Tản mạn về Xuân Di Lặc

Mấy hôm nay, thời tiết miền Đông Hoa kỳ mưa lạnh, kéo dài nhiều ngày, lan qua nhiều tiểu bang. Sáng mùng một tết, dẫn con đi lễ chùa, rất lạnh, nhưng vẫn thấy nhiều người ở xa đi đến rất sớm. Chùa vẫn đầy hoa quả, hương đèn rực rỡ, vẫn băng rôn Mừng Xuân Di Lặc. Về nhà tự nhiên muốn viết một chút gì về ông Phật Di Lặc.

Chắc hẳn nhiều người xưa nay cũng biết ngày mùng một Tết là ngày vía đức Phật Di Lặc. Nhưng nếu hỏi tiếp đến ngày vía là ngày gì, đức Phật Di lặc là ai, tại sao Ngài lại có cái hình dáng vui vẻ từ bi hoan hỉ như thế, thì có khi là mỗi người hiểu biết mỗi cách khác nhau. Có thể mỗi nơi, mỗi chùa, mỗi thầy, mỗi sư, giảng giải mỗi kiểu. Mình thì vốn không quan tâm lắm đến những diễn giải chúc tụng khác nhau, trái lại rất thích ngắm nhìn hình ảnh vui vẻ của Ngài Di Lặc mỗi lúc đi chùa. Dẫu biết rằng đó chỉ là biểu tượng hoá thân do người đời nghĩ ra, tạo tác, nhưng đầu năm nhìn thấy cái thân tượng cười hề hà hiền lành của Ngài là đã cảm thấy nhẹ nhàng và thanh thản. Mà cũng không cần phải đợi đến tết nhứt, cứ mỗi lúc ưu tư, suy nghĩ gì nhiều, nhìn ông Phật Di Lặc là thấy vui vẻ rồi :-) .

Còn bên Tây thì cứ "Happy Buddha" mà gọi ông, nhiều người còn nhầm lẫn giữa "ông Địa" và ông Di Lặc. Lâu nay có nhiều người cho rằng Phật Di Lặc sẽ là vị Phật tái sanh vào lần tới, gọi là hội "Long Hoa", để cứu giúp con người trên cõi thế gian. Mình thì không hiểu biết lắm về những câu chuyện như thế này nên không dám bàn đến. Tuy nhiên, mình vẫn quan niệm rằng thế gian luôn có nhiều vị "bồ tát" hiện thân cứu giúp thiên hạ, chứ không phải chỉ có "Phật" ra đời mới làm được chuyện đó. Cũng không phải chỉ có theo đạo Phật thì mới thành "Phật" được. Những bậc độc giác Phật ngày xưa chưa từng nghe qua kinh pháp của Phật Thích Ca, mà họ cũng trở thành những đấng giác ngộ. Mẹ Teresa, các vị thánh tử đạo, hoặc nhiều vị giáo sĩ Thiên chúa giáo đã hy sinh thân xác cả cuộc đời, đi khắp nơi để giáo hoá và cứu giúp nhân loại, đó cũng là những vị "bồ tát" đáng kính. Bao nhiêu nhà khoa học, bác sĩ, y tá đã hy sinh cái riêng, ngày đêm đối đầu với cái chết để cứu giúp bịnh nhân dịch bệnh không ngừng nghỉ. Chung quanh ta hàng ngày, có biết bao nhiêu vị cống hiến hết tài sản, công sức của họ để cứu giúp người khác và xã hội bằng nhiều hình thức khác nhau. Biết bao nhiêu chư tăng ni, sư sãi, cha đạo, mục sư, sơ dì ...đã ngày đêm xả thân vì người khác. Thậm chí có nhiều vị chỉ là dân đen bình thường, nghèo khổ buôn gánh bánh bưng, chạy xe xích lô, xe ôm, xe thồ, phu vác... mỗi ngày, vẫn không ngần ngại hy sinh cả miếng ăn cuối cùng của họ, để thầm lặng giúp đỡ kẻ khó, làm cho cuộc sống xã hội ngày càng ý nghĩa hơn, tử tế hơn. Đó cũng là những vị bồ tát trong đời thường vậy !

Riêng nói về Phật Di Lặc, xưa nay mình rất thích đọc và tìm hiểu những kinh sách nói về Ngài. Theo lịch sử PG, ngài là một vị Bồ tát, có tên là Maitreya (tiếng Sanskrit), hoặc Metteyya (tiếng Pali). (Xin mở ngoặc nói về khái niệm "bồ tát". PG Bắc truyền Mahayana cho rằng đó là những đấng giác ngộ, nhưng họ phát nguyện không về cõi Phật, mà chọn con đường cứu giúp và giải thoát chúng sanh bằng những hình thức khác nhau như tái sanh, giáo huấn, phù trợ, cứu giúp, dạy dỗ ... cho đến khi viên mãn. Ví dụ như ngài Địa Tạng, ngài Quan Âm, ngài Di Lặc ..v.v. Khái niệm “bồ tát” chủ yếu được giới thiệu ở PG Đại thừa (Bắc truyền), nên có nhiều người đi chùa PG Nam truyền (Theravada) thường không nghe nói đến những khái niệm này).

Nói rõ thêm, nguyên thuỷ trước sau PG cũng chỉ có một "Phật Thừa" thôi. Tuy nhiên trãi qua nhiều giai đoạn phát triển, PG đã hình thành nên một số tông phái có những quan điểm và cách tu tập chuyên biệt do ảnh hưởng nhiều yếu tố khác nhau. Có thể là liên quan đến tuệ căn của các bậc truyền thừa, trình độ nhận thức, nghiệp lực của họ, hoặc các yếu tố lịch sử văn hoá dân tộc, bất đồng quan điểm, chiến tranh phân chia, chính sách bạo quyền ... của từng mỗi quốc gia, hoặc từng giai đoạn lịch sử, mà phân chia thành nhiều nhánh rẽ khác nhau để phù hợp với tư duy và bối cảnh tu tập của họ. Nhưng đó cũng chỉ là những phương tiện khác nhau cùng dẫn đến một mục đích chung, là sự giác ngộ. Thực ra, thay đổi là quy luật tất yếu của vũ trụ, bao gồm thế giới con người. Và thay đổi để phù hợp hơn là một chuyện tốt. 

Còn nếu nói về tính phân hoá, thì gần như là thuộc tính của con người, xưa nay vẫn thế, không ít thì nhiều. Và tôn giáo nào thì cũng vậy, Ấn giáo, Hồi giáo, Thiên chúa giáo, Tin lành .... đều cũng trãi qua những vấn đề tương tự. Một ông cha làm ruộng cả đời, chết để gia tài lại cho mấy đứa con. Đứa bán mua nhà mua xe, đứa bán đánh bạc, đứa đào ao nuôi tôm, đứa bị giải toả đền bù. Dăm ba ông tị nạn ra đi cùng một lý do, áo chưa ráo nước biển, đã chia năm xẻ bảy cãi nhau miệt mài. Một hội đồng hương bé tí, ăn cơm nhà vác ngà voi, không lương không lậu, cùng quê cùng xóm, mà vài ba hôm đã không hợp ý nhau, đâm thọc nói xấu nhau, ra toà, tan bầy xẻ nghé. Huống hồ chi là những dị biệt sản sinh trong mấy ngàn năm truyền bá cho hàng triệu, hàng tỉ con người có đầu óc tư duy, và trình độ khác nhau. Nói chi cho xa, mới đây thôi, nội cái vụ bầu cử Mỹ 2020 mà biết bao nhiêu người VN mất cả bạn bè người thân. Gia đình anh em mâu thuẫn, chia bè chia phái, trở bạn thành thù. Thậm chí cho tới hôm nay vẫn còn tiếp diễn thời hậu lê .... lết, tin vịt tin gà cứ gởi, cứ “lai chim”, cứ bên này đá móc bên kia :-). Nhưng đó cũng là những chuyện không lạ lẫm gì. Xưa nay ai cũng biết thay đổi, hợp tan là những chuyện tất nhiên của quy luật vô thường. Nhưng tất nhiên là có cái thay đổi làm cho tốt hơn, thì cũng có những thay đổi làm cho xấu đi !

Trở lại nói về Ngài Di Lặc. Theo lịch sử PG, ngài Asanga (Vô Trước) sinh ra vào khoảng thế kỷ thứ 3 A.D, là học trò của Ngài Maitreya (Di Lặc), đã sáng lập ra tông phái Duy Thức (Yogacara hoặc là Consciousness-Only). Đây là một ngành học về tư tưởng và ý thức của con người, là đỉnh cao của triết lý PG Đại thừa. Môn học này từng được dạy dỗ rộng rãi nhiều nơi, kể cả trường đại học Nalanda ở Ấn độ thời bấy giờ. Sau này đến thế kỷ thứ 7 đời nhà Đường, ngài Huyền Trang (là Đường Tăng được Ngô thừa Ân hư cấu trong trong truyện Tề thiên) đã mang về TQ và phát triển rộng rãi cho đến ngày hôm nay. Hiện nay các trường đại học lớn tại Mỹ trong ngành Phật Học (Buddhist studies) đều có dạy môn này. Bên cạnh đó, ngày càng nhiều các nhà nghiên cứu, giáo sư tiến sĩ phương Tây, đi sâu vào các công trình học thuật có liên quan đến tư tưởng của Duy Thức học, và sự ảnh hưởng của nó đến các lãnh vực khác như tâm lý, khoa học, giáo dục, y khoa .... Bạn nào muốn nghiên cứu sâu xa hơn thì nên nhờ bác "gục gờ chấm cơm", gõ vào từ khoá "Yogachara" hoặc “Yogacara” nhé. Ngài Di Lặc được xem như là vị sáng tổ của ngành học này !

Còn tại sao vị sáng tổ một ngành học có triết lý sâu sắc nhất, đỉnh cao của PG Bắc truyền, lại có hình tượng "hề hà" bình dân, phơi bụng cười đùa với mấy đứa trẻ con như thế ? Theo mình, câu chuyện đó lại càng thú vị hơn. Lâu nay nhiều sách báo viết rằng hình tượng của ngài Di Lặc ngày nay là do người TQ tạo tác ra từ hình ảnh của vị Bố Đại Hoà thượng (TQ) xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 10. Cũng khả dĩ thôi, bởi đó cũng chỉ là những biểu tượng thờ cúng của tôn giáo. Ai cũng hiểu những hình tượng hôm nay của ngài Thích Ca, ngài A di đà, chúa Jesus, Mẹ Maria...cũng là do đời sau tạo tác mà có. Cách làm có lẽ cũng tương tự như thế thôi, dựa vào những điển tích hoặc sự diễn giải nào đó. Nhưng thực ra hình tượng không phải là cái mục đích chính mà thiên hạ hướng đến. Những bậc chân tu và người hiểu biết tôn giáo đúng nghĩa luôn quan tâm và tôn kính giá trị thực sự đằng sau của những biểu tượng "hoá thân" đó. Ngày xưa có nhiều vị đi tu không có điều kiện, đâu cần chùa to chùa lớn, đâu cần tượng thờ gì to nhất thế giới, đẹp nhất VN. Mỗi ngày ra lạy cục đá mà tâm hướng về Phật cũng đã là Phật rồi. Thời nay đôi lúc có sự ngộ nhận giữa mục đích và phương tiện, nên nhiều người quá chú trọng vào hình thức, vào chiếc “áo cà sa”, vào cái “chùa to chùa lớn”, mà quên mất đi cái ý nghĩa thực sự của đức tin và triết lý căn bản của tôn giáo đằng sau. Nhiều người coi trọng những chức vị danh xưng ảo hoặc hình ảnh đền chùa hoành tráng hơn cả những giá trị cần thiết của trí huệ và phẩm hạnh thực sự ở người tu sĩ. Nên vô tình tạo điều kiện cho một số người có cơ hội mạo danh tu hành, khoác áo lộng hành, gây ảnh hưởng xấu đến uy tín tôn giáo và đức tin của người khác. Cứ lâu lâu lại nghe tin vài ông lên báo lên đài, khoe pháp thuật, trừ tà bắt vong, khoe xe, khoe chức, khoe phone, khoe tiền tỉ..v.v.:-). 

Một điểm thú vị nữa ở hình tượng Ngài Di Lặc là có mấy em bé đu phá, chọc khuấy. Đứa thọt vô mũi, đứa thọt vô miệng, đứa vò đầu, bức tai .... Ngài cũng không xi nhê gì, cười hề hề hoan hỉ. Một số giả thuyết cho rằng, hình ảnh các em nhỏ đó là đại diện cho các thứ quyết định cuộc sống của con người chúng ta trong thế giới này. Đó là những căn, thức (tiếng Anh là consciousness), (nhãn - mắt, nhĩ - tai, tỷ - mũi, thiệt - lưỡi, thân - thân thể, ý - tư tưởng, ý thức). Trong Duy thức học PG cho rằng cuộc sống của nhân loại, giàu nghèo, vui buồn sướng khổ, ngon lành sang chảnh, tham ái, oán thù, ganh ghét gì ... cũng do bấy nhiêu thứ đó gây ra. Mọi thứ cảm nhận đều do sự tương tác của các thức với môi trường chung quanh mà hình thành. Do vậy, thiết nghĩ ai mà "miễn nhiễm" được với mấy em nhỏ "lục căn" chọc khuấy đó, thì coi như là ngon lành. Suốt ngày sẽ vui vẻ, tự tại, từ bi hỉ xả như Ngài Di Lặc thôi :-).

Quả nhiên là vậy, nhưng mấy ai làm được. Nhiều bậc cao tăng dành cả đời (hoặc nhiều đời) tu tập, tự thanh lọc thuần khiết (purify) bản thân để thoát ra khỏi vòng lẩn quẩn của những ham muốn và gắn bó (attachments) tạo ra bởi các thức. Còn kẻ phàm phu như mình, thì tai nghe ai nói “bậy” chút là đã thấy bất mãn rồi, mũi ngửi món gì “ngon” là đã thấy đói bụng rồi, mắt nhìn thấy cái gì “đẹp” là đã ham muốn rồi ... Thậm chí, nhiều người chẳng cần trực tiếp thấy, trực tiếp nghe, trực tiếp ngửi, trực tiếp nếm, trực tiếp sờ... mà chỉ cần nghe bạn bè nói đi nói lại, nghe youtube nói, nghe TV nói, thấy email của đứa đồng hương gởi, hoặc thấy mấy tờ báo lá cải viết xàm .... là đã tin theo, ghét theo, phán xét, hoặc tìm cách nói xấu rồi. Tổng thống cũng chết chớ huống hồ chi người thường. Nhờ vậy mà mấy anh "fake news" sống hoài. Càng loạn càng lắm người nghe !

Xưa nay ở những nước văn minh người ta thường đánh giá con người dựa trên năng lực và thành tích bản thân cũng như các nguyên tắc ứng xử và tư duy của chính người đó. Đặc biệt trong các lãnh vực quản lý hoặc điều hành, ngoài khả năng chuyên môn người ta rất chú trọng đến những tiêu chí như suy nghĩ logic, khả năng phân tích vấn đề, tính khách quan (unbiased), trung thực, công bằng (fairness) .v.v.. Nôm na là họ quan trọng giá trị thực của chính mỗi cá nhân, người thật việc thật. Tuy nhiên ở những nước chậm phát triển hoặc một số vùng miền địa phương, thì vẫn còn những quan niệm khác biệt. Có lẽ do bị ảnh hưởng văn hoá tập tục, tư tưởng địa phương, nếp nghĩ lối mòn, sĩ diện làng xã, chủ nghĩa thần tượng  .v.v.. nên nhiều người vẫn còn gởi gắm niềm tin và đánh giá người khác dựa trên những hình thức danh xưng bên ngoài như bằng cấp, chức vụ, tiền bạc, thân thế, đảng phái, hoặc địa vị xã hội ..v.v.. Cho nên cứ nghe ông tiến sĩ này bà giáo sư nọ nói là tin, hoặc cứ ông quan chức này bà đại gia nọ nói thì đúng, mà không cần kiểm chứng. Thậm chí trong làm ăn, giao tế, tuyển chọn nhân sự, nhiều người còn đem cả giòng họ, nhân thân (đã mất), quan hệ bạn bè quen biết vào cuộc để tăng phần khả tín. Có thể hiểu được phần nào, nhưng phàm đã là hình thức danh xưng, thì bao giờ cũng có thật có giả. Ngay cả những ông quan chức lãnh đạo cao cấp thì cũng có trường hợp lựa chọn nhầm lẫn hoặc mua quan bán chức. Vả lại bằng cấp chuyên môn hoặc lý lịch nhân thân, đảng phái, càng không phải là những chiếc chìa khoá vạn năng hoặc giấy bảo chứng trí tuệ của họ. Tóm lại là Tây ta gì cũng thế thôi, càng chú trọng vào hình thức bên ngoài, thì càng dễ bị giả mạo. Ngay cả trong đức tin tôn giáo cũng vậy chứ không phải chỉ có ở lãnh vực chính trị, văn hoá, học thuật, hoặc quản lý điều hành.... Bởi thế cho nên có nhiều trường hợp lạm dụng, giả mạo, hoang tưởng cố chấp, gây ra bao nhiêu ngộ nhận bi hài, hệ lụy phiền phức cho người khác và cho xã hội. Nhưng âu đó cũng là những đạo lý riêng của thiên hạ. Ai dám nói đúng nói sai ? Hên xui :-) 

Tất nhiên đó không phải là những nguyên tắc hiểu biết, học hỏi và thực hành trong Duy thức học của PG. Sự cảm thụ và ý thức của con người luôn có những giới hạn nhất định của nó, ngay chính cả những điều tai nghe mắt thấy. Nên những người tu tập chân chính thường thực hành bằng nhiều phương pháp khác nhau, để tránh không bị tác động bởi những “ảo giác” tạo ra do các yếu tố bên ngoài. Đức Phật ngày xưa cũng khuyên chúng sinh đừng cuồng tín (blind faith) tin vào lời giảng dạy của Ngài, mà hãy tự thực chứng những điều ấy rồi hãy tin. Còn tại sao như thế, thì mình nghĩ rằng mỗi người sẽ tự tìm hiểu và có những cách giải thích riêng cho bản thân họ. Có một điều chắc chắn là tất cả mỗi chúng ta đều cảm nhận cuộc sống và hiểu biết về thế giới chung quanh thông qua 6 cửa ngõ "căn, thức" của chính mình. Mỗi người mỗi khác, đâu ai giống ai. Đâu ai đúng hết, mà cũng đâu ai sai cả bao giờ. Chỉ là ly nước càng đầy thì càng khó rót thêm. Đầy rồi thì rót vào cũng tràn ra thôi :-).

