN. Có nhiều lý do để họ sống chung với nhau. Ở nhau vì thương nhau, vì nghĩa vợ chồng, vì trách nhiệm, vì con cái, vì dư luận, vì mặt mũi gia đình, vì giòng họ, vì thói quen, vì ngại sóng gió, vì tiện lợi ...v.v. Rất nhiều cặp là mai mối cưới nhau, cha mẹ sắp đặt gả nhau, môn đăng hộ đối. Có bao nhiêu người trong số họ thật sự có những tình yêu lãng mạn, hiểu nhau, đồng cảm nhau mà đến với nhau ? Dĩ nhiên là có, nhưng có lẽ cũng không nhiều lắm. Nhưng cuối ngày thì họ vẫn sống được với nhau, chịu đựng và hy sinh cho nhau cả đời như ông bạn già của mình, con cháu đầy đàn.
Tất nhiên là cũng có những trường hợp thực sự yêu thương nhau, sống với nhau vì tình yêu và luôn cần có nhau, nhưng đó không phải là đại đa số. Mình có ông cậu ở VN, ông bà nay đều trên 90 tuổi. Cưới nhau cả 70 năm, vẫn thương yêu quấn qúit bên nhau. Rất kính phục !
Bên cạnh đó cũng không hiếm những trường hợp đợi nhau mãi cho đến khi về già, mới tìm được tình yêu đích thực của mình, rồi cùng nhau chung sống cho đến cuối đời.

Còn đến thế hệ mình, đa số là yêu đương cuồng nhiệt, bất chấp tất cả. Đại đa số là không đồng ý mai mối, hôn nhân sắp đặt, mà tự mình đi tìm một nửa của mình. Có cưới nhau được không, lại là chuyện khác, cứ yêu, cứ có nhau, cứ lãng mạn, cứ "dìu nhau dưới bóng nợ nần" mà đi. Dĩ nhiên thì cũng có một số ít là không đi theo phong cách đó, vẫn còn đi theo mai mối, sắp đặt. (Đúng sai miễn bàn ở đây. Nhiều ông Việt kiều, ngoại quốc, Đài loan, Hàn quốc, Trung quốc ... về VN cưới vợ. Đâu có hẹn hò yêu đương, hiểu nhau chút nào đâu, thậm chí là ông nói gà bà nói vịt, mà vẫn ở với nhau, sinh con đẻ cái hà rầm).
Cái mình muốn nói đến là chuyện ly dị, ly hôn, chia tay .... ở thế hệ mình nhiều hơn thế hệ trước quá nhiều. Chuyện hôn nhân sắp đặt thì còn có thể hiểu được. Đằng này là tại sao có hẹn hò nhau, yêu thương nhau, có lựa chọn nhau, mà rồi vẫn chịu đựng nhau không nỗi ? Có lẽ tính kiên nhẫn ít hơn, nhiều chọn lựa hơn, dư luận dễ dãi hơn, xã hội dễ chấp nhận hơn, vai trò người phụ nữ khác hơn, tính bình đẳng cao hơn ...? Nguyên nhân chắc là nhiều, nhưng điểm chính là cấu trúc xã hội thay đổi, đa dạng hơn, cuộc sống phức tạp hơn, nhiều áp lực hơn, bình đẳng hơn, nên sự cam chịu, hy sinh để chấp nhận nhau cũng không còn được như thời trước. Dĩ nhiên trong bất kỳ cuộc chia tay nào cũng luôn có những lý lẽ riêng của họ, mà người ngoài không hiểu hết được, không nên phán xét và chen vào.

Cho dù thế nào, cũng xin trân trọng những sự hy sinh, gắn bó nghĩa tình của thế hệ đi trước. Riêng mình thì vẫn tin rằng tình yêu vợ chồng phải cần thiết sự lãng mạn, hiểu nhau, đồng cảm và tôn trọng nhau để tồn tại. Nói tới đây mới nhớ hôm trước có ai kể mình, có cặp vợ chồng VN mới qua Mỹ ở Cali. Ngày Valentine ông chồng học theo phong cách nước ngoài, mua bó hoa hồng và món quà về, chuẩn bị bữa ăn đặc biệt, có đèn cầy, sâm banh, đợi cô vợ về. Cô vợ về nhà, thấy vậy, phán ngay "Bày đẹt, tiền không lo để dành mua nhà, mua xe. Mà cứ lo loãng mạn hoa với hoè , tốn kém ". Ông chồng tiu nghiủ, rưng rưng :-) .

Lâu nay có nhiều người quan niệm rằng tình yêu không có nghĩa là "còn hay hết", mà là "có hay không". Mình thì không đủ khả năng để phân tích sâu sắc vậy, chỉ biết là trân quý những ai đã gìn giữ được hôn nhân, đó là cái hay của cả vợ lẫn chồng. Mình cũng tôn trọng những con người đã can đảm, dứt khoát từ giã những cam chịu của một hôn nhân thất bại, để đi tìm một cuộc sống mới an vui hơn và không hành hạ nhau.

