Nhớ lần đầu về VN, lúc ra đi người bạn nhét vô túi xách của mình tập truyện ngắn "Như những ngọn gió" của Nguyễn Huy Thiệp (NHT). Lên máy bay, đọc ngấu nghiến, vừa thích thú vừa ngạc nhiên. Thích thú vì lối viết kể chuyện rất bình dân và súc tích của NHT, ngạc nhiên là chính phủ VN đã không gây phiền phức gì cho ông. Có lẽ thời mình còn ở VN nhiều thứ bị cấm đoán quá, từ âm nhạc văn thơ cho đến lời ăn tiếng nói, nên dẫu đã lâu vẫn còn bị ám ảnh !
Rồi thời gian qua mau, người bạn thân của mình cũng đã ra đi và nhà văn NHT cũng không còn nữa. Hôm cuối tuần rồi, ngồi bên giòng sông Niagara mịt mù sóng nước, tự nhiên nhớ đến con sông Bến Cốc trong truyện “Chảy đi sông ơi” của NHT, nhớ người xưa và những câu hát đồng dao ...
Chảy đi sông ơi Băn khoăn làm gì ? Rồi sông đãi hết Anh hùng còn chi ?….
“Cuộc sống này có những điều rất ư bình thường, bỗng trở thành những điểm nhớ và điều ám ảnh”. Một người bạn cũ khác từng viết câu này lên trang đầu của cuốn sách tặng mình. Mà quả nhiên đúng thật. Mới đó mà cũng đã gần 40 năm trôi qua. Thực ra ở xứ này, đời sống cơm áo gạo tiền đã làm cho con người thực tế và đơn giản hơn. Sự cưỡng cầu hơn thua cũng làm cho con người tầm thường hơn, đôi lúc tránh né đối diện với bản thân khi chợt nhận ra mình đã vô tình đánh mất bao điều quý giá chỉ vì những mưu cầu vô nghĩa !
Chảy đi sông ơi Băn khoăn làm gì ? Rồi sông đãi hết Anh hùng còn chi ?…
Dường như trong cuộc đời của mỗi người VN đều gắn liền với một giòng sông nào đó, mà lúc đi xa mới thiết tha nhớ về. Một số nơi mình đi qua, có những giòng sông rất đẹp như Thames ở London, Seine ở Paris, Isar ở Munich, St. Lawrence ở Montreal ...etc...nhưng rồi lòng vòng vẫn tơ tưởng nhớ đến những giòng sông nghèo nàn nhỏ bé ở quê nhà. Nhớ có lần mình lặn lội về tận Bình Dương (QN) nơi có con sông Trà Bồng êm đềm chảy xuôi về biển (cách biển nửa ngày sông), để nhìn tận mắt "con sông quê hương" của Tế Hanh đẹp đến cỡ nào. Rồi mới hiểu ra rằng, cái đẹp nhất chỉ là những gì còn đọng lại trong tâm tưởng.
Mà chắc là ai cũng vậy, bao giờ cho đến ngày xưa ? Nhớ thời còn đi học, mình và C, một người bạn rất thân của mình, thường ghé thăm anh Năm M. Nhà anh nằm sát cầu Kinh Thanh Đa, nước sông đục ngầu, lác đác lục bình rác rưởi, sớm chiều hai buổi thuỷ triều lên xuống. Mỗi người mỗi việc, cuối tuần gặp nhau. Có những đêm thật khuya, đến hai ba giờ sáng, ba anh em vẫn còn ngồi uống rượu bên hiên chòi lá nhà anh, nhìn ánh đèn le lói dưới sông của đám người soi ếch, câu lươn, lượm ve chai …. Những đêm trăng, lăn tăn sóng nước, lấp lánh trên sông rất đẹp. Mấy năm sau đó, nghe tin anh Năm M. được chính phủ HK cho đi Mỹ theo diện H.O. Mình rất vui, ngong ngóng đợi chờ. Chưa vui bao lâu, lại nhận được hung tin anh mất vào ngày trước lúc lên máy bay, cả gia đình phải ở lại VN. Ngày đầu trở về quê hương, C chở mình ra Thanh Đa, hai đứa đứng lặng im hàng giờ nhìn giòng sông cũ mà không nói được điều gì ...