Nói tới đây mới nhớ đến điển tích của Tô Đông Pha và nhà sư Phật Ấn ngày xưa, với câu thơ nổi tiếng "Bát phong truy bất xuất. Nhất thí mã quá giang". Thời nay thì quá nhiều câu chuyện tương tự như thế. Nên mỗi năm đầu xuân đi lễ chùa, cứ thấy "Mừng Xuân Di Lặc", là mình lại thấy lòng bình an thanh thản, và nghĩ đến câu chuyện mấy đứa trẻ chọc ngoáy của Ngài. Mình thuộc loại phàm phu tục tử, nên dẫu có đọc qua kinh sách và từng nghe giảng giải nhiều lần, nhưng cứ nghe ai nói nghịch lỗ tai chút là đã thấy khó chịu rồi. Tự nhắc nhở hoài mà vẫn chưa thay đổi được. Có ông anh đi chùa phóng sinh hoài, nhưng thử ai dám tới lấy tay thọt ngoáy lỗ tai lỗ mũi ảnh coi :-). Cũng có nhiều người đi làm từ thiện quanh năm, nhưng lỡ nghe ai chê trách hoặc phê bình chút, thì lại khác ngay. Có nhiều ông tuyên bố cả đời hy sinh vì dân vì nước, nhưng đâu đứa nào dám tới xin cái sổ gạo của ông. Cho nên thấy vậy mà không phải vậy, từ bi hỉ xả và buông bỏ, không phải là những chuyện nói suông dễ làm.

Cũng nhân dịp Xuân về, mình cầu chúc bạn bè thân hữu an vui, thân tâm an lạc. Mỗi năm học được một chiêu "miễn nhiễm" của Ngài Di Lặc là ngon lành rồi. Mà biết đâu đó mới là Xuân đích thực, chứ không phải Xuân đến Xuân đi như trong bài thơ "Cáo Tật thị chúng" của thiền sư Mãn Giác :-)

Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tùng đầu thượng lai
Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.

Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa nở .
Việc trước mắt qua mãi
Trên đầu già đến rồi.
Đừng bảo Xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một nhành mai.
(Mãn Giác Thiền Sư )

PN (đầu năm Tân Sửu)

Nhớ về một mùa Xuân !

Bài nhạc xuân buồn hằng năm vẫn nghe
Mẹ ơi con vẫn không về ...

Một bài hát mà bao năm rồi mình vẫn cứ thích nghe mỗi dịp xuân về, lời buồn man mác. Nhìn lại, quãng đời lưu lạc ở nước ngoài đã gần gấp đôi thời gian sinh ra và lớn lên trong nước. Bao nhiêu mùa Xuân đến rồi đi, bao nhiêu cái Tết xa quê hương, bao nhiêu lần lặng thầm nhớ đến quê nhà giữa mùa đông tuyết giá quê người. Không buồn cũng không vui, nhưng đó là những trang sách cứ lật qua trong suốt cả hành trình. Để rồi có lúc ngồi nhớ lại như ngày hôm nay ...

Hôm qua, một ông anh bên Đức gọi hỏi thăm chuyện tết nhứt, tự nhiên bao ký ức thời ở Munich tràn về. Thời đó, Đức chưa có nhiều người Việt như bây giờ, chủ yếu là người tị nạn, hoặc một số người Việt từ Đông Đức tràn qua sau khi bức tường Bá Linh bị dỡ bỏ. Nhưng so với các thành phố lớn ở Đức, thì dường như Munich có luợng người VN sinh sống ít nhất. Có lẽ vì đắt đỏ hoặc không có nhiều công việc phù hợp, mặc dù Munich là thủ phủ của Bavaria, có nhiều công ty nổi tiếng và có lịch sử phát triển lâu đời nhất của Đức xưa nay. 

Thực ra mình cũng thường đi đây đó, và từng sinh sống nhiều nơi ít đồng bào VN, cho nên cũng không có gì trở ngại. Trái lại mình rất thích đời sống ở Munchen. Cảnh đẹp, bia ngon, nhiều hội hè, đi lại tiện lợi, nhiều lịch sử để tìm hiểu, nhiều nơi chốn để khám phá ...v.v. Chỉ có đến Tết VN là buồn da diết :-). Nói tới cảnh đẹp thì Munich khỏi nói rồi, xuân hạ thu đông, mùa nào cũng đẹp, trừ ...tuyết lạnh. Có nhiều công viên đẹp, có giòng sông Isar lững lờ, còn lâu đài thì tuyệt đẹp. Nhiều lâu đài lân cận vùng Munchen rất nổi tiếng như Nymphenburg, Hohenschwangau, Neuschwanstein, Linderhof ....Hàng năm bao nhiêu người đổ về, đặc biệt mùa thu thì khỏi nói. Mình nghĩ ai có điều kiện nên đi, nhất là mùa "Oktoberfest" (lễ hội bia mùa thu). Ở Munich có nhiều "beer garden" (vườn bia) rất nổi tiếng như Biergarten Hirschgarten, Augustiner Keller Biergarten, Viktualienmarkt ....nhưng mình thích nhất là vườn bia "Chinesischer Turm" của English Garden, vì có chút sắc màu Á Đông. Thực tình mà nói, uống bia Oktoberfest xong, về lại Mỹ nhìn Budweiser với Miller chẳng biết nói gì :-).

Nhưng đó là những lúc vui, còn tới lúc cận Tết VN, thì đi đâu cũng thấy nhớ nhà. Ở Munich không có khu "Chinatown" như các thành phố lớn ở Mỹ. Một số nhà hàng tiệm quán Á đông thì tập trung ở Rosenheimer Platz, nhưng cũng không nhiều so với bên Tây, bên Mỹ. Nên thỉnh thoảng mình cũng ghé đó mua chút nước mắm nước tương ... và nghe nói chút tiếng Việt cho đỡ ghiền. Mà ngẫm lại, chắc là ngữ điệu VN ta có tần số cao hơn các thứ ngôn ngữ khác. Nên đi đâu, giữa đám đông xa lạ, cứ tiếng Việt cất lên là lọt lỗ tai liền. Mình thì lỗ tai không thính được như ông nhạc sĩ gì mà "giữa Mạc tư khoa nghe câu hò Nghệ tĩnh", nhưng cũng dễ dàng nhận ra tiếng nói đồng hương thánh thót giữa biển ngưòi xứ lạ :-) .

Nhà hàng VN thì càng hiếm hơn ở Munchen. Lâu lâu nhớ món quê hương ghé quán bà T.K.L ăn tô bò Huế, ăn cơm cá kho. Lúc đó mình không biết bà là GS-TS, mãi sau này về VN mới nghe nói đến. Thực ra lúc đầu đọc báo VN ca tụng tài năng của T/S T.K.L và mô tả về cái nhà hàng VN đầu tiên ở Munich, mình cũng hơi phân vân, không biết đó có phải là cái quán ăn nho nhỏ mà mình vẫn thường đến hay không. Sau này mới lần hồi nhận ra chính là quán đấy. Có lẽ ngày đó mình cũng ít quan tâm đến tin tức thời sự chính trị bên nhà. Nhớ là mỗi lúc ghé ăn, mình chỉ thường để ý đến tô bún bò Huế và tấm tranh "thư họa" trên tường. Bức tranh làm mình nhớ đến một người quen cũ, họa sĩ V.H. Lúc anh V.H mới được chính phủ Hoa kỳ bảo lãnh từ VN sang, mình và một anh bạn có đến nhà thăm anh ấy. Thực ra là hai thế hệ khác xa nhau, nhưng tiếng đồn về một hoạ sĩ VN tài ba từng đoạt giải Khôi Nguyên Hội họa Quốc tế (1963) tại Hoa Kỳ, và được mời vào toà Bạch ốc vẽ tranh cho tổng thống J.F. Kennedy, làm mình hơi tò mò. Lâu nay anh được thiên hạ cho rằng là nhà sáng lập ra trường phái Luận Vũ hoạ (Paintings In Motion). Nhưng ngày đó mình lại chỉ thích lắng nghe những câu chuyện "giang hồ" trôi nổi của anh. Một tài năng sinh ra trong thời loạn lạc. Một nhân tài bỏ nước ra đi !

Ngược lại với anh V.H, bà T.K.L là một nhân tài trở về thăm quê hương. Nhớ thời mình về VN làm việc, mấy năm đầu rất thường đi Huế. Đơn giản là Huế ít xe cộ, có nhiều chỗ dẫn con mình đi chơi. Ra đó, đọc "Tạp chí sông Hương" có rất nhiều bài ca tụng về bà, một nhân tài có "đôi mắt người sông Hương". Tiếc là ngày xưa lúc ở Munich, và ngay cả đến bây giờ thì mình vẫn chưa có duyên biết đến các tài năng khác của bà ấy ngoài tài nấu ăn món Huế. Thực ra thì lâu nay mình cũng rất ít khi quan tâm đến những danh xưng hoặc bằng cấp mà thiên hạ đồn thổi, đặc biệt là trong xã hội VN hôm nay, thiệt giả khó phân. Ngược lại mình rất quan tâm và thích học hỏi về những ứng xử và đóng góp của họ đối với xã hội và con người. Có tờ báo nói bà đã từng có một ước mơ “vĩ đại”, đó là ước mơ con sông Hương chảy qua thành phố Munich. Quả nhiên là không nên tiết kiệm ước mơ :-). Còn mình thời đó chỉ có những ước mơ cỏn con như cái lẩu mắm rau đắng nhúng bông điên điển, nồi cơm ghế củ cá bống kho tiêu, tô canh chua cá hú, trách canh khoai mùa lụt, trả cá Trạch kho dưa...v.v.. Có tâm hồn ăn uống :-).

Thực ra mỗi lúc tết đến, mọi đứa con xa nhà đều nghĩ về những điều tương tự, và năm nào cũng thế. Đó là cái hồn quê dai dẳng muôn đời. Còn nhắc tới Munich, nhớ nhất là những buổi chiều cuối năm ra Marienplatz ngồi nhìn Rathaus-Glockenspiel, nhìn đám bồ câu, nhìn dòng người qua lại. Rồi hẹn hò bạn bè đâu đó, uống cho qua đêm giao thừa, để nhớ về một mùa xuân hoặc nhiều mùa xuân đã đi qua và không bao giờ trở lại. Chỉ đơn giản vậy, thế mà cứ nhắc lại nhớ. Năm nay có lẽ Marienplatz, Rathaus-Glockenspiel ... Munchen và bao nhiêu thành phố khác trên thế giới như Berlin, Frankfurt, Saigon, Paris, London, Amsterdam, Brussels ... ... cũng lạnh tanh như nhiều nơi trên đất nước Hoa kỳ. Nhưng chuyện đến sẽ đến, chuyện đi sẽ đi. Xuân đến xuân qua, lâu nay quy luật vũ trụ vẫn thế, dù vui hay buồn. Bỗng nhớ đến mấy câu thơ của thiền sư Thiệu Long:

Thoát thân dĩ hiểu Nam Kha mộng
Thử giác nhân gian vạn sự không
Xuy khứ hoàn hương vô khổng địch
Tịch dương tà chiếu bích vân hồng

Đúng, mọi chuyện rồi sẽ qua đi. Nhìn lại như là một giấc mộng. Hơn thua, vui buồn, sướng khổ ... cũng không bao giờ trở lại. Quá khứ đã qua, tương lai chưa tới, hiện tại luôn là ân điển lớn nhất trong cuộc sống này. Xuân về xin mến chúc qúy bạn hữu và gia đình một năm mới an khang hạnh phúc !

PN (29 Tết)

Nói chuyện với người chết !

Hôm qua, hãng Microsoft đăng ký bản quyền "nói chuyện với người chết " (*) dùng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI). Một tiến bộ mới của kỹ thuật đã gây ra nhiều bàn tán trong giới công nghệ. Nhưng rất thú vị vì dưới mắt của những người am hiểu PG, đó lại là một bước tiến tiệm cận đến cái "vô ngã" của con người. 

Lâu nay, người hiểu về khái niệm vô ngã/vô thường của đạo Phật cho rằng cuộc sống con người chỉ là những dấu chân trên cát (footprints in the sand). Hiện hữu tạm thời rồi sẽ tan biến nhanh chóng theo gió cát hoặc thuỷ triều sóng vỗ. Một kiếp sống qua đi, làm được một ít việc gì đó, tốt có xấu có hoặc không tốt không xấu (wholesome/unwholesome/neutral). Đời sau hoặc những người thân quen còn nhớ đến trong một thời gian, rồi cũng phai nhạt dần. Từ một anh hùng như Napoleon, Thành Cát Tư Hãn, Trần Hưng Đạo, Nguyễn Trãi ...được người đời ca tụng, cho đến một Tần Cối, Cao Cầu, Tần thủy Hoàng, Mao Trạch Đông, Stalin, Hitler ....bị người đời nguyền rủa, rồi cũng dần dần qua đi. Ông cao, ông cố, bà nội, bà ngoại .v.v..cũng không ngoại lệ. Ban đầu con cháu còn nhắc nhở trong đám giỗ đám kỵ hay tết nhất gì đó .... rồi vài chục năm sau cũng rời vào quên lãng. Tất nhiên là phần physical (thân xác) còn tan rã nhanh chóng hơn nhiều. Cho nên những người hiểu biết đạo Phật một cách đúng nghĩa, thường không quá chú trọng đến cái "dấu chân trên cát" đó, vì họ biết sẽ còn nhiều dấu chân như thế trên những bờ cát khác, nơi chốn khác, mà họ sẽ đến và đi. Những vị chân tu thường quan tâm đến những thứ khác "to lớn" hơn, một cảnh giới giác ngộ, cái mà con người bình thường thường cho đó là không có thực hoặc xa vời quá. Một trong những thứ mà PG quan tâm đến đó là phần nghiệp lực, chủng tử (karmic seeds) lưu trữ ở A lại da thức. Nhưng trong cuộc sống này, vốn mấy ai tin rằng điều đó có thực ? Nếu tin, thế giới và xã hội con người đã khá hơn nhiều !

Microsoft hôm nay cho rằng, khi mỗi con người sinh ra, tồn tại trong cuộc sống một thời gian, rồi ra đi ....sẽ lưu lại những "dấu vết" của họ, những "dấu chân trên cát", những hơi hướm, những phần "hồn" của cuộc đời mà họ đã đã từng tương tác với thế giới chung quanh, trong đó có người thân yêu của họ. Công nghệ AI (trí tuệ nhân tạo) sẽ gom trữ được điều đó và "tái hiện" sau khi họ qua đời. Và người sống có thể nói chuyện cùng người đã chết. Đó là khái niệm mà họ đăng ký bản quyền hôm qua !

Cái khác biệt là, sự lưu trữ của Alaya Consciousness (A-lại-da thức) gồm những chủng tử và nghiệp lực, mỗi con người tự tạo ra nó, tự lưu trữ nó, và tiếp tục chu trình sanh diệt, không bỏ sót điều gì. Còn khái niệm AI của MS chỉ lưu trữ phần "ngã" của con người trong một kiếp sống. Mà cũng chưa chắc là lưu trữ đúng, vì biết đâu lỡ như Dominion tính lộn phiếu (hhihihi :-)), hoặc như Đức Giáo hoàng Francis hôm trước bấm "like" nhầm cô đào sexy của Brazil thì sao ? (**)

Thực ra thì nhà giàu lắm chiêu, chứ hồi ở nhà quê, nhiều người có chồng đi xa lấy cái áo chưa giặt để dưới gối mà ngủ. Nhiều anh VK về quê hương chơi, gặp mấy cô gái vườn quê, xin em cái ... nón làm quà, qua để trong sở, lâu lâu ngắm nhìn, thỉnh thoảng nói chuyện một mình cho vui. Vậy thôi cũng đủ lưu trữ rồi, cần gì AI cho phiền phức :-) .

PN

(*) Microsoft đăng ký bản quyền "nói với người chết"

(**) Tin tức về việc nghi vấn Đức Giáo hoàng "like" cô người mẫu Brazil.