Mà nghĩ lại, cưới nhau rồi thì thôi, cầu yên ổn chung lo gia đình. Chứ còn trai trẻ thì tình yêu phải có được có mất, có thăng có trầm, có vui có buồn, có thương có giận, có hẹn hò, có thất tình, có yêu thầm nhớ trộm .... mới làm cho cuộc sống thi vị, đậm đà chất sống. Nhớ ngày xưa mình cũng là tín đồ thường xuyên của mấy ông bà nhạc sĩ thi sĩ thất tình, trữ tình. Từ Thâm Tâm, TTKH, Nguyễn Bính, Hoàng Cầm, Vũ Hoàng Chương ... cho đến Nguyễn tất Nhiên, Đinh Hùng, Nguyên Sa, Cung Trầm Tưởng... Từ Trịnh Công Sơn, Vũ Thành Anh, Từ công Phụng, Lê Uyên Phương, Ngô Thụy Miên ... cho đến Lam Phương, Trần Thiện Thanh.... Mà hình như là phải thất tình, thì mấy ông làm thơ làm nhạc mới hay, mới chất, mới lâm ly được. Chớ mấy ông nghệ sĩ nhà giàu, chăn êm nệm ấm, quan chức, đại gia, làm thơ làm nhạc nghe chán ngắt. Nhiều ông không có tình yêu mà cố làm thơ tình, đọc cứ như bài vè, học thuộc lòng. Có ông lấy chữ ráng ghép lại ra vần thành thơ, từa tựa nhau, đọc thơ tình yêu mà nghe như báo cáo thành tích !

Nhớ đám bạn bè mình thời đó xa quê, lam lũ, cũng tập tành lãng mạn yêu đương. Cả ngày lãng đãng thơ với thẩn. Có đứa thuộc nằm lòng thơ Du Tử Lê, Nguyễn Tất Nhiên, Phạm Thiên Thư, Đinh Hùng ...nhưng chưa bao giờ có dịp đọc cho em nghe. Có đứa đi tìm hoài một nửa của mình, đến lúc ế độ mới giật mình cưới vợ. Có đứa yêu thầm hoài không dám nói, đợi khi em có chồng, bắt đầu làm thơ thất tình, nên trở thành thi sĩ. Có đứa ngỡ mình thi sĩ, tóc tai bù xù, quần áo lếch thếch, làm thơ tặng em giao hàng đến tận nhà. Bị ông bà già em chửi cho một trận đuổi về. Nhờ vậy, tỉnh giấc Nam Kha, đi làm cán bộ mà giờ ngon lành. Cũng có đứa tự cho mình chí lớn cao thượng, tập trung sự nghiệp, đợi lúc thành đạt mới nói yêu em. Ai dè tới khi thành đạt thì em đã là bà ngoại người ta. Nhưng mà vậy mới vui, nhờ vậy mới có chuyện để nói lúc về già. Hồi đó rời quê, mình cũng mê lắm hai câu thơ của Quang Dũng - "Bao giờ ta gặp em lần nữa. Ngày ấy thanh bình chắc nở hoa". Rồi thoáng vèo một cái đã mấy chục năm trôi qua. Nếu lỡ gặp ai đâu đó, mắt mũi lem hem, chắc gì đã nhận ra nhau. Nên tính ra, phải kính nể cụ Phan Khôi ngày xưa, vẫn tỉnh táo ngon lành, con mắt còn có đuôi khi viết "Tình Già"...
  Đôi cái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung,
       đố có nhìn ra được?
Ôn chuyện cũ mà thôi. Liếc đưa nhau đi rồi,
       con mắt còn có đuôi...

:-)

Công bằng ?

Mới hôm rồi về nhà, chạy ngang Cầu Bông mua heo quay bánh hỏi, đi qua Lăng Ông. Vẫn còn tháng Giêng, ghé viếng thăm Lăng chút rồi đi. Dọc đường, cậu tài xế hỏi:
- Sao Lăng Ông thì vẫn còn, mà không thấy đặt tên đường nào cả anh hén ?
Ừ, lâu nay mình vẫn biết thế nhưng chẳng ai hỏi, ai nhắc, rồi cũng quên. Mình nghĩ nếu Sài Gòn mà không có tên đường Lê Văn Duyệt là quá thiếu sót, quá nhỏ nhen.

Một vị Tổng Trấn lâu đời nhất, đã có công kiến tạo Sài Gòn Gia Định phát triển rực rỡ thời ban đầu, khiến người ngoại quốc Anh, Pháp, Hà Lan, Bồ Đào Nha ... phải thán phục và tôn kính. Dân chúng ai cũng kính cẩn gọi Ngài là Cụ Thượng. Chính sách an ninh nghiêm khắc, văn hoá an dân, xây dựng thương cảng, giao thương rộng mở, ưu đãi ngoại thương, bình đẳng tôn giáo, bang giao hữu hảo với láng giềng Chân Lạp Xiêm La, nghiêm trị bọn tham quan cửa quyền. Hỏi thử mấy thế kỷ sau, cho đến bây giờ, có bao ngài thị trưởng, đô trưởng, hoặc lãnh đạo của SG, đã có tư duy và tài năng làm được như thế ?