Chảy đi sông ơi Băn khoăn làm gì ? Rồi sông đãi hết Anh hùng còn chi ?…
Ngồi tản mạn một chút, lại lan man nhớ đến những bài hát câu thơ của một thời xa lắc. (Mà đã nhắc đến thơ, thì phải tự hào VN ta là một cường quốc :-). Nhớ có một ông nổi tiếng nào đó đã nói rằng "VN ra ngõ gặp anh hùng". Mình thì không tin là VN có nhiều anh hùng đến thế, nhưng ở quê mình chắc chắn có chuyện ra ngõ gặp nhà thơ (hoặc nhà bình thơ). Cứ đi họp lớp, họp đồng hương, đi ăn giỗ, ăn cưới một vài lần thì biết. Nhưng đa phần chỉ là làm thơ in sách, tặng nhau để làm quà lấy thảo, chứ cũng ít khi thi thố cùng ai. Có lần về quê, gặp anh bạn kia tâm sự - "Em à, thế hệ trẻ bây giờ không còn biết làm thơ và thưởng thức thơ như xưa nữa !”. Mình thắc mắc không biết đó là tin vui hay tin buồn ?
Theo quan niệm của mình thì thế hệ sau bao giờ cũng tài giỏi hơn,và luôn có điều kiện đi xa hơn thế hệ trước. Nhưng có thể vì những dị biệt về trào lưu thời đại, đôi khi cách nghĩ cách nhìn khác nhau, nên thỉnh thoảng có những ngộ nhận và hiểu lầm nhất định. Nhớ mới năm ngoái, một cô bé gốc Việt 18 tuổi đoạt giải nhất Nhà thơ trẻ (National Youth Poet Laureate) của Mỹ, có tên là Alexandra Huynh. Một người quen gởi ngay cho mình bài thơ của cô bé viết về Mùa Thu. Định bụng hôm nào sẽ dịch ra tiếng Việt gởi cho anh em bạn bè đọc cho vui, vậy mà lu bu công việc quá quên mất. Hôm nay nhắc đến mới nhớ :-) .
Hy vọng cô bé tài hoa đó sẽ còn đi xa hơn, để làm hãnh diện cho đất nước VN, một cường quốc thơ ca. Mở ngoặc chút, có một cô gái da màu khác từng được giải thưởng cao quý đó trước Alexandra Huynh, đó là Amanda Gorman. Cô bé Amanda đã từng được mời lên đọc thơ vào ngày nhậm chức của tổng thống Biden, và sau đó cuộc đời cô bé chắp cánh bay cao. Tiền bạc, danh vọng đến ào ào. Bao nhiêu tạp chí, công ty, mỹ phẩm thời trang như Vogue, Estée Lauder ... cũng thi nhau ngã giá hợp đồng. Mình băn khoăn không biết rồi em ấy có còn làm thơ hay được nữa hay không ? Xưa nay vẫn thường thấy một số tài năng vì không chống nỗi cám dỗ, nên bị tiền bạc và danh vọng "bóp chết" một cách oan uổng. Đặc biệt là trong lãnh vực văn hoá nghệ thuật hoặc một số ngành nghề như nghề làm quan và nghề làm báo. Mong rằng tài năng của các em sẽ không bị lôi cuốn vào những lối mòn đáng tiếc đó…
Chảy đi sông ơi Băn khoăn làm gì ? Rồi sông đãi hết Anh hùng còn chi ?…
Thôi chúc mọi người một tuần an vui. Xin chép lại bài thơ "Lời nguyện mùa Thu" của Alexandra Huynh dưới đây. (Đối với mình, thì dịch thơ từ bất kỳ ngôn ngữ nào cũng rất khó, bởi dịch ý thì bỏ từ, dịch từ thì thiếu ý. Nên chỉ mạn phép phỏng dịch bài thơ này. Đọc cho vui thôi nhé)
PN
--------------------
Autumn Prayer
it is here I receive all news, old news of the world, not my own but with a passable scent
from an old man with passable pity
he tells me about unit title lesson number & I swallow
until he mentions Vietnam (the war) that is when I really start to listen
if I can’t be heroine call me ornament immigrant
o the boats & the people on those boats so brave so different from the refugees now we owed them
I moisten my tongue at the sound of almost home as the name
Duong Thu Huong loses its river in the teacher’s mouth and no one asks why my face is wet.