Phiếm: Thánh Phán :-)

 

Hôm nay là cái chủ nhật đầu tiên sau khi Mỹ có ông tổng thống mới. Không biết từ ngày ông ấy nhận chức đến nay, số lượng "Thánh Phán" trên mạng xã hội đã giảm bớt chưa. Nhưng sáng nay uống cafe bỗng dưng muốn bàn loạn một chút về cái đề tài hấp dẫn này :-)

Nhớ VN ngày xưa có câu ca dao "Hòn đất mà biết nói nói năng, thì thầy địa lý hàm răng chẳng còn". Nhưng thời nay không còn ai lo lắng chuyện đó cả. Vì dẫu cho hòn đất có biết nói năng, chữ nghĩa có biết đôi chối, tin tức có biết tố cáo, thì cũng không ai sợ mất hàm răng. Chẳng ai biết ai ở đâu mà lần, vả lại đó là quyền tự do ngôn luận của họ. Còn răng giả răng sứ, implant, bây giờ cũng đầy rẫy:-). Bởi vậy cho nên trên mạng xã hội, ai phán được thì phán, ai "lai chim" thì cứ "lai chim", ai vịt cứ vịt, ai gà cứ gà, vô tội vạ, nghe như thiệt ai tin ráng chịu. Thỉnh thoảng mình cũng nhận được emails hoặc tin nhắn từ một số người quen. Nhiều khi coi Youtube hoặc tin tức của họ gởi, mà giựt mình không biết chuyện từ đâu ra, ma từ đâu đến ? Buồn cười là có nhiều ông chữ nghĩa một bụng lại đi nghe theo cái ông chữ được chữ không, chẳng qua vì “phán” đúng ý nhau. Ban đầu thấy lạ, nhưng riết rồi cũng quen dần. Thôi thì cứ nghe theo nhạc sĩ VTA, "lâu rồi đời mình cũng qua", sẽ cảm thấy dễ chịu hơn :-) 

Thực ra, chuyện "thánh phán" thì lâu nay cũng không lạ lẫm gì. Ở quê nhà, gọi đó là những "câu chuyện làm quà". Thích thì phán, vô tội vạ, vô căn cứ. Đôi lúc lập lờ nửa đúng nửa sai, nghe cứ như thiệt, rồi cũng có người tin, cứ thế mà đồn đãi. Giỗ chạp, hội hè, họp mặt đồng hương, đồng trường, đồng lớp .... thỉnh thoảng vẫn nghe những câu chuyện như thế. Ngại nhất là lần hồi trở thành một thứ nhu cầu, thành một thứ văn hoá “địa phương”, thì nguy hiểm hơn nhiều. Thời đại bây giờ có nhiều công cụ mạng xã hội như Facebook, Twitter, gục gờ (google), lai chim (livestream) lai chuột...thì những tin tức đồn đãi lại càng nhanh chóng và dễ dàng hơn nữa. 

Thương nhau hoặc ghét nhau, lâu lâu cứ ưu ái tặng nhau vài câu chuyện làm quà. Đúng sai cũng chẳng cần kiểm chứng, có khi nhân vật chính nghe được cũng vò đầu bức tai không biết tích tuồng từ đâu ra :-). Ra nước ngoài, tưởng chừng đời sống văn minh hơn, ứng xử sẽ khác hơn, nhưng rồi đâu cũng vào đấy. Suy cho cùng ở đâu cũng không tránh được những hệ lụy này. Đôi lúc ở những xứ văn minh, tự do ngôn luận, các "thánh phán" càng phát triển mạnh mẽ hơn. Kỳ bầu cử ở Mỹ vừa qua là ví dụ điển hình rõ nét nhất, tin vịt nhiều như lá rụng mùa thu. Nhưng không phải chỉ có dân gốc Á mới độc quyền món này, mà các cộng đồng khác cũng có, chỉ là nhiều hay ít, tùy theo khả năng phân tích vấn đề hoặc văn hoá ứng xử khác nhau mà thôi. 

Khi nói đến những câu chuyện làm quà, “fake news”, tin gà tin vịt, thì chắc ai cũng từng là nạn nhân dăm ba lần hoặc nhiều lần trong đời, chứ chẳng phải cứ là ông Trump ông Biden thì mới bị. Nên đó không phải là những chuyện lạ lẫm gì. Cũng chẳng cần phải là những tin tức chính trị chính em to tác đội đá vá trời gì cả, mà có khi chỉ đơn giản là những câu chuyện nói cho có, hoặc nói cho vui để rôm rả trên bàn ăn bàn nhậu. Nghe đi nói lại thiếu chữ thêm chữ, hoặc hiểu theo cách riêng muốn hiểu. Thế rồi đôi lúc đi quá giới hạn, thành ra phát tán tin vịt tin gà, tam sao thất bổn. Có người đi xa hơn nữa, dựng thành thuyết âm mưu, đả kích vu khống, mạ lị cá nhân, rồi kéo nhau ra tòa. Có nhiều người cho là chuyện vặt vãnh bỏ qua, nhưng cũng có người bức xúc làm lớn chuyện lên, tai tiếng cả cộng đồng, hội đoàn, đồng bào đồng hương với nhau. Cứ thỉnh thoảng lại nghe báo đài đăng tin. Mới năm rồi một ông tiến sĩ gốc VN vùng DC cũng bị phạt cả hơn trăm ngàn đô, vì tội phỉ báng đồng hương. Quan toà nghe kể tích tuồng cũng phải lắc đầu chào thua, nhưng rồi đâu cũng vào đấy. Suy cho cùng, có thể đó cũng là một phần của văn hoá địa phương hoặc nhu cầu đời sống của họ !

Cái quan trọng hơn là làm sao tránh được những hệ lụy của các thánh phán gây ra trong đời sống hàng ngày của mình. Gần đây nhất, đặc biệt nổi trội là chuyện bầu bán tổng thống Mỹ. Ôi thôi, thượng vàng hạ cám, không biết là bao nhiêu kênh Youtube, Facebook, Twitter, Instagram  ... ra đời. Thánh  phán, thánh chửi, thánh vịt, thánh đề ... kênh nào mở lên cũng thấy. Ai cũng nói hay nói đúng, tin tức trung thực, phân tích khách quan. Nhiều người có tiệm quán làm ăn đàng hoàng, cũng ráng kê sẵn cái bàn "lai chim", rãnh lúc nào là leo lên phân tích tình hình kinh tế, chính trị, sách lược bầu bán nghe như chuyên nghiệp. Thỉnh thoảng có những kênh tin tức nhảy xổm vào trang nhà của mình. Nghe mà cảm thấy nể nang sự “can đảm” và lòng “nhiệt tình” của các anh các chị. Âu chắc cũng là có ý tốt giúp đỡ đồng hương hải ngoại và bà con ở quê nhà thông hiểu thêm về tình hình thế giới. Có nhiều người thấy đọc tiếng Anh không rành, nhưng tin tức của họ dịch ra tiếng Việt lại rất mạch lạc lưu loát. Phân tích tình hình nghe còn mới lạ hơn cả các đài tầm cỡ thế giới như BBC, RFA, Fox News, CNN, Newsmax, NBC, Politico, ABC....v.v. Thỉnh thoảng mấy anh em bạn bè của mình cũng có chuyển tiếp một số tin tức & clips liên quan đến bầu cử. Nhưng thực ra nhiều quá rồi cũng bỏ qua, quên mất. 

Có một điều mình vẫn thắc mắc là thông tin tin tức thì cũng xuất phát từ bấy nhiêu nguồn ấy thôi, cho dù là "trái" hay "phải". Nhưng sao khi các vị dịch ra tiếng Việt thì lại có nhiều tin tức giựt gân đến thế. Tất nhiên là báo chí truyền thông ở những nước tự do như Mỹ thì rất phong phú. Có cánh hữu (bảo thủ - conservative), cánh tả (cấp tiến -liberal), rồi cực hữu, cực tả, hữu sơ sơ, tả sơ sơ, tả hữu lẫn lộn ....v.v.. Nên chuyện giới truyền thông bị lũng đoạn thao túng, báo đài cánh hữu cánh tả, thiên vị đưa tin, tấn công phe phái nhau, cũng là những chuyện bình thường thôi. Thực tế có nhiều người cả đời chỉ đọc tin tức của cánh tả, thì chắc cũng không biết cánh hữu nói gì, và ngược lại cũng vậy, thế rồi suốt ngày lại cãi nhau. Mà xã hội thì lâu nay vẫn thế chứ không phải đến bây giờ mới có những tệ nạn đó, chỉ là thời gian gần đây bùng phát dữ dội, ngày càng tha hoá hơn thôi.

Cho nên thời đại bây giờ đọc tin tức phải chịu khó phân tích kỹ càng, nếu không cũng dễ bị lệch lạc nghe tin phiếm diện một chiều. Mà lại dễ dàng trở thành nạn nhân của các “thánh phán”. Nói một cách công bằng thì có lẽ một số vị thánh phán cũng không biết mình đang “phán”, vì cũng nghe đi nghe lại trên mạng, rồi vô tình đồn đãi, tung tin thất thiệt trong cộng đồng, đồng hương bạn bè với nhau mà thôi.

Ở những nước tự do, thông tin rộng rãi, nhưng đó cũng là một con dao 2 lưỡi. Tin tức báo chí truyền thông thì lâu nay vẫn vậy, tự do ai thích nghe, thích đọc bên nào thì cứ tìm mà đọc, rồi chuyển gởi cho bạn bè người thân. Đương nhiên là nếu thích bên này thì phê phán bên kia, tìm cái xấu của bên kia mà thổi phồng lên, còn cái sai cái xấu của bên ta thì dấu lại. Nhiều lúc bạn bè tin nhau, đọc cứ tưởng thiệt, không cần kiểm chứng, thành ra cố chấp hiểu sai vấn đề. Tất nhiên là con người thì ai cũng tin tưởng và ủng hộ phe mà họ cho là “chính nghĩa”, nên bao giờ phe đối lập cũng là “tiểu nhân dối trá”. Nhưng sự thật thì đại đa số chúng ta cũng chỉ hiểu biết vấn đề trong phạm vi khuôn khổ giới hạn của mình. Càng bảo thủ thì càng hạn chế góc nhìn, càng dễ dẫn đến những ứng xử cực đoan, càng khó có được tầm nhìn tổng quan và công bằng. Nguy hiểm hơn nữa là có một số người luôn tử tế chia sẻ những thông tin “mới mẻ” và “nóng bỏng” cho người khác, vô tình phát tán những thuyết âm mưu, hoặc truyền tải những tin tức mà họ “thích nghe” hoặc “muốn nghe” đến với đồng hương và bạn bè của họ. Trong đó có những người không có thời gian xem tin tức hằng ngày, hoặc tiếng Anh tiếng u không rành, không có cơ hội kiểm chứng, nên cứ thế mà tin tưởng nghe theo. Cũng bởi vậy mà có nhiều người không hề biết rằng chính họ đang từng bước trở thành nạn nhân của các “thánh phán”, hoặc đang bị cuốn theo các những  tin tức sai lệch một chiều, thậm chí bị “tẩy não” từ bạn bè hoặc người thân của họ. Đó là còn chưa nói đến nhiều người chuyên nghiệp hơn, tài giỏi cao siêu hơn, biết thiên hạ thích nghe gì, luôn nghĩ ra cách câu view, câu like, lên YouTube vẽ rồng vẽ rắn kiếm thêm nút vàng nút bạc cho kênh của họ.

Cho nên hầu như là tuỳ theo ở trong môi trường nào, tiếp cận với ai, bạn bè thuộc phe phái nào, thì có thể có những nguồn thông tin khác nhau. Nhưng còn thông tin đó đúng hay sai lại là chuyện khác. Tất nhiên là ai cũng cho tin tức của mình là đúng, nhận định phân tích của mình là chuẩn xác :-). Điều đó cũng hợp lý thôi, lâu nay ai cũng biết gần mực thì đen gần đèn thì sáng, và ai lại chẳng nghĩ rằng mình đang ở gần đèn. Bỗng nhớ đến trước giờ nhiều người từng phê phán và lên án Joseph Goebbels của Đức quốc xã về câu nói "“If you tell a lie big enough and keep repeating it, people will eventually come to believe it." (Tạm dịch: Nếu nói dối và lập đi lập lại mãi, người ta nghe hoài cũng tin). Nhưng biết đâu chính chúng ta cũng đang là nạn nhân của câu nói đấy ?

Nhìn lại, khoa học công nghệ thời nay phát triển quá nhanh và ảnh hưởng quá lớn đối với xã hội chúng ta. Chắc chắn ít nhiều tạo ra sự mất cân bằng về khả năng xử lý thông tin trong đời sống hằng ngày của con người, nhưng mấy ai chấp nhận điều đó ? Hôm trước mới coi một cuốn phim tài liệu ở Netflix tựa là "Social Dilemma". Khá hay, mình nghĩ các bạn nên coi, nhất là những bạn có con nhỏ.

Ngày xưa các tôn giáo cũng quan tâm nhiều đến sự nhận thức đúng đắn của con người và các vấn nạn thông tin lệch lạc, phiếm diện trong đời sống. Trong Kinh Thánh (Isaiah 5:20) cũng có nói "Woe unto them that call evil good, and good evil; that put darkness for light, and light for darkness; that put bitter for sweet, and sweet for bitter". Còn đối với đạo Phật, thì lại càng chú trọng đến vấn đề nhận thức của mỗi cá nhân hơn, vì đó là mục đích tối thượng của sự giác ngộ trong PG. Trong đạo Phật, có cả một tông phái, "Duy Thức học" hoặc "Duy thức Tông", tiếng Phạn là Yogacara/Yogachara, chuyên tu tập và nghiên cứu về "ý thức, nhận thức" (Consciousness) của con người. Ngày nay các trường đại học lớn như Harvard, Yale, Standford ... khoa Phật học (Buddhist Studies) đều có dạy môn này. 

Tất nhiên ai cũng đồng ý là cách tiếp cận thông tin của con người với thế giới chung quanh vô cùng quan trọng. Nhưng nếu như cách tiếp cận không đúng sẽ dẫn đến nhận thức lệch lạc. Chỉ biết dựa vào các tin tức mơ hồ, thông tin phiếm diện một chiều, chắc chắn sẽ dẫn đến những vấn đề phức tạp trong ứng xử đời sống và nhiều hệ lụy đáng tiếc. Mấy tháng qua, biết bao nhiêu bạn bè thân quen, gia đình bằng hữu, đồng hương, đổng bào, đồng sàn, đồng chí... trở mặt chửi bới nhau, ghét thương lẫn lộn, chỉ vì thông tin của một mùa bầu cử Mỹ. Dĩ nhiên là thông tin đến với con người bằng nhiều hình thức khác nhau. Có đúng có sai, có thực có giả, có thêm có bớt. Nhưng ai cũng có những lăng kính và bộ lọc (filters) nhất định dành cho riêng mình. Khả năng nhận định đúng sai còn tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau, nhưng ai cũng có quyền tin theo cách của họ. Và chính những sự khác biệt đó đã làm nên cuộc sống đa dạng và sinh động như ngày hôm nay. Thiết nghĩ chúng ta nên tôn trọng sự khác biệt đó, và công bằng với nhau, mặc dù có lúc sự bảo thủ cố chấp và những tin tức ngụy tạo có thể gây ra muôn vàn phiền phức cho chúng ta và những người chung quanh. Lại càng không nên vì những quan điểm khác biệt mà thêm thắt dựng chuyện làm khổ những người dễ tin. Một trong những câu chuyện ngụ ngôn mình thích nhất xưa nay là chuyện "Sáu người mù sờ voi". Tuy nhiên, mỗi lúc nhắc đến câu chuyện đó, mình vẫn ước ao giá như sáu anh mù đó chỉ cần ngưng cãi một lúc và tự hỏi tại sao có đến 6 con voi khác nhau, thì có lẽ thiên hạ đã trở nên thái bình và an vui hơn nhiều. Trộm nghĩ vậy, nhưng điều đó đến nay vẫn mãi là một ước mơ :-) !

PN
(Those who cannot change their minds cannot change anything - George Bernard Shaw)

The Hill We Climb - Ngọn đồi ta leo

Ngày hôm qua, trong buổi lễ nhận chức của ông Biden, một cô gái da đen 22 tuổi, Amanda Gorman, đã được mời lên để đọc bài thơ do chính cô sáng tác. Bài thơ có tựa đề "The Hill We Climb", tạm dịch là Ngọn đồi ta leo ! 

Có thể có một số người không để ý đến cô bé & bài thơ, vì xen lẫn xu hướng chính trị và chuyện thắng thua của Trump/Biden vào. Nhưng quả nhiên đây là một bài thơ hay ! 

Xưa nay cũng không hiếm trường hợp các thế lực chính trị lợi dụng văn thơ âm nhạc làm công cụ tuyên truyền cho họ, xuyên tạc ý niệm của tác giả. Nhưng ở đây mình chỉ muốn nói về phạm trù thi ca. Đất nước Mỹ hoặc bất kỳ quốc gia nào rồi cũng có những khúc quẹo lịch sử, những thăng trầm của dân tộc. Thời kỳ nào rồi cũng sẽ có những thành phần chính trị xôi thịt, cơ hội chủ nghĩa, lợi ích nhóm đảng phái, mị dân tư lợi, tham nhũng.... Đất nước nào rồi cũng có những kẻ quá khích, cuồng tín, tị hiềm, đố kỵ, a dua, kỳ thị, cậy mạnh hiếp yếu .v.v...Cũng như Mỹ đã có Antifa, KKK, QAnon, BLM, Proudboys ... Nhưng tâm hồn trong sáng & những bài thơ hay thì bao giờ cũng hiếm !

Mình rất tôn trọng những tài năng như thế này. Và tôn trọng những bài thơ viết lên từ chính tâm hồn của họ chứ không phải viết theo đơn kê đặt hàng hoặc xu nịnh sáo ngữ. Mời đọc. 