Nội điểm sơ qua cái trí tuệ của các cuộc dẹp loạn bình an dân từ Nam ra Bắc. Cái sáng suốt xây dựng kinh tế thương mại và phồn thịnh đất nước. Cái can đảm dám ngăn vua GL không truyền ngôi cho Minh Mạng. Cái dũng khí xử tử tham quan, kể cả phó tổng trấn Huỳnh Công Lý (cha vợ vua Minh Mạng). Cái sĩ & trung nghĩa của một vị quan vì dân vì nước, không nịnh nọt bợ đỡ bề trên, không sợ cường quyền, không tham nhũng hối lộ.... Bấy nhiêu đó cũng đáng cho người đời tôn kính và noi theo rồi. Thế thì tại sao tên Ông không được đặt cho con đường nào cả, đặc biệt ngay chính trên cái thành phố mà Ông đã có công kiến tạo nên ?

Mình không rõ lắm, nhưng nghĩ có thể là liên quan đến việc làm quan thời Gia Long, chứ không phải vì câu chuyện Lê Văn Khôi. (Mở ngoặc chút, nội cái chuyện Gia Long là công hay tội, mà không biết đã có bao nhiêu sử gia miệt mài năm tháng, rồi mỗi ông nói một nẻo. Người sợ, kẻ làm thinh, tới giờ vẫn chưa dám trả lại sự thật cho lịch sử   :-)). Xưa nay, tất nhiên là đại đa số người dân sống dưới chế độ nào thì phải làm việc cho chế độ đó, đặc biệt là dưới thời phong kiến, mang nặng ý thức hệ bề tôi, quần thần. Có người đi làm vì mưu sinh, vì trách nhiệm. Có người phụng sự vì lý tưởng. Nhưng bên cạnh đó cũng có kẻ chỉ vì cơ hội, hám danh hám lợi, cậy quyền cậy thế, xu nịnh hà hiếp người khác. Quan cũng thế mà vua cũng vậy. Còn triều đại đó có xứng đáng được vinh danh hay không, có đem lại sự thịnh vượng cho nước nhà hay không, lại là một góc cạnh khác. Lịch sử dân tộc nào cũng vậy, cũng sẽ ghi nhận và đánh giá điều đó rõ ràng, cho dù có những giai đoạn bị bóp méo xuyên tạc. Thời nay cũng thế thôi, "ăn cơm chúa phải múa tối ngày", còn chuyện ai tốt ai xấu thì khó lường cho đến khi bị lộ :-). Nhiều quan lại bây giờ có khi còn thua xa các vị quan ngày xưa về sự can đảm, trung nghĩa, lòng tự trọng & ái quốc thương dân.

Vậy thì chỉ vì có định kiến với triều đại nhà Nguyễn (chủ yếu là Gia Long), mà bao nhiêu công trạng của các vua quan nhà Nguyễn, Chúa Nguyễn, đều bỏ cả sao ? Hàng trăm năm mở mang bờ cõi, xây dựng đất nước cho chúng ta có được VN hôm nay, đều xấu cả sao ? Những con đường, những ngôi trường, những đền đài, mang tên Minh Mạng, Duy Tân, Lê Văn Duyệt, Võ Tánh, Ngô Tùng Châu, Phan Thanh Giản.... đều phải gỡ bỏ hết sao ?
Thực ra nhiều người cũng thắc mắc tại sao triều đại nhà Nguyễn bắt đầu từ vua Gia Long đều không được trọng thị, tất cả tên hiệu của vua quan đều bị gỡ xuống. Có người cho rằng vì triều Gia Long là triều đại phong kiến cuối cùng. Có người cho rằng vì nhà Nguyễn về sau yếu kém nên để Pháp đô hộ. Có người cho rằng vì Nguyễn Ánh đi cầu viện nước ngoài để giành lại đất nước .v.v.... Mình thì luôn nghĩ nên có cái nhìn khách quan vào hoàn cảnh xã hội và chính trị mỗi thời kỳ, cũng như bối cảnh chính trị thế giới của từng giai đoạn lịch sử, để đánh giá công tội của các bậc tiền nhân công bằng hơn. Thời đại ngày nay cũng có những quốc gia trên thế giới nhờ cậy sự giúp đỡ chi viện từ nước ngoài, hoặc dựa dẫm quan hệ quốc tế để giành lại chính quyền, hoặc đi theo chủ thuyết ngoại bang để xây dựng đất nước. Chẳng lẽ đời sau cũng xoá sạch công trạng của họ sao ? Không. Mình nghĩ đời sau phải nên công bằng để luận công và tội của các tiền nhân. Càng không nên gieo vào đầu của những thế hệ trẻ những hận thù vô cớ & những quan niệm dựa trên ý thức hệ sai lệch và chủ quan. Trên thế giới, rất nhiều quốc gia dạy dỗ con nít sự công bằng (fairness) và lòng vị tha (forgiveness) từ hồi còn mang bỉm, mang tã.