& remembering my one sad desk, in the desolation of that classroom I write a prayer for the children who fill it next:
let the children speak their names as their mothers do. let the chorus sing it back or try & try. let the stories have no accent. & some sounds stay untranslated. let the children fill the space with memory.
yes the coriander. yes the silk. yes the stomp. the duplex. the honey. the beads. yes the asphalt. the drum. the sneakers. the curls. yes the incense. yes the white bread. yes the chainlink. the copper. yes the stars. the ballads. the cable buzz. the river. yes the multiple. the many. yes the love. yes the love.
let the memories be told by the hearts they tumored. let the children know the name of their melancholy. let them shape the vowels into hope. & draw from ancestral hymn. let honor make no hostages of them. let their bloodlines become primary text. let what they’ve seen become their language.
Alexandra Huynh
----------------------------------------------
(PN phỏng dịch)
Lời nguyện mùa thu,
chính nơi đây
tôi ghi nhận tất cả
những tin tức của thế giới ngày xưa
không phải tự bản thân
mà với một hương vị diệu kỳ
từ một người thầy giáo già
giàu lòng thương cảm
ông đã giảng cho tôi nghe
những bài học buồn tẻ
& tôi gượng gạo nuốt vào ..
mãi cho đến khi ông nhắc đến tên Việt Nam
(cuộc chiến)
và đó là lúc
tôi mới bắt đầu thật sự lắng nghe
Nếu tôi không làm nên tích sự gì
thì hãy xem tôi như một kẻ di trú trưng bày làm kiểng !
Ôi ! những chiếc thuyền nan
& những con người lênh đênh trên ấy
họ can đảm dị thường
chúng ta đã nợ họ, những người tị nạn !
tôi nấc giọng
theo từng âm thanh
quen thuộc & gần gũi
những "quãng đời đánh mất" và thiên đường ảo vọng của Dương Thu Hương
như giòng sông miên man trên môi người thầy giáo
cũng chẳng ai buồn hỏi tại sao
mặt tôi đẫm ướt ?
Chợt nhớ đến chiếc bàn buồn bã của tôi,
trong xó lớp
tôi viết lên đó một lời nguyện cầu
cho những đứa trẻ mai sau ngồi vào chỗ đấy
để chúng gọi nhau bằng cái tên cúng cơm của Mẹ
để lời ru là điệp khúc muôn đời
và để những câu chuyện quê hương thật thà
kể bằng ngôn từ trọ trẹ chân quê
và để khoảng trống tuổi thơ luôn đong đầy kỷ niệm
nào là rau ngò. nào là tơ lụa. nào tiếng giậm chân. nào căn nhà nhỏ ngọt ngào.
nào những xâu chuỗi...
Vâng, nào là mặt đường. tiếng trống. những đôi giày. những lọn tóc. nào là
nén hương. nào là bánh mì. nào là dây xích đồng thau. nào là
ngôi sao, nào là giai điệu. nào là những tiếng rì rào. giòng sông. nào những phép nhân tích số .
Vâng tình yêu. vâng tình yêu......
xin hãy để ký ức tự tình bằng lời ấp ủ của trái tim
hãy để cho đám trẻ biết tên nỗi buồn thế hệ
để chúng xướng lên niềm hy vọng
từ những bản hùng ca của thế hệ cha ông
xin hãy để danh dự của chúng không bị bắt làm con tin !
để nhiệt huyết của chúng trở thành bản sắc
và hãy để câu chuyện của chúng là những điều chính mắt thấy tai nghe !
Có một câu chuyện được lưu truyền nhiều năm không rõ ai là tác giả, và sau này Osho có kể lại trong cuốn "The Buddha: The Emptiness of the Heart" của ông. Đại khái nói về một thiền sư nổi tiếng trước lúc lâm chung, đã để lại một di ngôn quan trọng cho người kế thừa, đó là "Đừng bao giờ cho con mèo đi vào cuộc đời của con" (“Never allow a cat in your life"). Lúc đó, từ người kế thừa cho đến bao nhiêu đệ tử, tín đồ vây quanh, không ai hiểu được ý nghĩa của di ngôn này :-).