THE HILL WE CLIMB

By AMANDA GORMAN

When day comes we ask ourselves,

where can we find light in this never-ending shade?

The loss we carry,

a sea we must wade

We've braved the belly of the beast

We've learned that quiet isn't always peace

And the norms and notions

of what just is

Isn’t always just-ice

And yet the dawn is ours

before we knew it

Somehow we do it

Somehow we've weathered and witnessed

a nation that isn’t broken

but simply unfinished

We the successors of a country and a time

Where a skinny Black girl

descended from slaves and raised by a single mother

can dream of becoming president

only to find herself reciting for one

And yes we are far from polished

far from pristine

but that doesn’t mean we are

striving to form a union that is perfect

We are striving to forge a union with purpose

To compose a country committed to all cultures, colors, characters and

conditions of man

And so we lift our gazes not to what stands between us

but what stands before us

We close the divide because we know, to put our future first,

we must first put our differences aside

We lay down our arms

so we can reach out our arms

to one another

We seek harm to none and harmony for all

Let the globe, if nothing else, say this is true:

That even as we grieved, we grew

That even as we hurt, we hoped

That even as we tired, we tried

That we’ll forever be tied together, victorious

Not because we will never again know defeat

but because we will never again sow division

Scripture tells us to envision

that everyone shall sit under their own vine and fig tree

And no one shall make them afraid

If we’re to live up to our own time

Then victory won’t lie in the blade

But in all the bridges we’ve made

That is the promised glade

The hill we climb

If only we dare

It's because being American is more than a pride we inherit,

it’s the past we step into

and how we repair it

We’ve seen a force that would shatter our nation

rather than share it

Would destroy our country if it meant delaying democracy

And this effort very nearly succeeded

But while democracy can be periodically delayed

it can never be permanently defeated

In this truth

in this faith we trust

For while we have our eyes on the future

history has its eyes on us

This is the era of just redemption

We feared at its inception

We did not feel prepared to be the heirs

of such a terrifying hour

but within it we found the power

to author a new chapter

To offer hope and laughter to ourselves

So while once we asked,

how could we possibly prevail over catastrophe?

Now we assert

How could catastrophe possibly prevail over us?

We will not march back to what was

but move to what shall be

A country that is bruised but whole,

benevolent but bold,

fierce and free

We will not be turned around

or interrupted by intimidation

because we know our inaction and inertia

will be the inheritance of the next generation

Our blunders become their burdens

But one thing is certain:

If we merge mercy with might,

and might with right,

then love becomes our legacy

and change our children’s birthright

So let us leave behind a country

better than the one we were left with

Every breath from my bronze-pounded chest,

we will raise this wounded world into a wondrous one

We will rise from the gold-limbed hills of the west,

we will rise from the windswept northeast

where our forefathers first realized revolution

We will rise from the lake-rimmed cities of the midwestern states,

we will rise from the sunbaked south

We will rebuild, reconcile and recover

and every known nook of our nation and

every corner called our country,

our people diverse and beautiful will emerge,

battered and beautiful

When day comes we step out of the shade,

aflame and unafraid

The new dawn blooms as we free it

For there is always light,

if only we’re brave enough to see it

If only we’re brave enough to be it

(Amanda Gorman)

 

Happy New Year 2021 !

 

Chỉ còn vài phút nữa VN sẽ bước qua năm mới 2021. Chỗ mình thì còn đến mười mấy tiếng nữa. Năm ngoái giờ này chen chân ở Time Square New York chờ giao thừa. Năm nay thì nhà ai nấy ở. New Year Eve năm nay chắc cũng ít ai tụ tập ca hát nhảy múa gì. Tính ra từ lúc mình có trí nhớ tới giờ, chưa có một năm nào lại trôi qua nhanh và lãng xẹt như năm 2020 !

Nhìn chung, TQ đã góp phần làm cho thế giới loài người hoang phí một năm, và có thể còn trì trệ và thiệt hại nhiều năm nữa. Những câu hỏi và nghi vấn về nguồn gốc dịch bệnh trên thế giới, cho tới nay vẫn cứ ngổn ngang, chưa lời giải đáp. Người dân TQ có khi cũng là những nạn nhân của giới cầm quyền, rất đáng thương. Vô tình hay cố ý cũng không ai biết. Mà có khi cũng chẳng bao giờ tìm ra được câu trả lời thực sự đối với một đất nước vốn có truyền thống lâu đời về những tac-tic và binh pháp đầy biến trá. Nhớ lại hồi thế giới mới bắt đầu có dịch COVID, nhiều người thắc mắc sao TQ cấm các chuyến bay từ Vũ Hán qua Thượng Hải, Bắc Kinh ...từ sớm, nhưng lại không cấm các chuyến bay qua Mỹ, qua châu Âu ? Trong vòng mấy tháng có cả hơn nửa triệu người TQ đến Mỹ, nhất là đến các tiểu bang có nhiều người Á đông như New York, Washington, California ... Và sau đó, cũng chính những tiểu bang này là những tiểu bang bị chết chóc và dịch bệnh nặng nề nhất, lây lan khắp nơi. 

Mình luôn quan niệm là mọi việc phải có chứng cớ rõ ràng, không nên quy chụp vấn đề theo suy luận vô căn cứ. Nhưng lịch sử lâu nay, đối với nhà cầm quyền CS TQ, tìm ra được một sự minh bạch còn khó hơn mò kim đáy bể. Thôi thì mỗi người hãy tự suy luận theo sự hiểu biết riêng của mình. Và biết như một bài học để phòng thân và đối phó sau này vậy. Nước Mỹ và các nước Tây phương khác chắc cũng đã ngậm đắng nuốt cay trong năm vừa qua. Hy vọng thế giới sẽ học hỏi được chút đỉnh gì để có những quy tắc ứng xử tốt hơn trong thời gian tới.

Dẫu sao, thì một năm cũng qua đi. Xấu tốt gì cũng có những bài học nhất định của nó. Xin chia sẻ và đồng cảm với những gia đình bạn bè thân quen và những cá nhân đã có những mất mát lớn lao trong năm 2020. Hy vọng đại dịch sớm qua đi, và cuộc sống sớm trở lại với những gì tốt đẹp hơn. 

Năm qua, chuyện bầu cử Mỹ cũng là một đề tài đáng để nói đến. Thắng thua thì còn vài ngày nữa sẽ biết. Nhưng cũng qua kỳ bầu cử đó, người ta thấy được nhiều cái xấu tốt của nền dân chủ Hoa Kỳ. Tất nhiên mỗi người luôn hiểu biết và nhận định bản chất sự việc khác nhau tuỳ vào tư duy và kiến thức của họ. Nhưng bộc lộ rõ nhất là sự phân hoá của nước Mỹ. Báo chí truyền thông, cả chính thống lẫn thổ tả, đều được mùa to, cả năm bận rộn. Thiên hạ đầy rẫy, cứ theo bên này thì chửi bên kia. Đúng sai thì cũng hên xui, đọc "lề phải" thì chửi "lề trái", thân "cánh trái" thì chê "cánh phải". Thông tin tin tức thì cũng chỉ có bấy nhiêu nguồn báo đài, chung cả thiên hạ, chứ chẳng phải tin tức nội bộ bí mật gì. Nhưng người đọc nguồn này thì chê nguồn khác sai lệch, bị mua chuộc. Thời gian gần đây ngày càng nhiều những kênh tin tức Youtube tự phát, cứ nghe đi nghe lại, thêm mắm thêm muối, trúng trật loạn xạ, nhiều như nấm mối đầu mùa. Ai cũng nghĩ mình đọc đúng, hiểu đúng, còn thiên hạ đọc bậy hiểu sai, nên cứ thế mà sinh lắm chuyện. Cứ lấy tin tờ báo thổ tả này để chống phá tờ báo kiết lỵ kia.... Con voi thì có bao giờ cái đuôi giống cái vòi ? Nên cứ thế mà tranh cãi, mà phân hoá, mà so tài trí tuệ, mà hiểu rộng hiểu sâu, bàn loạn cho hết năm, cho đỡ lo dịch bệnh. Vậy rồi một năm cũng qua đi. Hy vọng vài tuần nữa thì cũng lần hồi lắng dịu, tình thương mến thương trở lại :-) !

Mấy đứa con mình thì học ở nhà, coi phim nhiều hơn, chơi games nhiều hơn. Mình khuyên nên coi như vacation dài này, để thấy nhẹ nhàng hơn. Thực ra, nhiều người Mỹ rất quan tâm đến những khó khăn của các trường học thời buổi này và việc học hành của con cái. Từ lớp nhỏ đến lớp lớn, nhất là các trường đai học có số học sinh đông đảo. Ngoài lề chút, có nhiều ông lúc trước bắt con cái học cho dữ vào, để tranh vào Harvard, Stanford, Yale, Duke, Berkeley, UNC Chapel Hill, Chicago .....v.v. vì cho là các trường đó thầy giỏi trường to. Nhưng dạo bầu cử gần đây, mấy trường đó lại bị mấy ông chê quá, giáng cấp là "ngu dốt" vì chỉ biết ủng hộ dân chủ, không thấy được cái tinh hoa của cọng hoà ... Thế nên nhờ vậy mấy đứa con cũng dễ thở chút. Có khi sau này không bắt buộc con tranh đua vào những trường đó nữa hỏng chừng :-). Who knows ? Mai mốt gia đình T/T Trump mở lại trường "Trump University", dám có khi khối ngưòi xin vào học chăng ?
Nói đến ảnh hưởng dịch bệnh nặng nề, đáng thương nhất là những gia đình thiểu số, lợi tức thấp, lao động nghèo khổ, con cái gởi gắm khó khăn, tiền bạc eo hẹp. Làm ăn đã khó, hoàn cảnh dịch bệnh lại càng khó khăn trăm bề. Vậy mà còn xấu số, thời thế gặp phải đám quốc hội đạo đức giả, lãnh lương tiền thuế của dân cơm no ấm cật, nhưng tối ngày lại thích chơi games "thương dân yêu nước", hám danh hám lợi, bày trò hơn thua, phe mày phe tao. Nên dân lao động nghèo càng nghèo hơn, đành phải dài cổ chờ đợi sự trợ giúp từng ngày. Nước Mỹ chắc chắn không thể nào "vĩ đại" được nếu vẫn tồn tại những giới lãnh đạo có tư duy ích kỷ, tôn thờ "lợi ích nhóm", a dua đảng phái, bỏ rơi quyền lợi của đất nước và người dân. Hy vọng đằng sau của những thối nát hiện nay là sự thay đổi lớn cho ngày mai tốt đẹp hơn. 

Riêng mình, năm 2020 vừa qua là một năm không hay ho gì về công ăn việc làm. Cả năm bó chân bó tay, chân thường đi mà nay phải buộc nằm nhà, ngứa ngáy khó chịu. Nhưng thành thật mà nói, mình lại rất quý thời gian qua. Mấy chục năm nay, chưa năm nào đọc sách nhiều như năm nay. Có bao nhiêu thứ ngày xưa ù ù cạc cạc, giờ có dịp hiểu thấu hơn, nhờ có thời gian tìm hiểu tra cứu. Quả là như chuyện tái ông thất mã. Mất cái này lại được cái kia. Cũng nhờ ở nhà mà đi bộ nhiều hơn, chơi với con nhiều hơn, làm vườn, phụ vợ nấu ăn rửa chén. Giờ có đi đâu, ai cần, mình cũng có thể phụ nấu vài món được. Còn món nhậu thì khỏi nói rồi. Nói chung là không tới nỗi than thân trách phận gì. Vui buồn cũng tại do mình mà ra :-).

Sắp qua năm mới rồi. Chắc là các bạn bên VN chuẩn bị ngắm pháo hoa ....và một hai ba ...dô. Thân chúc các bạn và gia đình năm mới 2021 an khang thịnh vượng. Mong rằng năng lượng tốt sẽ đến, lấn át và xua đuổi nguồn năng lượng xấu năm qua. Hy vọng những mất mát của năm 2020 giúp các bạn có cái nhìn bao quát hơn, vị tha hơn, để có những quyết định sáng suốt thành công hơn.

Happy New Year !

PN

Đêm Thánh Vô Cùng

 Đêm nay là đêm 24/12. Hầu như tất cả các hãng xưởng, hàng quán, và cơ quan chính phủ ở Mỹ đều đóng cửa sớm, để mọi người về nhà hưởng "Christmas Eve" (đêm Giáng Sinh) cùng với gia đình. Bên Bắc Mỹ thì ngoài ngày lễ Tạ ơn (Thanksgiving), Christmas Eve và New Year Eve là 2 đêm lễ hội lớn nhất dành cho gia đình và bạn bè. Nhưng thường thì giới trẻ độc thân mới hội họp đình đám quá nửa đêm, còn những người có gia đình thì chỉ quây quần với người thân ở nhà là chính. Ở bên châu Âu thì thiên hạ đi ra ngoài và thức khuya nhiều hơn. Bên Pháp, đêm Noel gia đình bạn bè thân quen thường tụ tập, thức khuya quá nửa đêm để cùng ăn mừng Réveillon. Có 2 buổi lễ Réveillons khác nhau, một vào đêm 24/12 Christmas Eve, gọi là le Réveillon de Noël, và một cho ngày cuối năm (New Year’s Eve) gọi là le Réveillon de la Saint Sylvestre. Thường thì Christmas Réveillon chủ yếu là gia đình bà con, còn Réveillon New Year thì bạn bè nhiều hơn. Mấy ngày này thì bia rượu, món ngon vật lạ, thường được đem ra thiết đãi khách giống như tết nhứt bên VN mình !

Nhớ thời còn sinh viên ở SG, đêm Noel nào bạn bè cũng tụ tập lại đi cả đêm, rồi khuya về tập trung ăn uống nhậu nhẹt gì đó. Thời bao cấp chỉ một nồi cà ri bánh mì, vài chai rượu rẻ tiền, vài gói thuốc lá, đã là cả một niềm vui bất tận :-). Đàn hát vu vơ, vậy mà nhớ hoài không quên. Rồi lớn lên đi làm nhiều nước nhiều nơi, có những kỷ niệm khác nhau, nhưng đêm Noel bao giờ cũng là những ký ức thanh bình và đẹp đẽ nhất ....

Có một bài hát mà mình bao giờ cũng thích nghe vào đêm Noel, không thể thiếu, đó là bài "Silent Night". Bài này nguyên thuỷ có tên là "Stille Nacht", được viết từ đầu thế kỷ 19, bên Áo. Có nhiều giai thoại lịch sử về bài hát này, và nó cũng trở thành bài nhạc kinh điển nhất trong mỗi dịp Giáng Sinh về. Người ca sĩ hát bài này nổi tiếng nhất là Bing Crosby, đã từng có số đĩa bán kỷ lục. Khi về tới Vietnam, không hiểu tại sao ông nhạc sĩ Hùng Lân lại dịch thành cái tựa "Đêm thánh vô cùng". Và cho dù không hiểu tại sao là "vô cùng" ..... nhưng mình "vô cùng" thích Elvis Phương hát bài này :-) .

Đêm nay Noel, đang chuẩn bị ăn tối cùng gia đình. Gởi đến tất cả các bạn hữu lời chúc thân tình nhất, và hãy cùng nhau nghe lại "Silent Night". Chúc các bạn và gia đình đêm Noel an lành, đầy hồng ân Thiên Chúa và tràn đầy hạnh phúc !

Phiếm: Cây Noel và sự chọn lựa !

 

Sáng nay chở con đi lựa cây Noel. Năm nào cũng vậy, sau ngày lễ Thanksgiving, thích nhất là đi một vòng các khu mua sắm coi thiên hạ trang hoàng Noel, rồi chọn mua một cây thông đem về nhà. Nói đến cây thông Noel thì nhiều loại lắm. Người không quen thì cứ ngỡ chỉ có một vài loại na ná giống nhau, nhưng thật ra không phải vậy. Vốn có cả hàng chục loại thông khác nhau được trồng và bày bán vào những dịp Noel, tuỳ theo từng địa phương. Tiểu bang mình đang ở cũng là một trong những nơi chuyên trồng và cung cấp cây Noel cho nước Mỹ. Thông thường thì các giống thông họ "Fir" được bày bán nhiều nhất, trong đó có những loại nổi tiếng như Noble fir, Fraser fir, hoặc Balsam fir. Còn các loại thông thuộc họ khác như Pine, Spruce, Cypress, Cedar ... thì ít thông dụng hơn. 

Nói đến chuyện người Mỹ lựa thông thì chắc chắn là không cầu kỳ bằng người Việt lựa mai, lựa đào. Bởi người VN ta không phải chỉ đơn giản mua hoa ngày Tết về để chưng bày, mà còn gắn thêm sứ mệnh phong thuỷ, hên xui, phúc đức, tài lộc lên những cây mai, nhành đào, chậu lan, chậu cúc, vạn thọ ... Hoa quả ngày Xuân quê ta không phải chỉ có nhiệm vụ trang trí, mang không khí Tết về, mà còn có những nghĩa vụ thiêng liêng khác nữa :-). Trong khi đó thì cây thông ở xứ này chỉ đơn giản là để trang hoàng, làm cho căn nhà đẹp đẽ và ấm cúng hơn, có không khí Noel. Có nhiều người ghiền cái mùi thơm tự nhiên của cây thông, nhất là những lúc gia đình vợ chồng con cái quây quần bên cạnh lò sưởi tí tách, những ly rượu vang hoặc bình trà ấm nồng hương vị ngày đông. Mùi hương thoang thoảng của cây thông đem lại một cảm giác lễ hội quen thuộc và đầm ấm. Đó cũng được coi như là một tục lệ thuần túy chớ cũng chẳng liên quan gì đến có đạo hay vô đạo, hoặc Phật giáo, Thiên chúa, Tin lành … :-).