Không ai phủ nhận công trạng của các bậc anh hùng tiền nhân đối với đất nước, nhưng cũng phải chấp nhận sự thật rằng ai cũng có những khiếm khuyết nhất định của họ. Vua chúa cũng thế, mà quần thần cũng thế. Ví dụ: Quang Trung tài ba, anh dũng, nhưng khi thành công lại đào mồ các Chúa Nguyễn. Cho nên Gia Long lên ngôi, lại truy sát tận diệt Tây Sơn là thế. Lâu nay vẫn thường vậy, đời sau "xử" đời trước. VN và Tàu ngày xưa luôn luôn bị lôi cuốn vào những bi kịch này, nên nội chiến triền miên, không tận dụng được tính kế thừa, chậm tiến so với thế giới phương Tây. Thử hỏi bao nhiêu công việc bận rộn để trả thù và gieo rắt hận thù như thế, rồi lo xây dựng tượng đài, lo xây lăng tẩm mồ mả, rồi lo dấu đi cho khỏi bị đập phá, lo yếm phong thuỷ địa lý để kéo dài thời đại, lo phô trương, rồi lo đi cầu hàng .....thì còn lại bao nhiêu thời gian để xây dựng đất nước và chăm lo đời sống người dân ? Thực ra Nguyễn Huệ và nhà Tây Sơn anh dũng, giỏi chiến đấu, giành được non sông nhưng lại yếu kém về mặt xây dựng đất nước. Quân đội đa phần là nông dân nổi dậy, chỉ giỏi đánh nhau. Đặc biệt là sau khi vua Quang Trung mất, triều đình suy thoái loạn lạc, tranh giành quyền lực. Người dân phải chịu nhiều khổ lụy, nhất là dân miền Nam và miền Tây Nam bộ, nên họ ủng hộ Nguyễn Ánh phục hưng. Người ta thường nói, đánh lộn thì dễ, làm hoà mới khó. Giành nước thì dễ, xây dựng quốc gia mới khó. Nhưng nếu không biết công bằng giữa công và tội, không phân minh giữa tốt và xấu, thì làm sao làm hoà, làm sao xây dựng kiến tạo ?

Nhớ hồi mình còn nhỏ đi học, học cả Nguyễn Huệ lẫn Nguyễn Ánh. Có những con đường, trường học, căn cứ huấn luyện, mang tên nhà Tây Sơn như Quang Trung, Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân ... nhưng cũng có cả tên anh hùng của triều đại Gia Long như Võ Tánh, Ngô Tùng Châu, Lê văn Duyệt, Duy Tân.... Suy cho cùng, đất nước nào thời đại nào cũng có những anh hùng tận tụy hy sinh vì nước vì dân, vì quê hương đồng bào của họ. Bên cạnh đó cũng không hiếm bọn bán nước cầu vinh, coi tư lợi trọng hơn quốc gia, cơ hội chủ nghĩa.
Thiết nghĩ, những vị anh hùng liệt sĩ hy sinh vì nước vì dân đều đáng được tri ân. Cho dù ý thức hệ có khác nhau, nặng tính triều đại phong kiến, nhưng có xưa mới có nay. Mỗi thời đại lịch sử có những ưu khuyết nhất định của nó, nhưng không nên vì thế mà phỉ báng tất cả công trạng cao cả của họ với đất nước. Lịch sử phải được công bằng nói lên sự thật. Một ngày nào đó chúng ta cũng sẽ trở thành thế hệ "tiền nhân". Liệu ta có mong muốn thế hệ sau có cái nhìn phiếm diện, thiếu công bằng về những người đi trước hay chăng ? Chết là hết. Thiết nghĩ người chết không ai quan tâm đến công trạng thị phi nữa, nhưng người sống phải có trách nhiệm công bằng với công và tội của tiền nhân. Nghĩ vậy !

Đêm bên bờ Trà Khúc

Gió bấc ngàn xưa về đây chớm lạnh
Rờn rợn trăng tàn lấp lánh trên sông
Ly rượu cuối năm cay nồng khoé mắt
Rát mặt môi cười hiu hắt phố đông

Bến cũ rêu phong rỉ máu Hàm Rồng (*)
Trắng đêm đầu sóng nẫu lòng Thiệu Khôi (**)
Đoản kiếm lọc lừa trên ngôi tuẫn tiết
Nước mắt thật thà chảy miết quanh đây

Cuộc rượu đêm nay rót đầy trắc ẩn
Cổ tích một thời cứ vẫn nợ nhau
Ai nợ Giao Châu bên bờ Nam Chiếu
Ai nợ quần thần để thiếu minh quân ?

Nhớ tiếng gươm xưa cờ lau xao xác
Nửa đời phiêu bạt ngơ ngác chim Di
Non thế kỷ đám con lì chinh chiến
Mẹ quê nhà đau điếng đói rưng rưng ...

Đêm thấm lạnh, mắt trừng soi phương bắc
Chuyện nghìn năm quay quắt một đêm say !

(*) Long đầu hý thuỷ
(**) Điển tích Mẹ vua Nam Chiếu & Cao Biền

PN

Phiếm: Về quê xưa

Mình nhớ có một nhà văn Mỹ nào đó khi trở về quê cũ của ông, đã nói như thế này "When you finally go back to your old hometown, you find it wasn't the old home you missed but your childhood." (Tạm dịch: Cuối cùng khi trở về lại quê mình, mới nhận ra rằng không phải là nhớ ngôi nhà xưa, mà là luyến tiếc thời thơ ấu"). Đúng vậy, mình cũng quan niệm như thế. Dĩ nhiên trong những kỷ niệm của thời thơ ấu, có cả ngôi nhà xưa cũ kỹ của mình.
Riêng mình, cả gia đình cha mẹ đã rời xa quê ấy lâu lắm rồi, cả gần thế hệ. Nơi đó, chỉ còn lại những ngôi mộ của ông bà, người thân, ngày mỗi riêu phong bạc phếch. Thế nhưng lần nào về VN, dù bận bịu thế nào cũng tranh thủ chạy về nơi đó thắp vài cây nhang, chạy xe máy một vòng, bờ đê ruộng lúa, nương mía nương mì, con sông ngọn núi, lang thang.... Xong, lên thị xã uống vội vài ly rượu với bạn bè, rồi đi. Dẫu ở xa cho mấy, rồi cũng thèm về ngồi cạnh mộ ông bà, nhổ cây cỏ, thắp cây nhang, ngồi nhớ lại những quãng ngày thanh bình, êm đẹp.