Người đệ tử kế thừa mặc dù rất thông minh, kiến thức rất uyên bác, nhưng cũng không hiểu tại sao sư phụ lại dặn dò như thế ? Thực ra việc tu hành lại có liên quan gì đến con mèo ? Thế là ông cố tìm tòi câu trả lời, gặp ai cũng hỏi cho ra lẽ. Một ngày kia, may mắn gặp được một cụ già vô danh ở chùa. Nghe hỏi, cụ già cười nói - Muốn hiểu ý nghĩa câu này thì phải biết cả câu chuyện ....
Có một vị tri thức trưởng giả giàu có nổi tiếng một vùng, kiến thức hơn người, một hôm quyết định từ giã vợ con, rời bỏ tất cả tài sản của cải để lên một vùng núi hẻo lánh tu tập khổ hạnh. Gần đó có một khu làng nhỏ, nơi ông vẫn thường khất thực mỗi ngày. Gia tài của ông chỉ vỏn vẹn một túp lều tranh do dân làng cất cho, và 2 bộ y bát để thay đổi và gối đầu. Dân làng cũng rất vui mừng và tôn kính ông, vì lâu nay chưa hề có một bậc trí thức cao quý nào như vậy đến địa phương tu hành. Suốt ngày vị tu sĩ kia chỉ tập trung vào việc thiền định tu tập. Nhưng khốn nỗi là ở làng có rất nhiều chuột, hàng đêm chúng kéo đến cắn phá y bát của ngài. Ông đang lo lắng bị lũ chuột cắn rách hết y quấn, thì một người dân làng đem tặng ông con mèo để giải quyết vấn đề này. Ông vui mừng vô cùng, nhưng rồi từ đó ngoài việc kiếm thức ăn cho bản thân, ông còn phải đi xin sữa mỗi ngày cho con mèo. Thấy công việc đó ảnh hưởng đến việc tu tập của nhà sư, một người dân làng đem cho ông con bò để ông có thể lấy sữa mỗi sáng, khỏi phải bận công. Thế là xong việc lo sữa hàng ngày cho con mèo, ông thở phào nhẹ nhõm. Thế nhưng từ đó mỗi ngày ông lại phải xuống làng để xin cỏ khô về cho con bò :-).
Cũng còn bất tiện quá, người dân làng lại bàn luận với nhau và cuối cùng đề nghị với ông là ở làng có một người goá phụ có thể giúp ông chăm sóc việc lo cỏ cho bò để ông yên tâm tu tập. Năm tháng trôi qua, tối lửa tắt đèn, ông và người goá phụ đó kết thân và sinh con đẻ cái, có một đời sống gia đình hạnh phúc. Một hôm ông lên núi nhìn xuống, nhận ra những thứ mà ông hiện có chính là thứ mà ông đã từng vứt bỏ ra đi từ nhiều năm trước !
Ông cũng nhận ra từ khi có con mèo, cuộc sống của ông đã đi qua một ngõ rẽ khác. Nhưng rồi ông lại tự an ủi bản thân - Ta phải làm gì khác hơn đây khi cuộc sống chung quanh chỗ nào cũng đầy chuột ? Tự an ủi được một thời gian, ông mới nhận ra được cốt lõi của vấn đề. Và người tu sĩ năm xưa đó chính là vị thiền sư vừa qua đời để lại di ngôn.
Câu chuyện tưởng chừng như một chuyện tiếu lâm hay ngụ ngôn gì đó. Nhưng thực ra đó lại là những điều mà chúng ta vẫn gặp mỗi ngày. Nhiều lúc nghe thiên hạ kể lể ông sư này xài Vertu, ông kia xài Mẹc, chùa ông này to, tiền ông kia nhiều, chức ông nọ lớn ..v.v... mình thường cười nghĩ thầm "Không biết mấy con mèo của các ngài giờ này đang ở đâu ?".