Mình thì bao giờ cũng ghiền cái không khí rộn ràng của lễ hội. Lúc còn ở VN, Tết đến la cà chợ hoa cả buổi, rồi cũng ráng rinh về vài chậu cúc, vài giò phong lan, một chậu mai nho nhỏ để bàn. (Mặc dù hồi còn ở VN, một anh bạn có khu vườn mai cổ thụ dưới quận 9, năm nào cũng kêu người chở lên nhà mình một chậu để chưng Tết. Thường thì mấy chậu mai của anh to quá không đem vô nhà được, nên mình chỉ để ngoài sân ngắm. Hết mùng, anh lại cho người lên chở về chăm sóc đợi năm sau). Còn Noel bên Mỹ thì lang thang ngắm đèn ngắm hoa, rồi cũng kéo về một cây thông. Nhưng chủ yếu là thưởng thức vào những ngày trước Noel hoặc sau Tết dương lịch, chứ nhiều năm đến ngày Noel, thì mình và gia đình lại đi đâu đó, không có ở nhà. Thực ra suy cho cùng, lễ hội quan trọng nhất là cái "hồn" của nó, chứ chẳng phải là cây mai, nhành đào, hay một cây thông :-)

Hàng năm cứ mỗi lúc đi mua cây Noel, mình lại nhớ đến bài thơ “Little Tree” (Cây thông nhỏ) nổi tiếng của nhà thơ Mỹ, Edward Cummings. Mà chắc là nhiều người cũng nhớ chứ chẳng phải riêng mình, kiểu như nhớ “Ông đồ" của Vũ đình Liên bên nhà…

little tree

little silent Christmas tree

you are so little

you are more like a flower

who found you in the green forest

and were you very sorry to come away?

see i will comfort you

because you smell so sweetly

i will kiss your cool bark

and hug you safe and tight

just as your mother would,

only don't be afraid

look the spangles

that sleep all the year in a dark box

dreaming of being taken out and allowed to shine,

the balls the chains red and gold the fluffy threads,

put up your little arms

and i'll give them all to you to hold

every finger shall have its ring

and there won't be a single place dark or unhappy…

(E.E.Cummings)

Viết tới đây mình bỗng nhớ đến một người quen cũ, Việt kiều, ở cùng thành phố với mình bên Mỹ, cũng đã mấy năm rồi chưa gặp lại. Anh ấy được gia đình bảo lãnh qua Mỹ vào những năm sau này. Hồi đó anh thường khuyên mình "Mua chi cây Noel mà năm nào cũng đi lựa cho cực, vừa tốn tiền vừa tốn thời gian. Tao mua cây Noel giả, to gấp đôi, gấp ba cây của mày, đẹp hơn mà lại xài hoài, khỏi tốn tiền”. Mình không biết phải trả lời sao, vì anh ấy vốn thích cái gì cũng to, cũng lớn, cũng nổi trội hơn của người khác. Con gà tây lễ Tạ ơn anh mua cũng phải to hơn của người khác. Cái nhà, cái xe, cái hồ cá ... của anh cũng muốn phải to lớn hơn của thiên hạ. Rồi có dạo anh về VN chơi, qua gặp mình than vãn: 

- Giờ thấy sống bên Mỹ cực quá. Mấy đứa bạn bên VN sống khoẻ hơn. Sáng tà tà đi uống cafe, chiều đi nhậu lai rai, tối đi hát karaoke. Còn mình bên Mỹ tuổi này phải đi cày hoài, chẳng ăn chơi nhậu nhẹt gì ".

Lúc đó mình hơi ngạc nhiên và có góp ý với anh: "Ngày trước nghe anh nói đi qua Mỹ vì tương lai con cái của anh. Chứ nếu biết là anh qua Mỹ để tìm kiếm sự rảnh rang, có nhu cầu kiếm bạn nhậu, uống cafe, hoặc hát karaoke mỗi ngày. Thì tôi đã khuyên anh nên quay về VN sống, sẽ phù hợp hơn". 

Quả nhiên là vậy, mỗi người mỗi cảnh, ai cũng có những mục đích sống riêng cho bản thân. Trước đây người Việt bỏ xứ ra đi vì những lý do khác nhau. Có người rời làng quê vào Nam lập nghiệp. Có người bỏ xứ lên núi lên rừng vỡ đất khai hoang. Có người bị buộc phải đi vùng kinh tế mới. Có người liều chết chạy ra nước ngoài…v.v. Tất nhiên có rất nhiều người bắt buộc phải ra đi vì không còn sự chọn lựa nào khác, nhưng cũng có người ra đi chỉ vì kiếm tìm một hoàn cảnh tốt hơn cho bản thân và gia đình. Ngược lại, những năm sau này thời thế đổi khác, người ra đi có nhiều sự chọn lựa hơn. Thông tin về đời sống ở nước ngoài cũng rõ ràng hơn, không còn chỉ là những tấm hình màu hoặc những câu chuyện hư cấu, đi mây về gió. Thế nhưng vẫn có một số người ngộ nhận về mục đích ra đi, rồi dẫn đến nhiều hệ luỵ đáng tiếc. Tương tự thì chiều ngược lại cũng vậy, những người VK hồi hương hoặc trở về quê nhà thăm viếng, làm ăn, cũng có nhiều quan niệm và sự kiếm tìm khác nhau. Quan trọng nhất vẫn là những ảnh hưởng từ việc tiếp cận với ai, tiếp cận ở môi trường nào, nghe thông tin từ đâu… Tin tức và kiến thức đến từ những nguồn ngắn dài khác nhau thì sẽ có những cách nhìn nhận vấn đề khác nhau, lắm khi dẫn đến những ngộ nhận đáng tiếc. Xưa nay bao giờ cũng vậy !

Xin lỗi đã đi lan man từ chuyện lựa cây Noel qua đến chuyện anh bạn VK của mình. Nhưng vì có điểm tương đồng, đó là sự chọn lựa riêng của từng người. Thực ra đây không phải là những vấn đề hơn thua, hoặc đúng sai, mà chỉ là những chọn lựa phù hợp theo quan điểm cá nhân, và cũng là quyền riêng tư của mỗi con người, cần phải được tôn trọng. Mình thì lúc nào cũng rất thông cảm với những nỗi lòng trăn trở khi phải rời bỏ quê hương ra đi. Cho dù là ra đi vì lý do gì, kinh tế, chính trị, hoặc theo đuổi mục đích nào đó, thì chắc chắn ai cũng trải qua những dằn vặt khó khăn. Tất nhiên mỗi người ai cũng phải có trách nhiệm với sự chọn lựa của chính mình. Còn sự lựa chọn đó đúng hay sai, thì cũng chỉ là những khái niệm tương đối. Lắm khi đúng với nguời này, nhưng lại sai với người khác. Bởi nó còn tuỳ thuộc vào kinh nghiệm, tư duy, và hoàn cảnh riêng của mỗi người. Nhưng sự chọn lựa nào cũng phải đắn đo cân nhắc, đánh đổi giữa “được” và  “mất”, chứ không phải dễ dàng là trọn vẹn đôi đường. Tuy nhiên, nếu như sự chọn lựa đó không phải xuất phát từ chính bản thân họ, mà chỉ dựa vào những "định nghĩa" hoặc "tiêu chuẩn" của thiên hạ, hoặc nghe theo, chạy theo phong trào, thì câu chuyện lại trở nên rất phiền phức ! 

Cụ thể nhất là trong những năm gần đây, mình cũng thường nghe đến nhiều câu chuyện bi hài về những quyết định “đi, ở" của nhiều người quen biết và bạn bè từ bên VN. Bên cạnh đó thì cũng không hiếm những câu chuyện trở về, "cột điện" hồi hương của nhiều anh em đồng bào VK hải ngoại. Thực ra khi nói đến sự chọn lựa cho gia đình và tương lai con cái, thì có nhiều thứ để đắn đo, chứ không phải chỉ đơn giản là chuyện cơm áo gạo tiền. Có những quyết định liên quan đến hạnh phúc, tương lai, số phận của nhiều thế hệ. Tuy nhiên khi nói đến chuyện “chọn lựa” thì dân ta lâu nay vốn không hề thua kém bất kỳ một dân tộc nào trên thế giới. Từ chuyện bầu cử bỏ phiếu cho ai, cho đến chuyện con đi du học nước nào, cho con học ngành gì, bác sĩ dược sĩ hay nha sĩ, đám cưới đám giỗ đãi ở đâu, lễ đài thọ bao nhiên bàn, ăn món gì, làm từ thiện ở đâu, cúng chùa nào, tu theo thầy nào, mua xe hiệu gì, mua phone hiệu gì .....v.v.. và v.v.... lúc nào cũng nhiều chuyện để nói. Mình thì vốn không có điều kiện để theo đuổi nhiều thứ, nên rất ít khi quan tâm đến những trào lưu của thiên hạ. Nhưng cũng trộm nghĩ rằng mỗi người đều có hoàn cảnh và tư duy khác nhau. Nếu phải chọn lựa cách sống theo "ý thích" hoặc "tiêu chuẩn" của thiên hạ, thì chắc chắn sẽ phải “đuối" cả đời. Mới vừa “tậu” được cái này, thì đã có cái khác để “đuổi”. Biết bao giờ cho tới ngày mai ?

Mới tháng trước đây, một ông bạn của mình, người Mỹ gốc Hoa, là CEO của một công ty tài vụ kế toán châu Á, vừa mất đi đứa con quý tử. Câu chuyện rất buồn. Gia tài vỏn vẹn có đứa con trai, thương yêu dồn hết cho nó. Ông bố có Ph.D, nên cũng muốn thằng con có Ph.D. Thằng con lại khoái chơi banh cà na, mặc dù chơi không xuất sắc lắm. Cha mẹ sắm sửa cho con mọi thứ, muốn gì có nấy, chỉ yêu cầu con được vào trường Duke University. Trước ngày sinh nhật 18 tuổi một ngày, đứa con tự tử để lại di thư vì áp lực quá lớn. Mình muốn đến chia buồn, mà phải đợi mấy tuần sau ông bạn mới nguôi ngoai chút. Mà đến nơi cũng không nói được điều gì !

Đức Phật ngày xưa có nói "Happiness does not depend on what you have or who you are. It solely relies on what you think”. (Tạm dịch là: Hạnh phúc không lệ thuộc vào chuyện anh là ai, hoặc anh có cái gì. Mà hoàn toàn lệ thuộc vào anh nghĩ gì). Không biết có hiểu biết nông cạn lắm không, nhưng mình rất tâm đắc với câu nói này. Ít nhất là khỏi phải tốn tiền, tốn sức gì cả, chỉ từ ý niệm thôi cũng có thể tìm được hạnh phúc và sự an lạc :-).

Cho nên, nhân mùa Giáng Sinh, xin chúc tất cả các bạn bè và các anh chị em luôn an vui hạnh phúc. Đặc biệt xin chúc những bạn bè của mình mới qua Mỹ qua Tây trong những năm gần đây, có một mùa Giáng Sinh an lành. Luôn tìm thấy sự an vui hạnh phúc bên cạnh gia đình, và có những sự chọn lựa phù hợp cho các bạn. Nhất là năm nay lại không được về VN ăn tết, thì chắc càng buồn hơn. Mình cũng từng trải qua những năm tháng như vậy, nên hiểu được cái cảnh nhớ quê ở xứ người. Ngoài trời giá rét, mà trong lòng thì nóng ran. Ở nhà ngồi bó gối, nhớ về quê ăn Tết, nhớ tất niên, nhớ tảo mộ tháng Chạp, nhớ gia đình bạn bè, nhớ kẻ chào người đón, hội hè thằng Tí con Toe bên nhà ..... Thôi thì hãy cố gắng lên, hết dịch lại về. Buồn nữa thì mở ra-dô nghe Duy Khánh hát "Xuân này con không về", và nghĩ đến sự chọn lựa ban đầu của mình :-) ….

 

Tản mạn về bầu cử ở Mỹ 2020

 

Mấy tháng qua, câu chuyện bầu cử của nước Mỹ đã trở thành đề tài nóng bỏng của cả thế giới. Lấn át những câu chuyện sống chết của cơn đại dịch Vũ Hán quái ác, lu mờ những diễn biến cải thiện quan hệ quốc tế lịch sử tại Trung Đông, và lấn lướt tất cả các tin tức kinh tế chính trị nóng bỏng khác đang diễn ra .... 

Câu hỏi tại sao lâu nay Nga, Tàu, Đức, Nhật ... hoặc những nước khác nếu có bầu bán, thì những người quan tâm chính trị chỉ ghé mắt chút rồi thôi. Nhưng bầu cử ở Mỹ thì khác, luôn trở thành một đề tài sôi động cả thế giới ? Câu trả lời sẽ từ từ bàn đến sau. Nhưng qua đó, dù ghét hay thương, người ta cũng dễ dàng nhận ra vị trí cường quốc của Mỹ trong lòng người dân trên thế giới.

Nước Tàu nước Nga có làm được điều đó không ? Không ! ít ra là cho đến thời điểm này. Bởi đó là một thứ quyền lực mềm, mà không thể dễ dàng mua được bằng tiền bạc, bẫy nợ, hoặc vũ khí. Nếu như nhiều người chỉ đơn giản nghĩ rằng cường quốc là một đất nưóc giàu có, có GDP cao nhất, có nhiều nhà lầu cao tầng nhất, có nhiều xe tăng máy bay nhất, có nhiều dân số nhất... thì đây cũng là lúc nên suy gẫm lại cái giá trị thực sự của một "cường quốc".

Nhận thấy mấy hôm nay bạn bè căng thẳng quá nhiều về chuyện bầu bán đỏ xanh, mình cũng mạn phép có vài ý kiến cá nhân. Chắc chắn đã là ý kiến cá nhân thì bao giờ cũng đúng sai tuỳ theo cách nghĩ của mỗi người. Đọc cho vui thôi !

Trước hết, nói về cái quyền tự do chọn lựa, tự do biểu đạt. Quyền được đi bầu thì đương nhiên ai cũng biết rồi. Nhưng trước khi bầu và sau khi bầu, có một quyền không kém phần quan trọng. Đó là quyền được nói, được bàn, được chém gió, được sướng khi gà nhà mình thắng cử. Tất nhiên cái sướng nhất là được quyền tự do nói lên những suy nghĩ của mình. Đây cũng là một trong những ưu điểm lớn nhất của nước Mỹ, mà có người đã phải hy sinh cả tính mạng để đánh đổi đi tìm. Mình thì luôn nghĩ rằng tự do ngôn luận phải là một trong những quyền cơ bản nhất của con người. Tuy nhiên cho đến hiện nay, có một số quốc gia người dân vẫn chưa được thực thi quyền hạn đó. Hy vọng thế giới văn minh sẽ quan tâm giúp đỡ đến những đất nước đó nhiều hơn. Thực ra ở những nước chậm phát triển, hoặc do luật pháp chế tài, hoặc do truyền thống văn hoá "nhìn trước ngó sau", hoặc do ảnh hưởng tư tưởng phong kiến nặng nề, người dân luôn có những dè dặt và sợ hãi nhất định khi biểu đạt suy nghĩ và tư tưởng của mình. Có thể là sợ đụng chạm chính quyền, sợ mích lòng bạn bè, sợ phật lòng ông chủ, sợ dư luận chê bai, sợ tù tội ...v.v. Nhưng chắc chắn đó không phải là điều mong muốn được nhìn thấy ở bất kỳ một quốc gia nào, vì nó sẽ dẫn đến sự chậm tiến lạc hậu lâu dài. Ngược lại ở những xứ sở mà quyền tự do ngôn luận được bảo vệ hàng đầu trong hiến pháp, như Mỹ, thì cũng có những trường hợp bị lạm dụng thao túng truyền thông. Nếu không có những giải pháp đúng mức, cũng gây ra nhiều hiểu lầm và làm nhiễu loạn sự thật !

Tuy nhiên, không phải ai ở xứ tự do ngôn luận thì cũng tôn trọng tự do ngôn luận. Có nhiều người cho dù được may mắn sinh sống và học hành ở những nước tự do, nhưng tư duy về quyền hạn "tự do ngôn luận" vẫn bị kìm hãm trong thói quen suy nghĩ hàng ngày. Bản thân mình đã từng gặp nhiều người sống ở những nước văn minh nhiều năm, học hành có bằng cấp hẳn hoi, từng thuyết giảng về văn minh dân chủ, về tự do ngôn luận, nhưng lại không tôn trọng ngôn luận ngay chính đối với con cái, bạn bè, anh em, gia đình, và cả ngay chính với bản thân của họ. Phải thuận ý họ mới được, nghịch ý là tặng cho cái nón cối ngay. Cho nên vẫn là văn hoá úp úp mở mở, dĩ hoà vi quý, sợ há miệng mắc quai, sợ mất lòng bạn bè, áp đặt quy chụp người khác, nói một đường làm một nẻo ..v.v...Và dĩ nhiên cho dù là nước Mỹ hoặc bất kỳ một quốc gia nào, thì cũng không thể lớn mạnh nhờ kiểu tự do ngôn luận "nửa mùa" đó được. Nhìn chung những người gốc Á, thường dễ vướng mắc phải căn bịnh nan y này.