Mình lớn lên ở quê Ngoại nên không biết nhiều về quê Nội. Quê Nội mình là vùng chiến tranh, mất an ninh, mãi sau năm 1975 mới đến được. Gia đình mình thì gần như bị bắt buộc phải về quê nội ngay sau ngày đình chiến. Ở đó được vài năm nhưng không có nhiều ký ức đẹp đẽ lắm, ngoài những chuyện như cưỡng chiếm ruộng vườn, vô hợp tác xã, chứng lý lịch, hận thù và đố kỵ ....v.v. Quê Nội mình cũng có những cánh đồng mía bát ngát, dòng sông trong vắt lững lờ. Bên kia sông có bờ xe nước đêm ngày thổn thức cạnh luỹ đằng ngà râm mát quanh năm. Nhưng đáng tiếc, những nét đẹp ấy đã sớm bị lu mờ bởi những tranh chấp nghiệt ngã và định kiến nhỏ nhen của những con người thiệt thòi cả về tư duy lẫn ý thức hệ. Điều đó cũng dễ hiểu và dường như là hiện tượng tất yếu sau lưng một cuộc cách mạng vô sản. Một số nước khác trên thế giới cũng từng trãi qua hoàn cảnh tuơng tự như thế, rồi họ thay đổi. Cho nên mỗi lần về đó thắp hương, mình vẫn thương cái nơi chốn ấy. Cầu mong ngày mỗi thông thoáng, tốt đẹp hơn !

Với quê Ngoại thì khác, mình thuộc cả từng cái mương cái hào, bờ tre khóm dứa. Từng phiên chợ chiều, từng ngôi chùa làng, từng mái đình lối xóm. Từng khu gò mả, từng cái chòi canh, từng ao sen bàu cá. Những con đường thân thuộc mỗi ngày Ba La, Vạn tượng, Quán láng, Thu Xà, Tân Mỹ, Phổ An, Hiền Lương, Khánh Lạc, Sung Túc, Hàm Long, Hổ tíu, Phú Thọ .... Đâu đâu cũng có một cái gì còn lại để nhớ để thương. Ngôi nhà Ngoại mà mình đã sống và lớn lên từ nhỏ cũng đã bị đốt cháy, nhưng quả nhiên cái ký ức tuổi thơ vẫn còn mãi mãi .....không ai thiêu rụi được !

Và về quê, thì cũng chỉ cần có thế là đủ. Lần nào cũng vậy, sau khi thắp hương cúng giỗ cho ông bà xong, mình mượn chiếc xe máy chạy một vòng những nơi chốn cũ quen thuộc. Vẫn thế, vẫn nghèo nàn, vẫn thân thuộc, vẫn một mùi lúa rạ, mùi phân bò phân trâu, cỏ rác, khói đốt .... nhưng mà vẫn mê vẫn thích mới lạ. Đôi khi nhớ đến TCS .... "Đường chạy vòng quanh một vòng tiều tụy. Một bờ cỏ non một bờ mộng mị ngày xưa ...", rồi lại phì cười một mình. Có lẽ rồi ai ai cũng có một "đường chạy vòng quanh" cho cuộc đời mình, còn vòng quanh đó lớn hay nhỏ lại là chuyện khác :-).

Một người bạn thân thường cứ thắc mắc " ...Sao những người bà con ở gần đấy không làm chuyện mồ mả, mà mày xa xôi thế cứ nhất định phải về ?". Thực ra thì mình cũng chưa bao giờ trả lời cho bạn ấy. Câu hỏi của bạn mình thuộc về vấn đề trách nhiệm và nghĩa vụ. Còn đối với mình, việc chăm sóc mồ mả thờ cúng ông bà, chưa bao giờ là trách nhiệm hoặc nghĩa vụ, mà chủ yếu là vì nhu cầu bản thân. Như một bản năng cần thiết, như con cá hồi có nhu cầu trở về chốn cũ, như con cá thài bai cứ lội ngược giòng trở về cố hương, như một đứa con thèm được một cảm giác gần gũi thương yêu che chở bên cạnh cha mẹ ông bà. Mình từ nhỏ sống với ông bà Ngoại, nên cảm giác thân thuộc đó trở thành một nhu cầu cần thiết. Bởi thế mình ít quan tâm người khác có làm nghĩa vụ ông bà hay không. Nếu có, thì mình vẫn cứ về. Về chỉ để được ngồi cạnh ngôi mộ ông bà ấm áp. Về để được chạy xe máy vòng vòng trên những lối rẽ ngày xưa. Đôi khi không có thời gian, vội vã về vội vã đi, như lần mới vừa rồi cũng vậy, thế mà cứ thích.