Nhiều người dành hết tuổi thanh xuân để đeo đuổi một lý tưởng nào đó, rồi cuối cùng lại an phận chấp nhận đánh đổi cái khí phách của họ cho một vài quyền lợi nhỏ nhoi hoặc tiện ích nào đó. Thời mình mới về VN làm việc, may mắn gặp được nhiều vị VK hồi hương có những tâm huyết rất đáng nể phục. Mấy năm sau gặp lại, có nhiều vị rất thành công, thành danh, nổi tiếng ở một số lãnh vực, rồi những nhiệt huyết ngày xưa cũng lụi tàn dần. Chuyện bình thường thôi, ở đâu có chuột thì ở đó có mèo. Thỉnh thoảng cũng gặp nhau, vui vẻ ăn uống hát ca gì đó rồi lại chia tay, ít còn dịp nói với nhau về những mộng ước một thời. Nhớ lại thời mình mới ra nước ngoài cũng vậy, nhiều người đã đánh đổi những thứ vô cùng quý giá để ra đi. Rồi bao năm sau, chính họ lại cố đi tìm những thứ mà họ đã bỏ đi ngày trước, như một vòng lẩn quẩn. Cuộc sống này vốn vậy, có những đổi thay đến rất tình cờ và tự nhiên !
Ngoài lề chút, có nhiều lúc thấy thiên hạ, cả trong nước và ngoài nước, lên án nhau quyết liệt về những vấn đề mà có khi bản thân họ cũng chưa hề biết đến hoặc chưa từng trãi qua hoàn cảnh tương tự. Mình thường nghĩ đó cũng là những chuyện thường tình vì ai cũng có quyền được nói. Lời nói không mất tiền mua. Tuy nhiên khi phải đối diện với những "con chuột", "con mèo" trong đời sống thực tế của họ, thì không phải người nào cũng có ứng xử giống nhau. Mỗi người sẽ có những chọn lựa để đuổi chuột, nuôi mèo bằng những lý lẽ biện minh khác nhau .....:-)
Mấy hôm nay nhiều người bạn gởi những tin tức lùm xùm của các vị "sư thầy QD" từ VN. Mình nghĩ đây không phải là lần đầu, mà chắc chắn cũng không phải là lần cuối, quan tâm làm gì. Chuyện nhiễu nhương ở những nơi tôn nghiêm đã thế, chuyện ở chốn quan trường càng ghê gớm hơn. Mà ở đó nhiều lúc cũng chẳng phải là những chuyện mèo chuột sâu sắc gì, chỉ đơn giản là tham lam và lợi dụng lòng tin của kẻ khác, cụ thể là những người dân đen. Thiết nghĩ, thời nào cũng thế ở đâu cũng vậy, cái cần thiết nhất của một tín đồ (cho dù đạo hay đời), là phải biết phân biệt ông nào thật ông nào giả, chỗ nào nên đến, chỗ nào nên nghe. Còn chưa phân biệt được điều đó, thì phải chịu khó học lại vậy, coi thử con mèo của ai lớn hơn ai :-)
Thôi, chúc mọi người cuối tuần an vui !
PN
p.s: .... Mèo của mình - Felix, coi phim và ngủ ngồi :-)
Mấy tuần qua, Ủy ban điều tra ngày 6/1 của quốc hội HK đã công khai trình chiếu dữ liệu những buổi điều trần của một số nhân chứng được cho là có liên quan đến cuộc bạo loạn lịch sử tại quốc hội vào năm ngoái. Rất nhiều chi tiết cụ thể và chuẩn bị khá công phu. Nhưng tất nhiên chuyện phân tích và nhận định vấn đề vẫn là do mỗi cá nhân, tin hay không đều có cái lý riêng của họ. (Hôm rồi coi phỏng vấn trên TV, thấy có những người vẫn tin rằng cuộc tấn công vào quốc hội là do đảng DC Mỹ gây ra để chống lại đảng CH, đặc biệt là để hạ uy tín ông cựu tt Trump. Còn mình thì lâu nay cũng thường xuyên nghe được những câu chuyện “duy ý chí” tương tự như vậy, riết rồi quen :-)). Nôm na, một trong những câu hỏi gây nhiều tranh cãi nhất là ông Trump đã làm gì trong hơn 3 giờ đồng hồ (chính xác là 187 phút), mà không lên đài tuyên bố hoặc kêu gọi đám bạo loạn giải tán ra về ? Giới truyền thông và một số nhà phân tích cho rằng việc im lặng trước cuộc bạo động đó của ông Trump có thể đã vi phạm lời thề, tuyên thệ của một vị tổng thống HK. Tuy nhiên, những ngày sắp tới, kết quả điều tra của bộ Tư pháp (DOJ) ra sao, chẳng ai biết trước được !