Thông qua kỳ bầu cử Mỹ 2020 vừa rồi, cũng là một dịp rất tốt để chiêm nghiệm lại những ứng xử văn hoá đó. Mấy tuần trước coi được một số Youtube của những người Mỹ gốc Việt bên Cali, thấy đi biểu tình ủng hộ tranh cử, mạt sát nhau mà xót xa. Chắc họ cũng nghĩ đó là quyền tự do ngôn luận, nên bên ủng hộ Trump, bên ủng hộ Biden, chia ra chửi mắng đồng hương một cách hận thù. Cánh này chửi cánh kia thiên vị, thiểu năng, mà quên tự hỏi sao bên kia cũng chửi mình như vậy. Rồi đôi lúc nói chuyện với bạn bè, nghe kể lại nhiều câu chuyện trong cộng đồng người Việt, cũng không biết là nên cười hay nên khóc. Có nhiều gia đình, cha mẹ đang nói chuyện với bạn bè về ông Trump, thấy con đi làm về cúp máy liền, vì sợ đứa con theo phe Dân chủ mắng cho. Cũng có nhiều gia đình, anh em, vợ chồng, mấy tháng qua không nhìn mặt nhau, bạn bè giận ghét nhau, ly khai nhau, vì đã không cùng chung quan điểm ủng hộ phe phái bầu bán. Ngạc nhiên là có cả những người tiến sĩ, bác sĩ, kỹ sư, biết đọc biết viết ... Thoạt đầu mới nghe, cảm thấy hài hước tiếu lâm, nhưng sau đó ngẫm lại thấy đau lòng cho một dân tộc. Vì dường như họ không hiểu cái nào chung cái nào riêng, họ quên mất những thứ mà họ đã từng hy sinh đánh đổi cả mạng sống để đi tìm. Họ càng không nghĩ đến cái quyền tự do mà họ đang miệt mài đeo đuổi, tung hô bầu bán đó, lại chính là cái mà họ đang phủ nhận và chà đạp lên nó - Đó là quyền tự do biểu đạt của mỗi con người. Nếu là những bậc phụ huynh đã hy sinh cả đời để cho con cái học hành "thành đạt" trên đất nước dân chủ này, mà con cái lại có tư duy và hành xử với họ như thế, thì chắc cũng đau lòng lắm. Vì đó quả nhiên là một điều bất hạnh . (Cuối cùng thì giáo trình đại học & văn minh ở xứ người cũng không chiến thắng nỗi hủ mắm làng ta !)

Thứ hai, nói đến chuyện bầu cử nước Mỹ lần này có nhiều điểm khác biệt. Chuyện bầu bán lâu nay vẫn đơn giản là thích ai tin ai thì bỏ phiếu cho người đó. Ai ra tranh cử thì cũng nói hay nói tốt về mình; phát thảo những dự án, chính sách mà mình sẽ làm khi đắc cử. Nhưng đó là chuyện của thì tương lai, bởi hứa mà có làm được không lại là chuyện khác nữa. Thỉnh thoảng cũng không hiếm những ứng viên ba hoa khoác lác, gạt gẫm vận động những cử tri nhẹ dạ dễ tin, để kiếm phiếu. Đó cũng là những chuyện thường tình, không có gì mới lạ. Bởi thế cho nên cử tri cũng có trách nhiệm sáng suốt nghe nhìn, phân tích khách quan, để có sự chọn lựa phù hợp cho họ từ cấp nhỏ đến cấp lớn.
Còn nói đến đa số dân di trú mới đến Mỹ, kể cả dân gốc Việt, thường thì chỉ quan tâm đến ông tổng thống thôi. Nhìn vô phiếu bầu cử, biết được tên ứng viên tổng thống, ứng viên thống đốc tiểu bang, hoặc hơn chút nữa là biết tên ứng viên nghị viên thượng viện (senators) là ngon lành lắm rồi. Còn mấy vị trí nghị viên hạ viện, hoặc cấp lãnh đạo thành phố, quận huyện, hầu hết là tréo đại cho xong rồi về đi làm, hơi sức đâu mà lần. Xứ tự do, chớ đâu phải cơ cấu hoặc hạt giống đỏ xanh gì như ở VN. Nên đôi lúc có ông được bầu xong, dân mới thấy ba trợn, thì lại phản đối biểu tình, nộp thỉnh nguyện thư hạ bệ, hoặc chờ đợi mấy năm sau bỏ phiếu đuổi xuống. Đơn giản vậy thôi. Có nhiều người ở đây bao nhiêu năm cũng chẳng thèm đi bầu đi bán gì. Nhưng năm nay thì khác, tỉ lệ đi bầu rất cao. Mỹ trắng, mỹ đen, mỹ vàng ... cũng đều như vậy. Có lẽ ai cũng quan tâm đến tình tình bất ổn của nước Mỹ và thế giới trong thời gian gần đây. 

Và năm nay do tình hình dịch bệnh nên việc bầu bán cũng phải thay đổi cho phù hợp. Phức tạp hơn và chưa hề có tiền lệ. Mọi năm bình thường thì mọi người đều đi bầu một ngày. Tối đếm phiếu xong, đại khái ngày hôm sau có kết quả ngay, trừ khi một vài trường hợp sự cố hiếm hoi xảy ra ở một vài địa phương, phải đếm phiếu lại. Nhưng hầu hết là ngày hôm sau đã biết ai sẽ trở thành tổng thống cho nhiệm kỳ tới. Nhưng năm nay thì khác, vì có nhiều phương cách bầu cử khác nhau để cử tri nộp lá phiếu của họ. Nào là gởi thư theo bưu điện, bầu sớm, bầu trễ, bầu vắng mặt..v.v. Nhiều thầy lắm ma, nhiều cơ hội để sai phạm và nhầm lẫn !

Xin giải thích thêm là thông thường bầu chọn tổng thống thì chỉ đơn giản có vài sự chọn lựa - Đại diện cho đảng Cọng hoà, đảng Dân chủ, đảng Tự do (Libertarian), đảng Xanh (Green)..v.v. Nhưng chủ yếu vẫn là hai đảng chính, Cọng hoà (đỏ, cánh phải) và Dân chủ (xanh, cánh trái). Và mặc dù bầu cử ở Mỹ rất dân chủ, rất rầm rộ, nhưng thông thường thì kết quả cuối cùng lại tuỳ thuộc vào một số tiểu bang "không xanh, không đỏ", gọi là "swing states", mà người VN thường gọi là tiểu bang chiến địa. Nguyên nhân là có nhiều tiểu bang luôn trung thành với đảng phái "ruột" của họ, chỉ bầu cho Đảng đó dù tròn hay méo, nên lúc nào cũng có kết quả chung cuộc giống nhau, hoặc là xanh hoặc là đỏ. Bao năm qua vẫn thế, chưa đi bầu đã đóan biết ra kết quả. Còn ở những tiểu bang chiến địa thì không có quy luật nào. Có nhiều người không hiểu, cho rằng các tiểu bang "swing states" là trung dung, nhập nhằng, lúc nọ lúc kia. Nhưng họ quên mất là nếu ai cũng bỏ phiếu cho cùng một đảng như những tiểu bang kia, bất kể đúng sai, thì đâu cần tổ chức bầu cử làm gì. Chưa bầu đã biết kết quả, cứ coi như học theo TQ, Triều Tiên, 100% là xong rồi :-). Bởi vậy, lần bầu cử nào, các ứng viên tổng thống Mỹ cũng phải quyết vận động, quyết thắng thua, quyết lấy lòng cử tri ở những tiểu bang chiến địa. Và nếu kết quả cuối cùng mà khác biệt lớn thì không sao, ngược lại nếu kết quả chung cuộc sít sao, một chín một mười, thì rất ư phiền phức, ví dụ như những diễn biến bầu cử năm nay hiện đang xảy ra. 

Thứ ba, nói đến chuyện người Mỹ gốc Việt bầu cho ai. Rất lạ là người VN năm nay ủng hộ TT Trump rầm rộ, nhất là ở những vùng đông người gốc Việt như Cali, Texas, DC. Kể cả người VN đang sống trong nước. Có lẽ liên quan đến việc tin tưởng vào đường lối ngoại giao với TQ và hành xử trên Biển Đông của chính quyền TT Trump. Tuy nhiên vì dân số người gốc Việt không nhiều, lại ở vào những tiểu bang chuộng Dân chủ, nên sự vận động hô hào của cộng đồng VN cũng chỉ dừng lại ở những kết quả rất khiêm tốn. Hy vọng sau kỳ bầu cử lần này, sẽ có nhiều người Mỹ gốc Việt rút kinh nghiệm, bán nhà dọn về NC, MI, OH, PA, GA, FL .... để tiếp tục "sự nghiệp đấu tranh", ủng hộ tranh cử cho tổng thống Mỹ vào những năm tới :-). Vì giả dụ như ở bang California, thì dẫu có la hét chửi mắng nhau, xuống đường biểu tình ủng hộ cho ông Trump hùng hậu cỡ nào đi nữa, cơ hội đảng Cọng hoà thắng cuộc cũng rất mong manh. 

Có người hỏi mình tại sao dân VN lại rất quan tâm đến chính trị chính em, và thích thắng thua đến vậy. Có phải là do đất nước bị dai dẳng quá nhiều chiến tranh không ? Mình xin thưa là thực sự không biết. Còn nếu phân tích kỹ, thì chắc phải rất dài, nào là do ăn đường nhiều, do ăn nước mắm nhiều, do hút thuốc lào nhiều, do nhậu nhẹt nhiều, do học vị bằng cấp cao quá, do tổ tiên ly dị sớm quá, đem trứng chia đôi xuống biển lên rừng, do ngàn năm đô hộ giặc Tàu trăm năm đô hộ giặc Tây, do "thắng" hai đế quốc ...v.v.. Tóm lại trong các giống dân châu Á tại Mỹ, thì người VN "khí thế đấu tranh" mạnh mẽ nhất, quan tâm chính trị chính em nhiều nhất. Còn ưu điểm đó có dẫn đến việc cải thiện đời sống hàng ngày khá hơn không ? Uy thế chính trị trên thế giới và nền văn minh dân chủ của dân tộc VN có toả sáng hơn những dân tộc khác chăng ? Cái này thì phải nhìn vào kết quả thành tựu của cộng đồng ngưòi Việt hải ngoại trong 45 năm qua, và đời sống văn minh dân chủ của người Việt trong nước bao lâu nay !

Cũng nhân đây xin nói về chữ "người Mỹ gốc X" mà anh nào hỏi mình hôm trước. Tất nhiên ai cũng biết, Mỹ là một hợp chủng quốc. Dân số của Mỹ, đã, đang, và sẽ tiếp tục được hình thành từ nhiều nguồn gốc dân di trú khác nhau. Trừ những người da đỏ gốc thổ dân châu Mỹ xa xưa, thì hầu hết những người Mỹ ngày nay đều có gốc gác từ một quốc gia nào đó. Ông bà cha mẹ hoặc bản thân họ đã từng được di trú đến đây trong quá khứ. Những thế hệ đầu tiên, hoặc những giống dân có màu da, đặc điểm nhân dạng khác biệt, thì ban đầu còn phân biệt, gọi là người Mỹ gốc này gốc nọ. Một thời gian sau khi đồng hoá, thì sẽ vào quên lãng. Ví dụ tổng thống Trump là người Mỹ gốc Đức, ông Biden là người Mỹ gốc Ái nhĩ Lan, nhưng Việt kiều thì vẫn còn là gốc Việt Nam ..:-). Vả lại, nếu ai có những thành tựu lớn như làm quan làm tướng, làm dân biểu, nghị viên, bác sĩ, chuyên gia ...gì đó, thì dẫu họ có lai ba bốn đời, không biết chữ VN nào, cũng ưu ái gọi họ là người Mỹ gốc Việt. Còn nếu họ lên tin tức, bị bắt vì tội ăn thịt chó, hay trộm cắp gian lận chẳng hạn, thì gọi lệch ra là người Mỹ gốc Miên. Chuyên đời vẫn thế, như cô ứng viên phó tổng thống cho Biden lần này, Kamala Harris, cứ cho mình là người Mỹ gốc Phi, vì có lợi thế chính trị hơn. Mặc dù cha cô là người Jamaica, mẹ là người gốc Ấn độ. Không tin, cứ đợi mai mốt ca sĩ Chế Linh ra ứng cử làm tổng thống Mỹ, rồi sẽ biết người ta gọi ông là gì. 

Tuy nhiên lâu nay cũng có một số người kém hiểu biết hoặc không hề biết lịch sử, hoặc mang nặng tư duy tự tôn, hoặc cố tình quên đi nguồn gốc của họ để phân biệt kỳ thị chủng tộc. Họ dựa vào màu da và đất nước mà họ may mắn được sống hiện tại, để phân biệt đẳng cấp, thượng đẳng hạ đẳng khác nhau. Những ngộ nhận đó, và tư duy thiển cận về màu da & tờ hộ chiếu có liên quan đến giá trị con người, nhiều lúc dẫn đến những vấn đề xã hội vừa bi hài vừa đáng thương trong đời sống hàng ngày. Nhưng ở đất nước nào, dân tộc nào rồi cũng có những trường hợp như vậy, chỉ là ít hay nhiều. Mỹ là một hợp chủng quốc, trình độ dân trí lại có nhiều tầng cấp cách biệt khác nhau, thành phần xã hội cũng đa dạng, nên chuyện kỳ thị dân tộc xảy ra là không có gì đáng ngạc nhiên. Quan trọng là phải coi cách luật pháp bảo vệ người dân, và thái độ cũng như quan điểm của đa số công chúng về loại "tội phạm" đó như thế nào. 

Thứ tư, là bàn đến TT Trump. Bởi nói đến bầu cử Mỹ năm nay và cả sau này mà không nhắc đến ông Trump là một điều không thể. Những đề tài đình đám sôi động trong nhiều năm qua trên chính trường Mỹ và thế giới, đều có liên quan ít nhiều đến TT Trump. Thậm chí, những phân hoá trong gia đình, bạn bè, anh em, cộng đồng VN cũng liên quan đến TT Trump. Đơn giản vì ông ta là một hiện tượng. Quái chiêu quái cách. Một người doanh nhân chưa hề có kinh nghiệm chính trường, bỗng nhiên lên làm tổng thống một cường quốc lớn nhất thế giới, thì chắc chắn những ứng xử sẽ không thể là những ứng xử thường gặp ở những nhà chính khách chuyên nghiệp trước đây. Nên dĩ nhiên là ân oán cũng đầy, được mất cũng nhiều, kẻ thương ngừời ghét cũng thừa. Nhưng may mắn cho ông, là đa số người VN quý mến ủng hộ ông, cả trong nước và ngoài nước. Có còn hơn không. Đỡ tủi !
Mặc dù không biết số cử tri gốc Việt tại Mỹ có làm thay đổi tình huống được gì cho ông Trump hay không. Nhưng dẫu sao đó cũng là một món quà tình cảm đáng quý. Nhiều nhà tiên tri, chiêm tinh gia, thầy bói gốc Việt cho rằng ông Trump là do thượng đế phái xuống. Có người gọi ông là thiên sứ, là cứu tinh ..v.v. Tuy nhiên trong cuộc sống cái gì thái quá thì cũng trở thành "cuồng". Một đấng giáo chủ cũng không mong muốn tín đồ của mình là đám giáo dân cuồng tín. Một nhà lãnh đạo đúng đắn cũng không muốn những kẻ theo mình là một tập hợp điên cuồng, giáo điều, chẳng biết phân biệt đúng sai. Bởi điều đó quá nguy hiểm, lợi bất cập hại. Chính những kẻ cuồng tín giáo điều là cha đẻ của bọn khủng bố, bạo loạn, phe nhóm kỳ thị phá hoại, mà chúng ta thường thấy lâu nay. Mình nghĩ rằng TT Trump cũng không ngoại lệ, chắc chắn ông cũng mong muốn những người ủng hộ mình sáng suốt, biết nhận định đúng sai, và chọn lựa một vị tổng thống phù hợp trong giai đoạn hiện nay, để có thể làm cho nước Mỹ tốt đẹp hơn. Nhưng ranh giới của sự nhiệt tình ủng hộ và sự cuồng tín quá khích đôi khi rất nhỏ đối với một số cá nhân, cho nên cũng khó tránh những trường hợp đáng tiếc xảy ra. 

Tất nhiên, ông Trump chưa bao giờ là một người hoàn hảo, hoặc là một đấng cứu thế không có lỗi lầm. Cách ăn nói hành xử của ông ta khác những người tiền nhiệm. Cách tuyên bố của ông không giống những nhà chính khách, uống lưỡi bảy lần. Cách dùng người của ông không theo nguyên tắc của một nhà chính trị điều hành đất nước, thay người liên tục ..v.v. Nói chung ông ta có nhiều thứ khác biệt với những vị lãnh đạo hoặc chính trị gia xưa nay, cho nên thành tựu lẫn lộn được mất, cọng trừ, xen kẻ khá nhiều. Bên cạnh đó, ông luôn bị giới truyền thông và phía đối lập tấn công liên tục từ khi nhận chức năm 2016 đến nay. Dĩ nhiên là có nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan khác nhau. Có những vấn đề phiền phức do chính cá tính và cách hành xử của ông gây ra. Nhưng cũng có những phiền phức rắc rối do các bên đối lập cố tình tạo ra. Tuy nhiên, sự nổ lực và sức chiến đấu liên tục không mệt mỏi của tổng thống Trump cũng đã làm nhiều người kinh ngạc và cảm động.