Nhưng về quê mà không nói đến con sông quê thì cũng là điều thiếu sót. Nhớ có ai đó đã nói "...trong mỗi con người VN đều có một giòng sông ...". Có lẽ đúng thiệt. Mỗi người VN hình như luôn mang trong mình một giòng sông nào đó. Cho dù có lỡ bồi dâu bể, gương trong soi tóc, hay xuôi ngược lục bình, thì vẫn cứ lững lờ theo suốt hành trình tháng năm của họ. Nên lần nào về quê, dù gấp gáp thế nào cũng ráng ra bờ sông ngồi chút. Con sông bây giờ khác lắm so với con sông ngày xưa ở thời niên thiếu của mình, nhưng vẫn cứ là một hoài niệm bất tử. Mà ngộ, mỗi lúc được im lặng ngồi nhìn giòng sông quê lững lờ, mình cứ nghĩ lung tung về câu chuyện Siddhartha (Tất Đạt) gặp người lái đò Vasudeva (Vệ Sử) trong "Câu chuyện giòng sông" của Hermann Hesse. Một trong những câu chuyện sâu sắc nhất mà mình được đọc ngày xưa. Họ gặp nhau, rồi cả hai cùng làm việc của những người đưa đò và sống trong bình yên và an phận. Họ cùng lắng nghe rất nhiều âm thanh của giòng sông mà ngộ ra nhiều thứ cần thiết trong cuộc sống. Còn mình thì quả nhiên là phàm phu tục tử, ngồi đó hoài chẳng ngộ ra điều gì hay ho. Uống vài ly rượu, vài chai bia, tào lao thiên địa với mấy ông bạn già, rồi lại bỏ đi, hẹn lần sau .....:-) .

Re-post: Tản mạn cuối năm (1)

Người VN mình bao đời nay vốn quen thuộc với cuộc sống lưu lạc. Chiến tranh, lưu đày, di trú, sinh nhai ... làm cho họ hội nhập & quen dần với những vùng đất mới, kể cả món ăn, ngữ điệu, và phong tục văn hoá địa phương. Đến ngày nay văn hoá ẩm thực phong phú đa dạng, ba ngày tết, kẻ nấu người ăn, món ngon vật lạ, đôi khi chẳng biết xuất xứ tận phương nào. Mà thật ra cũng chẳng cần phải biết !

Nhà mình ở tận vùng cao nguyên nghèo, hẻo lánh. Ở đó người Kinh, người dân tộc, người gốc bắc, trung, nam, đều có đủ. Quanh năm lam lũ, dành dụm cho mấy ngày xuân. Tết về, la cà từ nhà này sang nhà nọ, bạn bè rủ nhau nhậu nhẹt, có gì đãi nấy, cứ thế mà mần. Có khi về đến nhà lại quên mất đã ăn qua món gì. Từ gỏi tré, thịt đông giò thủ, giò bò chả lụa, dưa món củ kiệu, thịt kho hột vịt, giò nấu măng, ba rọi thả mắm ... cho đến khô cá dứa, cá trám kho riềng, cá kèo khô nướng ... đủ món vùng miền, cholesterol các loại. Rượu thì cũng thế, từ vang Đà lạt cho đến rượu dâu tằm, từ bia nội đến bia ngoại, từ rượu đế đến rượu tây, không uống không được. Miền núi vào tiết xuân, trời se lạnh, mưa phùn, sương mù giăng rắc. Chậu mai, cành đào, lan rừng, lan đất, hoa huệ, hoa hồng, thược dược, lay ơn, cúc vàng, cúc tím ... sắc màu rực rỡ. Những phiên chợ cuối năm ở nơi đây luôn làm rạo rực lòng người, ngay cả những thời kỳ đất nước nghèo đói nhất.

Mình lúc nào về nhà, qua đèo Chuối đến đèo BL, cũng ngừng lại la cà hàng giờ, uống cafe ngắm rừng ngắm suối, ăn trái cây. Tuỳ mùa, có khi măng cụt, có khi sầu riêng, có khi chôm chôm, có khi mít tố nữ ... Dân vườn không biết cách chưng bày, nhìn không được đẹp mắt như Bến Thành, Hàm Nghi, nhưng toàn là cây nhà lá vườn, mới hái. Có một món mình thường mua đem về là măng rừng lồ ồ, đặc sản núi rừng. Lúc trước người dân tộc còn gùi ra bán, giờ cũng thưa dần, chỉ còn lại nhiều là măng mạnh tông. Măng khô ở đây cũng rất ngon, mua về hầm giò ăn tết. Bây giờ trên đèo còn có cả nhà hàng cơm lam rau rừng, nhưng cái hương rừng thực sự thì đã bay xa ...