Qua sự việc này, mình cũng hơi thắc mắc - Nhiều vị khi ra tranh cử hoặc mới lên nhậm chức từng tuyên thệ hứa hẹn đủ điều, nhưng đến lúc cần thiết, lỡ "cảm xúc dâng trào" lại quên mất thì sao :-) ?. Hoặc giả có những nhà lãnh đạo tuyên bố lung tung, đến khi đụng chuyện lại sợ quá, lo quá, hoặc mừng quá, chỉ biết nghĩ đến chuyện khác, thì sao ? Hoặc biết đâu có nhiều ông chỉ hứa cho vui, hứa theo mùa, hứa chiếu lệ, hứa theo chỉ thị, hứa cho nhiều rồi lại quên ...như nhạc VTA. Ví dụ như kỳ dịch bệnh covid-19 vừa qua, vào lúc đỉnh điểm, ở nhiều quốc gia người dân chỉ mong mỏi được nhìn thấy dung nhan quý ông lãnh đạo trên TV chút thôi, để nhẹ lòng. Thế nhưng đâu phải chuyện đùa, kiếm đâu ra, nhà quan lắm việc :-). Mà cuộc sống này vốn lắm điều bất ngờ như thế, từ dịch bệnh, đói nghèo, chiến tranh hù dọa, uy hiếp lãnh thổ, xâm chiếm biển đảo, cho đến những xung đột lợi ích nhóm, quyền lợi cá nhân…v.v. Nói thì bao giờ cũng dễ, nhưng phải đợi đến lúc đụng chuyện mới biết được vàng thau !
Nói tới chuyện tuyên thệ thề thốt, thì xưa nay mỗi nơi mỗi khác. Nhưng cho dù văn hoá dị biệt, luật lệ khác nhau, thì chung cuộc thiên hạ vẫn luôn thề thốt dựa vào đức tin mà họ cho là thiêng liêng nhất. Ở Mỹ, mỗi khi ra toà ai cũng vậy, từ người dân đen cho đến ông to bà lớn, ngay cả tổng thống, bộ trưởng, quan toà, quan chức ... khi tuyên thệ, ai cũng để tay lên cuốn kinh Thánh mà hứa hẹn. Ở những quốc gia khác thì cũng dùng những cuốn kinh sách khác nhau hoặc có những nghi lễ tuyên thệ khác nhau. Còn ở VN, khi các sếp lớn tuyên thệ thường để tay lên cuốn hiến pháp có chủ nghĩa Marx – Lenin làm ngọn đèn pha soi sáng lãnh đạo nước nhà !
Mới cách đây vài ngày, một vị tân dân biểu của nước Úc đã tuyên thệ nhậm chức với cuốn Kinh Pháp Cú của nhà Phật, làm cho nhiều người bàn tán xôn xao. Nhưng ông dân biểu người Úc gốc Mã Lai này tuyên bố rất rõ ràng: "Chính Phật giáo giúp tôi giữ trung đạo và cân bằng, tử tế và quan tâm, biết ơn và đánh giá cao những món quà của cuộc sống". Giới truyền thông có nhiều người ca ngợi và cho rằng điều đó sẽ mở đầu cho những phương thức tuyên thệ mới trong tương lai, bởi đất nước Úc là một đất nước đa tôn giáo, tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng !
Tất nhiên đó chỉ là những chuyện nghi lễ hình thức, còn thực tế vấn đề ra sao, thì chỉ có những người trong cuộc mới thấu hiểu. Chuyện hứa suông hứa lèo với người dân, cũng không phải là những điều lạ lẫm xưa nay. Mới hôm tháng trước, mình ngạc nhiên vô cùng khi thấy rất nhiều người VN thương tiếc ông thủ tướng Shinzo Abe của Nhật qua đời. Gọi hỏi thăm người bạn ở quê nhà, bạn ấy trả lời - "Cứ coi cách người dân thương tiếc một lãnh đạo, thì sẽ hiểu ngay ông ấy đã từng làm gì, chứ không phải ông ấy đã từng hứa gì !".