Tất nhiên là không ai có thể đòi hỏi người khác có cái nhìn khách quan và công bằng về công trạng của họ được, cho dù có là tổng thống Hoa kỳ. Nhưng mình luôn nghĩ rằng bất kỳ ai muốn có một sự chọn lựa đúng đắn trong cuộc sống, trước hết họ phải công bằng với chính bản thân họ khi phân tích một vấn đề. Kế đến họ phải có khả năng để phân biệt tin tức nào giả, tin tức nào thực, đặc biệt là trong thời buổi truyền thông nhiễu loạn như hôm nay. Bạn bè mình nhiều người đầy đủ điều kiện máy móc thông tin, trình độ, nhưng vẫn bị kiếp nạn "fake news" hoài :-). Một số người xưa nay vẫn thường có quan niệm "thần thánh hoá" lãnh tụ, lãnh đạo, hoặc người của công chúng như ca sĩ, tài tử, người "đương thời" ....chẳng hạn. Thiết nghĩ cũng nên chấp nhận tính 2 mặt của một vấn đề, tốt xấu của con người cũng vậy thôi. Ủng hộ cho ông lãnh đạo này vì nghĩ rằng ông ta sẽ làm được một số việc "tốt", nhưng cũng đừng quên ông ta có thể sở hữu nhiều thứ "xấu" khác mà thiên hạ không ưa. Thần tượng cô ca sĩ này anh tài tử nọ, hát hay đẹp trai, thì cũng đừng quên họ có thể cũng đầy khuyết điểm như bao con người bình thường khác. Càng tôn sùng bất chấp, đến khi "vỡ mộng" lại càng thất vọng hơn  :-).

Thực ra, những tiêu chí lãnh đạo và nguyên tắc điều hành của lưỡng đảng Hoa Kỳ, không có gì mới lạ với người dân. Xưa nay, có một số người ủng hộ chỉ dựa vào những đường lối dự kiến hoặc những lời tuyên bố của các ứng viên. Có người ủng hộ theo xu hướng của bạn bè anh em hoặc người thân. Nhưng bên cạnh đó, có những người chỉ ủng hộ dựa vào những kết quả cụ thể và thực tế việc làm, người thật việc thật. Bởi trong chính trường, "muốn làm" và "làm được" là 2 thứ khác nhau. Đôi khi những lời tuyên bố và kế hoạch dự tính hoàn toàn không đi đôi với việc làm và kết quả thực tế. Tất nhiên có nhiều ông lãnh đạo khoái nổ cho sướng miệng, chém gió cho đã tai, nhưng đến khi được chức thì lại quên mất . Cũng có ông muốn làm thực sự, nhưng lại lực bất tòng tâm, vì còn tuỳ thuộc vào khả năng của ông ta và các yếu tố liên quan nữa. Tuy nhiên, lần bầu cử này ông Trump đã có 4 năm trình làng về khả năng lãnh đạo của mình, ông Biden có 47 năm thành tích và quan điểm chính trị để kiểm chứng, nên cũng không khó khăn lắm cho sự chọn lựa của nhiều cử tri, nếu muốn chịu khó tìm hiểu. Mình luôn tin rằng mỗi con người đều có những ưu khuyết nhất định. Nhưng trong công việc thì có người này phù hợp hơn người kia. Chỉ mong rằng kết quả cuối cùng sẽ thể hiện được một cách trung thực sự chọn lựa của người dân Mỹ. 

Cuối cùng, liệu cuộc bầu cử lần này có thay đổi lớn cho đất nước Hoa kỳ hay chăng ? Nhiều người nghĩ vậy nhưng mình thì không quá hy vọng về điều đó. Chính sách đối ngoại và giao kết với đồng minh chắc chắn sẽ thay đổi nếu như một người khác lên nắm quyền. Thực ra, điều quan tâm nhất của nhiều người Mỹ hôm nay, đặc biệt trong giới hiểu biết chính trường, là quyền lợi của đất nước và những ảnh hưởng đến thế hệ tương lai con cháu của họ. Hiện nay bên cạnh những diễn biến quan hệ quốc tế phức tạp, điểm nổi bật nhất là tình trạng phân hoá của nước Mỹ. Có quá nhiều mâu thuẩn, lũng đoạn, hiểu lầm nội bộ đã và đang xảy ra trên đất nước này !

Nước Mỹ xưa nay luôn tôn trọng quyền tự do dân chủ của người dân, tôn trọng nguyên tắc đa nguyên đa đảng của mọi thành phần xã hội. Đó cũng là nền tảng cần thiết để tạo nên một đất nước hùng mạnh như ngày hôm nay. Dĩ nhiên trong lịch sử lâu nay cũng có những giai đọan nhiều mâu thuẩn đảng phái, bất đồng quan điểm chính trị, hoặc dị biệt trong cách ứng xử điều hành đất nước. Nhưng cuối cùng thì họ đều hướng đến giải pháp chung và tôn trọng mục đích cuối cùng là quyền lợi quốc gia. Họ đã từng biết cách kìm hãm những dị biệt để duy trì quyền lợi chung, đề cao quyền lợi quốc gia trên hết. Ví dụ như thời kỳ Civil War hoặc Chiến tranh thế giới I & II. Thế nhưng trong những năm gần đây thì hoàn toàn khác biệt. Sự hơn thua tranh giành của đảng phái ngày càng trở trên khốc liệt. Nhiều khi người ta có cảm giác quốc hội Mỹ như một bầy khỉ già nua, ngồi chiếm chỗ để tranh giành xâu xé nhau, và tô son trát phấn lên cái ảo ảnh quyền lực vô dụng của chính họ tưởng tượng ra. 

Nhiều người cho rằng đất nước Mỹ ngày càng thưa dần những người lãnh đạo có tầm vóc thực sự như xưa. Mình thì nghĩ rằng trong những năm gần đây, hậu quả của những trò chơi chính trị dơ bẩn và sự lũng đoạn của giới truyền thông (hoặc giới tài phiệt đằng sau), đã làm cho một số người tài giỏi ngần ngại tham gia chính trường. Rất nhiều quan chức chính phủ và những người có ảnh hưởng đến tình hình chính trị trong nước, chỉ biết lối cuốn vào chuyện "thắng thua", vì quyền lợi cá nhân và đảng phái, chứ không phải lo cho "được mất" của quốc gia. Theo suy nghĩ của cá nhân mình, những người thích thắng thua không nên chọn để lãnh đạo hoặc điều hành đất nước, kể cả lãnh đạo một tổ chức hoặc công ty. Bởi họ phù hợp với sòng bài nhiều hơn. Những người lãnh đạo tài ba khiêm tốn, luôn nghĩ đến sự "được mất" của quốc gia, nghĩ đến đại cuộc, và quan tâm cho những người dưới trướng của mình. Ai cũng hiểu trong chính trường thực tế có những thứ thua mà lại được, thắng mà lại mất. Một kẻ háo thắng, ham danh, và ích kỷ, không thể là một người lãnh đạo đáng tin cậy được. Nhưng theo giới quan sát hiện nay, đa phần trong quốc hội Hoa Kỳ là những kẻ quyết tử thắng thua.

Do vậy, đất nước ngày càng phân hoá và hổn loạn. Thắng thua để làm gì, nếu không thay đổi được điều gì có tính chiến lược cho đất nước, mà chỉ tạo thêm hố sâu ngăn cách trong lòng người dân & đảng phái với nhau ? Nhiều người lên án sự phân hoá, sự kỳ thị, sự bạo động đang diễn ra khắp nơi, nhưng ít nghĩ đến nguyên nhân sâu xa hơn, mà cứ hình dung như điều đó chỉ vừa mới xảy ra đêm qua. Rồi trốn chạy sự thật bằng cách đổ lỗi cho các thế lực bị giật dây, chống phá. Thực ra với sự phân hoá như hiện nay, với nhu cầu thắng thua quyền lực nhỏ nhoi như thế, thì không cần thế lực chống phá nào, họ cũng tự phá huỷ đất nước này. Còn nếu như họ đoàn kết, hiểu được cái chung cái riêng, tôn trọng sự dị biệt của nhau để hướng tới những giải pháp chung, thì cũng khó có thể thế lực nào thọc gậy bánh xe được. Hãy nhìn lại lịch sử để chiêm nghiệm điều đó vậy. Hy vọng họ không đổi tên đất nước Hoa kỳ từ "United States" sang "Divided States" !

Cho tới thời điểm này, nhiều người vẫn cho rằng luật pháp và hiến pháp của nước Mỹ là tối ưu, không thể tốt hơn. Đồng ý là lâu nay thế giới ngưỡng mộ nền dân chủ lập hiến của Mỹ. Chưa tới 300 năm lập quốc, đã trở thành siêu cường quốc số một thế giới. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là nước Mỹ có những luật lệ đúng đắn vĩnh viễn. Một luật lệ của thời kỳ đất nước lèo tèo vài triệu người, chưa có internet, chưa có phi thuyền, chưa có IoT, chưa có AI, chưa có 4.0 .... thì có thể không còn phù hợp với thời đại văn minh ngày nay. Đó là quy luật của tự nhiên, là sự thay đổi tất yếu của xã hội. Ví dụ như luật bầu cử của Mỹ đã cũ kỹ lắm rồi, đã đến lúc cần được tu chính để bảo đảm sự trung thực và chính xác hơn. Luật quốc hội cũng vậy, cần phải thay đổi để có những cơ chế kiểm soát bộ máy già nua vô dụng. Hạn chế số nhiệm kỳ của các vị dân biểu lấy tuổi ra đè thiên hạ, bận rộn chuyện chiêu trò đảng phái hơn thua nhiều hơn là quyền lợi của dân chúng. Luật ứng xử xã hội cũng cần được thay đổi để không bị lạm dụng bởi những chiêu bài "kỳ thị" cũ rích làm náo loạn xã hội, thừa cơ trộm cắp đốt phá. Luật an ninh nhân sự cũng cần thay đổi để tránh tình trạng "con sâu làm rầu nồi canh", một vài đứa cảnh sát điên khùng ngu dốt làm bậy kéo theo cuộc sống của bao nhiêu người dân vô tội vào vòng khổ luỵ..v.v. Tất nhiên còn nhiều điều khoản, luật lệ khác nữa cần được tu chính cho phù hợp với thời cuộc hôm nay. Và đất nưóc Hoa Kỳ cần những nhà lãnh đạo mạnh mẽ có tầm nhìn bao quát, cao thượng, đủ khả năng và đủ tâm huyết để thay đổi được những điều đó, cũng như kêu gọi được sự đoàn kết cả nước. Ai cũng mong như vậy ! 

Một đất nước cho dù văn minh đến đâu, một lý thuyết chủ nghĩa cho dù tốt đẹp đến đâu, thì cũng phải có lúc cần thay đổi để phù hợp với sự tiến hoá của xã hội loài người. Không nên bảo thủ, duy ý chí một cách mù quáng. Con ốc hà (mượn hồn) còn biết tự thay vỏ để trưởng thành, mà nhiều chế độ cứ ì ạch khiêng trên vai chiếc vỏ cũ kỹ, đã hỏng hóc lâu đời. Thậm chí còn sơn phết và ca tụng như một sự che đậy rẻ tiền, rồi tìm cách chụp mũ hoặc quy chụp cho sự cải cách.

Tóm lại, mình đã làm xong nghĩa vụ bầu cử của mình, không có bận tâm gì nữa. Lá phiếu khiêm tốn của mình đã dành cho vị nào đem lại những điều tốt đẹp hơn cho nước Mỹ và cho thế giới. Đặc biệt là ai có thể hổ trợ được phần nào sự công bằng đối xử với những nước nhỏ bé bị bắt nạt. Dĩ nhiên không ai có thể cam kết một điều gì như ý muốn trên chính trường quốc tế. Nhưng mình luôn nghĩ rằng bầu cử không phải là câu chuyện thắng hay thua, mà là khả năng chọn lựa tốt nhất trong sự hiểu biết của mỗi con người.

Còn nước Mỹ có khá hơn, có hết phân hoá, có khơi dậy lại được những ý thức vì quyền lợi chung như ngày xưa chăng ? Mình không biết, và cũng không tin là cả hai vị ứng viên tổng thống lần này có khả năng làm được điều đó. Tuy nhiên mình luôn hy vọng vào ngày mai, tin vào những lần bầu cử sắp tới, tin vào những vị tổng thống trong tương lai. Và mình cũng tin rằng trong một ngày gần đây, chính quyền và người dân Hoa kỳ sẽ sớm nhận ra sự  "được mất" của đất nước quan trọng hơn nhiều so với những tham vọng thắng thua vô bổ của các trò chơi chính trị đảng phái bẩn thỉu. 

PN (11/2020)
(Thoughtful men must feel that the fate of civilization upon this continent is involved in the issue of our contest - Abraham Lincoln)

Phiếm: Dã tràng xe cát

 

Trong thời buổi dịch bệnh, chính trị dơ bẩn, xã hội phân hoá, ngày càng có nhiều người tìm đến tôn giáo như một cứu cánh để xoa dịu những nỗi niềm trong cuộc sống hoặc chiêm nghiệm lại những được mất trong cuộc đời của họ...

Mình có người bạn Mỹ, quen nhau cũng gần 30 năm rồi, từ đầu thập niên 90. Thời đó mình còn làm việc cho một trung tâm nghiên cứu viễn thông đa quốc gia (Bell Northern Research), còn anh ta thì bắt đầu khởi nghiệp bán bảo hiểm. Bẵng đi một thời gian khá lâu, ra nước ngoài làm việc, mấy năm trước mình mới trở lại Mỹ. Gặp lại nhau, thì anh đã trở thành ông chủ một công ty bảo hiểm nho nhỏ. Con cái đã trưởng thành, tốt nghiệp đại học, chuẩn bị tiếp tục sự nghiệp công ty bảo hiểm của anh. Nói chung không giàu có lắm, nhưng cũng có một sự nghiệp để tự hào và cuộc sống tương đối đầy đủ. Rất mừng cho anh ấy. 

Tuần rồi, anh bỗng hẹn mình đi ăn trưa. Đầy tâm trạng ưu tư, rồi hỏi thăm rất nhiều về đạo Phật. Có lẽ anh ấy nghĩ mình là người VN nên ít nhiều gì cũng biết chút đỉnh về Phật giáo. Hơi ngạc nhiên, nhưng rồi mình cũng giới thiệu cho anh ta một số trang mạng tiếng Anh nói về đạo Phật. Hy vọng anh ấy sẽ tìm được cái mà anh cần tìm.

Thực ra thì những năm sau này thỉnh thoảng cũng đọc được tin tức của nhiều CEO phương Tây tìm đến đạo Phật. Nào là Steve Jobs (Apple) đi tiên phong qua Ấn độ tầm sư học đạo. Sau đó đến Mark Zuckerberg (Facebook), Larry Page (Google) cũng đi theo gót chân của Steve Jobs. Rồi Jack Dorsey, nhà sáng lập & CEO của Twitter , cũng qua Myanmar học thiền.  Đến Marc Benioff, nhà sáng lập & CEO của Salesforce cũng lặn lội đi tầm sư học nghệ, cuối cùng rước luôn một ông thiền sư về nhà để học. Còn những nhà tỉ phú CEO mà theo đạo Phật lâu nay như Christine Comaford ( First Professional Bank), Pierre Omidyar (Omidyar Network), Kazuo Inamori (KDDI Corp), Jack Ma (Alibaba TQ), Michael Dobbs-Higginson ... thì ai cũng biết, khỏi nói rồi. 

Mình thì luôn quan niệm rằng bất kỳ là ai, cho dù ông to bà  lớn nào, tỉ phú triệu phú hoặc CEO nào thì cũng là con người như tất cả mọi con người bình thường khác. Cho nên ai cũng có những lý do nhất định để có một đời sống tinh thần cần thiết hoặc tìm đến những tôn giáo phù hợp cho riêng họ. Tuy nhiên giới truyền thông và đầu tư thì rất nhạy bén, họ luôn thích săn lùng và thổi phồng những tin tức liên quan đến các ông CEO này. Nhớ năm nào đó Mark Zuckerberg (Facebook) nhà ta đi tầm sư học đạo bên châu Á, tờ báo "Wall Street Journal" chơi một cái tựa báo giựt gân làm chấn động giới võ lâm thời bấy giờ ...“Can Mark Zuckerberg Find Enlightenment? Facebook shareholders could benefit if the company’s CEO takes up Buddhism”. (Tạm dịch là: Liệu Mark Zuckerberg tìm thấy sự Giác ngộ ? Các nhà đầu tư FB hưởng lợi khi người điều hành đi theo đạo Phật). Làm cho biết bao nhiêu nhà đầu tư xôn xao.

Và đương nhiên là so với các cây đa cây đề kể trên, thì ông bạn chủ hãng bảo hiểm cỏn con của mình quá nhỏ bé, cho nên chuyện ông đi nghiên cứu đạo Phật, thì cũng quá ư bình thường, chẳng có gì cần phải ầm ĩ. Nhưng điều làm mình quan tâm là anh ta có vẻ quá lo lắng cho sự nghiệp rồi sẽ tan biến như "dã tràng xe cát" (sand bubbler crab). Ngồi lắng anh kể chuyện một lúc, thì mình cũng hiểu được phần nào nỗi niềm lo lắng ấy. Đúng ra, thì chữ "dã tràng" lâu nay cũng không lạ lẫm gì với người Á đông, được dùng rất nhiều để ví von những trường hợp phí công phí sức trong cuộc sống. Thường thì nó được xài như một danh từ, mà cũng có người xài như một trạng từ, hoặc tính từ ...