Mấy năm gần đây, đường sá được sửa lại khang trang hơn, đường về nhà tưởng chừng như ngắn lại. Cuối năm lên đèo, cũng ngừng lại như mọi lần. Nhưng những thứ quen thuộc ngày xưa cũng bắt đầu xách gói ra đi. Người du lịch qua lại mua bán ngày càng nhiều, và cái chân thực hồn nhiên của người nhà vườn, của người dân tộc, cũng dần dần thay đổi. Thưa dần những nhánh mai rừng, những giò phong lan bụi bặm, những túi mật ong còn nguyên xác nhộng... Nhưng chuyện đổi thay âu cũng lẽ thường tình !
Tết năm nào về đây cũng thấy lòng mình lãng đãng, thích đi lang lang & nhớ mơ hồ về những điều đã cũ, đã xa. Mới hiểu cụ Vũ đình Liên... hồn ở đâu bây giờ ? Qua Đại Lào nhìn về Phương Bối Am, không biết "Sơn Núi" có còn ở đó ? Nhớ những đam mê một thời "Nẻo về của Ý", "Đường xưa mây trắng"... giờ cũng phai dần theo năm tháng. Nhớ Đại Bình, nhớ giòng Đạ Bin cần mẫn chảy qua núi Spung. Nhớ Dambri có còn những chiếc cầu vồng mịt mờ bụi nước ? Nhớ tiếng chuông Bát Nhã văng vẳng trên đồi mà thưở nào đã hàng giờ ngồi mơ mộng "Hồn bướm mơ tiên " ? Quanh bờ hồ, Viseri và màu sơn mới, những quán cafe sập sình mới mọc. Ngang qua trường Nông lâm súc B'lao, bất chợt đâu đó những khóm hoa vàng, giấy đỏ, giấy trắng, bỗng nghĩ về Trịnh Công Sơn với cao nguyên bụi đỏ sương mù ....

Mà suy cho cùng, về quê ăn tết, cùng chỉ là như vậy. Gặp gỡ bè bạn gia đình, ăn lại món xưa, đi lại chốn cũ, mơ màng chuyện đã qua... rồi lại đi. Cho dù to lớn đến đâu khi về với gia đình cha mẹ, rồi cũng thấy mình non nớt, nhỏ bé như hôm nào. Vẫn ước mơ những điều đơn giản, và vẫn thèm từng món của Mẹ, Ngoại, nấu ngày xưa !

Chuyện đời thường ...

(Hình của hai mẹ con Jane & Jenny được anh T chụp hôm cuối tuần rồi, tháng 3/2018)

Năm đó, mình ở Tân Bình, có lẽ cách đây đã hơn mười năm. Có người cho con chó Chiwawa rất đẹp. Đem về, con mình mừng lắm, ngày nào đi học về cũng nựng nịu suốt, đặt tên Jane. Con chó khôn lạ lùng. Mình trước đó cũng từng nuôi qua chiwawa, nhưng chưa gặp con nào khôn như vậy, dù còn bé tí xíu.
Khi nhận Jane về, nghe người cho nói rằng Jane đã qua một đợt chích ngừa ban đầu, nên mình cũng chưa cần đem lại bác sĩ thú y ngay, mà đợi cô nàng lớn lên chút nữa. Mấy tuần sau, bỗng nhiên Jane ngã bịnh nặng, sốt, không ăn uống. Mình vội chở Jane đi bác sĩ bằng xe máy. Đặt trong chiếc giỏ để phía dưới chân xe tay ga, chạy gấp đến phòng mạch BS. Không hiểu lý do gì, mình đang lái xe, thì cô nàng dọt ra ngoài giỏ . Đầu của Jane (lúc đó khoảng 2-3 tháng tuổi) đập mạnh xuống lòng đường, may là những chiếc xe sau né được. Nó nằm ngay đơ, thoi thóp. Mình vội gởi xe lại, đón taxi, ôm nó vào lòng, đem qua nhà ông anh (anh T), nhờ gọi BS thú y đến coi gấp. Anh T nuôi nhiều chó, nên có ông BS thú y ruột, giỏi, thường xuyên chăm sóc, gọi đến ngay.
Ông BS đến khám Jane rất cẩn thận, rồi nói cho mình và anh T, nên tiêm muỗi thuốc cho Jane đi nhẹ nhàng, vì sẽ không thể nào cứu nỗi chú cún đáng thương này. Lúc đó nghe thấy rất đau lòng. Vừa cảm giác bất lực, vừa cảm giác tội lỗi, vì đã không bảo vệ được một sinh mạng nhỏ bé. Vợ chồng anh T thì nói thôi "còn nước còn tát", không chích thuốc, cứ để anh chị nuôi cho đến ngày Jane mất.
Muôn vàn khó khăn để nuôi một cô chó con bị chấn thương sọ não, không mở miệng, không nhai ăn được, lại bị dịch bịnh nặng nề. Cứ vài giờ, phải bơm thức ăn dinh dưỡng và nước vào miệng. Ban ngày đã khó, ban đêm lại càng khó hơn. Hàng đêm vợ chồng anh T thay phiên nhau thức dậy chăm sóc, nửa đêm vài lần, 2-3 giờ sáng. Dạo đó anh chị T có đứa con dâu đang sinh nở. Hôm nào con dâu của anh chị T cũng dành chút sữa Mẹ cho Jane để có thêm dinh dưỡng. Và cứ thế, thức đêm thức hôm, chăm sóc từng ly từng tí như thế mỗi ngày, sữa thuốc đủ loại. Như một phép nhiệm màu, vài tháng sau, Jane khỏi bệnh, cứng cáp, và đứng lên đi lại được. Tuy nhiên, di chứng của chấn thương sọ não, vẫn không chữa được. Jane đi đứng không bình thường, chốc lát lại quay vòng vòng, đập đầu xuống đất. Anh T nhờ người thiết kế cái loa cổ đeo vào, để chống va đập sọ đầu, và tiếp tục chăm sóc tiếp.
Rồi thời gian qua đi, công việc bận rộn, thỉnh thoảng mình ghé thăm anh chị T, thấy Jane vẫn sống, vẫn khoẻ mạnh, vẫn bị động kinh thường xuyên. Thấy thương nhưng cũng chẳng biết làm sao hơn. Cảm ơn anh chị T đã dày công chăm sóc Jane. Ông BS thú y thì cứ vẫn không tin điều đó là sự thật.
Một hôm anh T. gọi báo tin cho mình là Jane vừa hạ sinh được một cô con gái, anh đặt tên Jenny. Mình vô cùng ngạc nhiên, chở thằng con, chạy qua coi ngay. Cô bé con lông màu nâu, đẹp giống Mẹ như đúc. Mình cứ nghĩ như là một thứ nhiệm màu, nhưng lại lo lắng cho vấn đề khả năng làm mẹ của Jane, nuôi nấng và bảo vệ được cho con. Ai dè, chính Jane, một con chó tật nguyền, được sống sót, bị động kinh liên tục, lại là người Mẹ nuôi con giỏi nhất. Nó bảo vệ con rất tốt, và chăm sóc Jenny còn tốt hơn bao nhiêu con chó bình thường khác. Hai mẹ con quấn qúit bên nhau mà sống, vui vẻ mà tồn tại, mà trưởng thành mỗi ngày. Mỗi lúc nhìn thấy hai mẹ con bên nhau, một hình ảnh rất dễ thương và vô cùng cảm động !