(Nhân nhắc về chữ dã tràng, mình nhớ đến anh LQA, người đã rất thành công diễn đạt ca khúc Dã Tràng Ca của nhạc sĩ TCS. Xin nói thêm là nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã viết khúc ca này từ năm 1962, ban đầu có tên là "Trường ca tiếng hát dã tràng". Đây là bài nhạc dài nhất của TCS, và theo các bạn bè của ông, thì chính nhạc sĩ đã từng điều khiển hợp xướng ca khúc này nhiều lần, nhiều nơi khác nhau như Quy Nhơn, Bảo Lộc .... Nhưng mãi cho đến khi nhạc sĩ TCS qua đời, thì ca khúc thất lạc này mới được ai đó tìm lại, và sau đó được nhiều ca sĩ trình diễn. Một trong những người diễn đạt ca khúc này thành công nhất, sâu lắng và tình tự nhất là anh LQA, mặc dù anh ta không phải là ca sĩ chuyên nghiệp). 

Giờ trở lại cái vụ ông bạn bảo hiểm của mình. Thấy anh tâm tư quá, nhưng gặp mình thì cũng chẳng hiểu biết nhiều về đạo giáo và triết lý sống, lại càng chẳng có nghiệp vụ khả năng gì để an ủi và khuyên giải anh ta. Nên tạm thời chỉ biết chia sẻ một vài quan niệm cá nhân mà thôi. 

Lâu nay, theo cách nghĩ của mình thì chẳng có việc làm hoặc hành động nào trong cuộc sống này mà là "dã tràng" cả. Mọi ứng xử hành động đều có những tác động nhất định nào đó. Bởi có cái này thì tất sẽ có cái kia; tạo ra thứ này sẽ luôn ảnh hưởng đến một thứ khác. Có nhân thì có quả, cho dù con người có chấp nhận hay không !

Nói cho chi tiết chút, ai cũng biết xưa nay sinh lão bệnh tử là những quy luật tất nhiên không thể tránh khỏi. Có sinh tất có diệt. Thậm chí có nhiều người sinh ra và chết đi trong cùng một bệnh viện, cùng một ngôi nhà, hoặc trong cùng một nơi chốn, một làng quê, tỉnh thành đất nước nào đó. Và đoạn đời nằm giữa 2 thời khắc sinh tử đó của mỗi con người là những đoạn ngắn dài khác nhau. Họ tìm kiếm và mưu cầu những thứ khác nhau, vui buồn khác nhau. Có người dành hết quãng đời để mưu cầu danh vị, mưu cầu tiền tài, mưu cầu tình yêu, mưu cầu quyền lực ..v.v. hoặc đeo đuổi những thứ mà họ cho rằng thành đạt hoặc hạnh phúc trong cuộc sống. Bên cạnh đó thì cũng có nhiều những con người dành cả cuộc đời để tu tập sống buông bỏ, sống vì người khác, tập xa dần với những gắn bó (attachments) và ham muốn, thực hành sống đơn giản và tỉnh thức ..v.v.. Và dĩ nhiên càng không hiếm những mảng đời sinh ra chỉ để lam lũ kiếm sống, chịu đựng lo toan từng ngày từng khắc cho đến chết mà vẫn chưa hề có dịp để nghĩ đến những thứ rộng lớn hơn, những ý nghĩa hoặc mục đích sống xa hơn chén cơm manh áo. Đó là sự thật và thế gian này quả nhiên là đa dạng. Mỗi người mỗi cảnh !

Tuy nhiên, cho dù giàu nghèo hay sang hèn, bất kỳ ai cũng có một cái "tôi" riêng biệt dành riêng cho họ. Còn cái "tôi" đó lớn hay nhỏ, cao siêu hay thấp bé, ngạo nghễ hay khiêm tốn .... là tùy thuộc vào nhiều yếu tố nhân duyên khác nhau. Nhưng theo quan niệm của đạo Phật, cái "tôi" cái ngã đó vốn không có thực, chỉ là ảo tưởng do các thức tạo thành, nên mới có từ gọi là "vô ngã" ! Tiếng Pali gọi là Anatta, tiếng Sanskrit gọi là Anatman, còn tiếng Ăng lê thì gọi là “non-self” hoặc “substanceless”. Mà thôi, nói đến mấy chuyện này, cả đời nói chưa hết. Có khi không thấy "vô ngã", mà lại chỉ thấy "cãi vả nhau" :-) .

Nhớ mới cách đây mấy năm, Robert Wright cho ra cuốn sách “Why Buddhism is True" (tạm dịch: Tại sao đạo Phật là sự thật". Và nhanh chóng trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất của The New York Times năm đó. Thế là ôi thôi nhiều ông nhiều bà đăng đàn phân tích tranh cãi, phê phán, phỏng vấn tùm lum. Cũng may là cuối cùng cuốn sách vẫn chỉ là cuốn sách :-).

Thực ra thì dẫu có theo tôn giáo nào chăng nữa, hoặc tin theo văn minh khoa học, triết ta triết tây gì, cuối cùng thì ai cũng đồng ý với nhau là sự hiện hữu của con người vốn đơn giản được tạo ra bởi 2 thứ, đó là thân và ý (body & mind). Còn những chuyện linh hồn cao xa hơn nữa thì chưa thấy chưa biết, nên không dám bàn thảo ở đây.

Đại đa số các nhà khoa học và tôn giáo đều cho rằng mỗi con người sinh ra, cho dù đen trắng vàng đỏ gì thì cũng bình đẳng như nhau, đều được làm chủ một "doanh nghiệp trách nhiệm hữu hạn", gồm có 5 nhân viên và một giám đốc. Hoặc nói cách bình dân hơn là có 5 thợ 1 thầy. Năm nhân viên đó có chuyên môn cao, mỗi người phụ trách một lãnh vực, làm việc độc lập nhau, không ai thèm nói chuyện với ai. Đó là "mắt, tai, mũi, lưỡi, thân". Còn ông giám đốc là "mind", chỉ đạo hết 5 anh kia. Năm nhân viên đó ra ngoài tiếp cận với thế giới chung quanh bằng cách nghe, nhìn, sờ nắm, ngửi, nếm .. xong về báo cáo cho lãnh đạo là anh giám đốc. Thế rồi lãnh đạo quyết hết, chỉ đạo cái nào ngon dở, nóng lạnh, sướng khổ, vui buồn, đẹp xấu, vinh nhục, hơn thua ....trong kiếp sống này.

Còn nếu có ai hỏi là đội ngũ nhân viên đó tài giỏi không ? tin tưởng được không ? Thì chắc chắn trả lời là nhất rồi. Đích thân sờ nắm tận chỗ, ngửi nếm tận nơi, thấy nhìn tận mắt, nghe ngóng tận tai, sao sai được ? Mặc dù khoa học đã từng chứng minh rằng giác quan con người không nhạy bén bằng con vật, mắt con người không nhìn rõ bằng mắt con diều hâu, tai con người thính không bằng con nai con báo, mũi con người không nhạy bằng con chó con chồn ....Nhưng không ăn thua, ta là nhất, lãnh đạo quyết thì phải đúng thôi :-).
Và cũng chính nhờ có 5 nhân viên giác quan này, và một ông sếp (ý - mind) mà con người mới có thể tương tác được với thế giới chung quanh, mới hình thành nên những sự cảm nhận, thụ hưởng, hoặc nhận thức về vũ trụ quan & thế giới quan. Rồi từ đó, tuỳ theo những hình thức tương tác và trạng thái thọ tưởng, cũng như các hệ quả phát sinh từ nghiệp lực của chính họ,  mỗi cá nhân lại tiếp tục xoay vòng tạo ra những duyên nghiệp khác. Người ta gọi những nhận thức, ý thức, và sự thọ tưởng đó bằng những danh từ khác nhau như giác quan, uẩn, ấm, căn, trần, thức (consciousness) .v.v. Nhiều vị cao siêu hơn nữa thì dùng cả tiếng Phạn, tiếng Anh, tiếng Hán, để giải thích cho rõ ràng, nhưng thực tế thì ngôn ngữ lúc nào cũng hạn chế, không diễn tả hết được, mà chỉ có mỗi người tự thân trải nghiệm. Nôm na thì cũng vẫn tạo ra bởi năm thợ và một thầy đấy thôi. (Đây là một đề tài tương đối sâu sắc của PG, với phạm vi một vài bài phiếm luận không thể nào nói hết được. Xin lỗi nếu có gây ra những hiểu lầm. Mình không biết nhiều, chỉ mạn phép bàn đến một vài ý nhỏ thôi, nếu bạn nào muốn tìm hiểu thêm, nên tra cứu về "Eight Consciousnesses").

Riêng anh giám đốc lãnh đạo (ý - mind) thì mới là ghê gớm. Cái "tôi" của mỗi con người khác nhau, hạnh phúc hay đau khổ, thiên đường hay địa ngục, là cũng do anh lãnh đạo này. Không như 5 anh nhân viên quèn kia, phải ở cự ly gần hoặc tiếp xúc trực tiếp mới nhận biết sự việc. Anh giám đốc thì tài ba hơn nhiều, trên thông thiên văn dưới rành địa lý. Chuyện không anh có thể biến thành có, chuyện có anh có thể biến thành không. Chuyện lớn anh có thể hoá giải thành nhỏ, chuyện nhỏ anh có thể vẽ thành to. Tất cả đều do anh liên tưởng mà thành, thiện nghiệp hay ác nghiệp cũng bắt đầu từ chỗ anh mà sinh ra. Ngồi VN mà biết chuyện ở Mỹ ở Tàu. Ngồi chùa Ba Vàng mà biết chuyện "oan gia trái chủ". Ngồi quán nhậu mà biết chuyện Trump chuyện Biden. Ngồi trong công ty mà biết thằng kia đang chửi lén mình bên ngoài. Cùng ngồi nhà đọc internet, nhưng biết đám kia đọc "fake news" hiểu bậy, còn mình đọc đúng hiểu đúng. Nằm ngủ mà biết ngày mai xổ số ra con gì. Thậm chí không cần nhìn, không cần nói chuyện, cũng biết thằng hàng xóm kia đang suy nghĩ chê mình cái nhà nhỏ, cái xe cùn. Hãy đợi đấy, tao sẽ làm cái lớn hơn cho mầy sợ chơi :-)...v.v.

Tài ba như thế, thông thái như thế, nên vui sướng hay khổ hạnh, mạnh mẽ hay yếu đuối, ngục tù hay thanh thản, hoang tưởng hay thực tế, huyễn mộng hay tỉnh thức ....của mỗi con người, đều do anh giám đốc có tên Ý thức (Mind) này quyết định tất cả. Và cũng theo quan niệm của Duy thức học, thì chính anh giám đốc "Mind" này dưới sự cố vấn tối cao của "manas consciousness" (Mạt na thức), mà tạo ra những ứng xử khác nhau trong đời sống hàng ngày. Đây cũng chính là nguồn gốc của nghiệp lực cho từng mỗi cá nhân. Cho nên mỗi con người luôn có tính cách hành xử khác nhau. Dẫu là cha con anh em ruột thịt, đồng bào đồng chí đồng rận, thì chắc gì tham ái hỉ nộ hoặc trí huệ lại giống nhau …? Thực ra mỗi người sinh ra đều có sẵn cho mình một anh "giám đốc lãnh đạo", tuyệt đối không anh nào giống anh nào. Nhưng giỏi hay dở, thông thái hay ù lì, mạnh hay yếu, ngạo nghễ hay khiêm tốn, thiện lương hay gian ác ... cũng đều nhờ vào sự tu dưỡng, và cái vốn liếng nhân duyên nghiệp lực của họ.

Một số người cho rằng cái "công ty trách nhiệm hữu hạn 6 thành viên" đó chết là hết, không cần khai phá sản. Nhưng các tôn giáo thì lại có những quan niệm về sự sống và cái chết khác nhau riêng biệt. Những khái niệm về linh hồn & đấng cứu rỗi, thiên đường & địa ngục, sự sống sau khi chết...v.v. luôn tồn tại ở thế gian lâu nay và là những đức tin cho con người dựa dẫm. Mình luôn cho rằng bất kỳ một đất nước hoặc thể chế chính trị nào, đức tin luôn đáng kính, và tự do tín ngưỡng của con người luôn phải được tôn trọng. 

Riêng đạo Phật, vốn đề cao sự tu tập và tỉnh thức của mỗi cá nhân để tìm ra sự giải thoát cho chính họ, chứ không dựa vào sự cứu rỗi. PG quan niệm rằng cuộc sống không tự nhiên sinh ra và cũng không tự nhiên mất đi, chỉ là biến đổi theo đạo lý vô thường, thành trụ hoại diệt. Cho nên những trình tự của sự sống và tái sanh (nếu có) là hoàn toàn tuỳ thuộc vào nguồn năng lượng sống cũng như những nghiệp lực của mỗi chúng sinh tự tạo ra. Đạo Phật có một quan niệm rất khác biệt so với một số tôn giáo khác. Đó là khái niệm về 8 Thức trong Duy Thức học (Eight Consciousnesses). Nói một cách chính xác hơn là khái niệm này được hình thành từ Phật giáo Đại thừa, để giải thích quá trình tái sanh của con người sau khi chết. Nôm na là con người sinh ra do nghiệp lực của sự vô minh (ignorance) từ tiền kiếp. Ngoài 6 thức "nhãn, nhĩ, tỉ, thiệt, thân, ý" (6 consciousnesses) kể trên, con người còn có thức thứ 7 (Mạt-na thức) và thức thứ 8 (A-lại-da thức). Khái niệm A-lại-da thức là cơ sở của Duy thức tông, giải thích sự hiện hữu của "con người". Theo đó, các chủng tử, tức là các hạt mầm của Nghiệp (sa. karma, pi. kamma) được chứa đựng trong A-lại-da thức và đợi nhân duyên đầy đủ sẽ hiện thành tư tưởng và hành động. 

Nói một cách dễ hiểu nhất, A-lại-da thức được ví như một kho tàng của các loại hạt giống, gồm những thiện nghiệp và ác nghiệp mà mỗi chúng sinh đã tạo ra trước đó. Nên khi ra đời, mỗi chúng sinh đều đeo theo một bao hạt giống sau lưng, tạm ví như có cả đậu đen (xấu) và đậu trắng (tốt). Khi gặp thời cơ thuận lợi, đủ nắng đủ nước, thì hạt giống sẽ được nảy mầm, lên cây, và đơm hoa kết trái. Có những trái ngon trái ngọt, thì cũng có những quả đắng quả chua. Kết quả thu gặt được là "quả" do những "nhân" trong quá khứ đã làm ra, mà không thể trốn tránh, chối bỏ nó. Những hạt (chủng tử) này sẽ liên tục được thay đổi, thêm bớt mỗi ngày trong cuộc sống. Hoặc là thiện hơn (hoàn thiện), hoặc là ác hơn và tiếp tục lưu trữ lại vào kho tàng A-lại-da thức. Nhiều đậu đen hơn hay nhiều đậu trắng hơn, là do những hành động và ý thức của mỗi chúng sinh trong cuộc đời của họ tạo ra (karmic seeds). Người nào tu tâm dưỡng tánh, thực hành thiền định, chánh tâm, chánh nghiệp, chánh ngữ ...v.v.. cho đến khi túi hạt giống đó chỉ còn đậu trắng thôi, đậu đen đem ra nấu chè ăn hết, thì coi như ngon lành :-). Kinh sách PG cũng nói đến nhiều cách để tự thay đổi mình, để tu sửa bản thân, để học hỏi và thực chứng. Ai cũng có quyền bình đẳng chọn lựa cách sống, đức tin, và phương pháp học hỏi phù hợp với điều kiện của mình, chứ không nhất thiết phải đi theo thuyết của ông sư tiến sĩ này, hoặc của bà thượng sư nọ thì mới giác ngộ được. Thời buổi này kinh sách, tài liệu chính thống có nhiều, nêm tìm hiểu thêm để tránh những nhầm lẫn đáng tiếc. Còn đối với những bậc giác ngộ cao siêu hơn nữa, thì chắc cũng chẳng còn thấy đậu trắng đậu đen, chẳng hạt chẳng mầm, chẳng duyên chẳng nghiệp gì nữa. (Tất nhiên đây cũng chỉ là những quan điểm tôn giáo, mỗi người nên tự tìm hiểu và chọn lựa niềm tin cho riêng mình. Đạo Phật không chủ trương ‘blind faith’, tức là tin một cách mù quáng, tin mà không hiểu bản chất sự việc). 

Nói đến đây mới nhớ đến sách Phật ngày xưa có câu chuyện như sau. Một nhà thông thái đi tìm ông sư đắc đạo mà hỏi: 

- Ngày xưa khi chưa đắc đạo, ông làm gì ?
- Gánh nước, chẻ củi, nấu cơm...
- Vậy sau khi đắc đạo ông làm gì ?
- Thì cũng vậy thôi. Gánh nước, chẻ củi, nấu cơm...
- Sao lạ vậy ? Vậy thì khác nhau chỗ nào ?
- Khác là hồi trước lúc gánh nước thì nghĩ tới chẻ củi. Lúc chẻ củi thì nghĩ tới nấu cơm. Giờ thì làm cái gì nghĩ cái nấy !

Cho nên mình cũng không ngạc nhiên lắm nếu có một ngày nào đó, ông bạn bảo hiểm của mình tới nói rằng:
- Hồi xưa chưa đọc sách Phật, thấy công lao cả đời chỉ là dã tràng. Bây giờ đọc xong sách Phật, cũng thấy công lao cả đời chỉ là dã tràng. Chỉ khác nhau là hồi đó buồn, giờ lại thấy vui !

Rất mong là vậy. Hì hì hì ...:-)

PN (11/2020)