Hết thời gian làm việc tại VN, mình về lại Mỹ. Lâu lâu về VN, ghé thăm anh chị T, vẫn thấy mẹ con Jane và Jenny mạnh khoẻ, chạy nhảy vui đùa. Đã mười năm qua đi, cả hai mẹ con đều già đi, nhưng vẫn thương yêu, gắn bó nhau mà sống như xưa.

Gần đây anh chị T dọn về một ngôi nhà, đầy hoa và yên tĩnh. Phía trước là một giòng sông, chung quanh nhà và lối đi nhiều loại hoa, đủ màu đủ sắc, chim chóc hót líu lo cả ngày. Anh T. vẫn làm công việc cho chim ăn mỗi ngày, và dọn dẹp rác trên sông, làm sạch môi trường, làm sạch đường đi. Hàng ngày, ngàn ngàn con chim trời kéo về đó ăn uống rồi bay đi, líu lo ca hát. Mỗi tháng anh phải mua cả mấy tạ lúa cho chim ăn. Lo lắng chim bay đụng cửa kiếng chết, mua giấy màu về, nghiên cứu tỉ mỉ dán ..... Mẹ con Jane & Jenny cũng được đưa về đó, rộng rãi thoáng mát hơn. Vẫn mạnh khoẻ, và thương yêu nhau như ngày nào.

Đôi lúc mình vẫn thường nghĩ về cái nhân đức của con người đời thường. Sẽ không thể nào dựa vào cái nhìn bên ngoài, hoặc những lời nói ngọt ngào bóng bẩy, những cái "tâm, tầm" luôn đưọc kể lể, mà khẳng định được điều gì. Ví dụ như nhìn cái ngoại hình dữ dằn của anh T, đâu có ai thấy được một trái tim nhân hậu núp đằng sau ấy. Nhưng cuộc sống này vốn là thế, không có ai hoàn hảo cả, có người làm tốt chuyện này, nhưng chưa làm tốt chuyện khác. Quý nhau là ở cái tâm hồn của họ. Nên lâu lâu nhìn thấy mấy ông quan chức, trọc phú, mệnh phụ .... phóng sinh cầu phước, trồng cây, làm thiện, chụp hình đưa tin, mình cũng hy vọng một ngày nào đó họ làm thiện với cái tâm thực sự của mình, có lẽ cuộc sống được an vui tự tại hơn.

Mình cũng có bạn bè và quen biết nhiều người thành công trong cuộc sống (đa phần là về mặt vật chất), nhưng một số ít lại thích hơn thua nhau. Vô tình hay cố ý, họ so đo quá nhiều trong cuộc sống, ít chịu hy sinh cho người khác, huống hồ là cho những con vật, cỏ cây vô thức. Mình thực sự không biết sự so đo, hơn thua đấy, có đem lại hạnh phúc gì cho họ không ? Nhưng mình vẫn luôn nghĩ rằng hạnh phúc là những gì mình đang làm chứ không phải là cái đích để đến. Mỗi ngày thấy nhẹ nhàng hơn, tha thứ hơn, ít câu nệ hơn, làm nhiều việc có ý nghĩa hơn, thì đã là hạnh phúc rồi. Trong Đạo cũng có nói khi giúp đỡ người khác hay làm việc tốt, thực ra là đang giúp đỡ chính mình, nên cũng chẳng cần ai đáp trả. Có lẽ đó mới là cái gốc của sự an lạc vậy !

Tưởng Niệm 14/3