Nhưng đó là chuyện chính truờng, quốc gia đai sự, phiếm chút cho vui. Còn trong đời sống, những chuyện hứa hẹn yêu đương trai gái, làm ăn công việc, bạn bè người thân ..... thì những lời thề thốt có nói cả ngàn năm vẫn chưa hết chuyện. Nhớ ông Vũ Thành An có làm bài “Không tên cuối cùng - hứa rồi lại quên", khiến bao nhiêu người mê mệt. Mấy chục năm sau, ông lại làm bài "hứa tiếp theo” nghe càng nẫu lòng hơn ..... :-).
Mấy hôm nay mạng xã hội VN rần rần vụ án xét xử mấy ông cư sĩ tại gia ở một thiền am nào đó tại Long An. Dường như có những diễn biến khó hiểu ở phiên tòa, làm cho dư luận xôn xao. Xưa nay ai cũng biết toà án là nơi thực thi công lý, duy trì nền tảng luật pháp căn bản nhất của một đất nước. Thông qua những phiên toà, người ta có thể hiểu được và tin tưởng vào tính pháp trị của một thể chế. Còn việc chính quyền có thực thi được chức năng đó hay không, và toà án có lấy được lòng tin của người dân hay không, thì chính người dân sẽ nhận ra và tự trả lời cho chính họ. Cho nên mình cũng không muốn nói thêm về chuyện toà tiếc ở đây, mà chỉ muốn bàn loạn chút về việc bò có ngu hay không :-)
Trước hết, mình nghĩ câu nói "Ngu như bò" là hoàn toàn sai. Tư duy ứng xử giữa con người và con vật là ở 2 hệ quy chiếu khác nhau. So sánh khập khểnh, rồi phán như vậy e rằng chỉ là nghe theo nói theo, dựa vào thói quen, "chụp mũ" cho bò, không công bằng, mà cũng chẳng có một phân tích nào hợp lý. Nếu chúng ta hiểu được tiếng nói của loài bò, biết đâu nó cũng đang phán là "ngu như người ", bởi chắc hẳn những ứng xử của loài người quá vô lý và quá tàn bạo so với cách hiểu của con bò. Xưa nay trong quan hệ giữa người với người, thì người này "hiểu" về người kia cũng chỉ dựa vào mớ kiến thức chủ quan của mỗi cá nhân, nhiều trường hợp có thể chỉ là những quy chụp hoặc gán ép cho nhau, huống hồ chi là giữa người và vật. Thử làm một cuộc trắc nghiệm nho nhỏ, phỏng vấn riêng biệt 10 người khác nhau cho nhận xét về một nhân vật nào đó, một sự việc nào đó, hoặc một món ăn nào đó... thì sẽ nghe được 10 cách "hiểu" khác nhau :-). Đó là còn chưa nói đến những ảnh hưởng từ thông tin lệch lạc của một số người thích cập nhật, nghe ngóng các loại tin vịt, tin gà, hoặc những mẩu tin “câu chuyện làm quà". Ngoài ra cũng có nhiều trường hợp cực đoan quá mức, hoặc bị chi phối bởi những hận thù thương ghét chồng chất, mà nhiều người vô tình dẫn dắt câu chuyện ngày càng xa rời sự thật. Trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, vẫn nhan nhản những vấn đề như thế, từ ở quê nhà cho đến hải ngoại, từ ông nông dân chất phác cho đến những người học giả thông thái, từ ông dân chủ cho đến bà cọng hoà, từ ông quan cho đến ông dân…. Biết đâu mà lần ?
Mở ngoặc chút, ở VN mỗi khi chọn biểu tượng cho trường học, cho đội banh, hoặc cho đơn vị nào đó, thì người ta ráng lấy những hình ảnh oai hùng như Quyết chiến, Quyết thắng, Lam Sơn, Đống Đa, Lê Lợi, Quang Trung ..v.v. Còn ở bên Mỹ thì ngược lại, thường lấy biểu tượng của các con vật, và họ rất tự hào về những Mascots đó. Từ những đội banh nổi tiếng cho đến những trường đại học uy tín, đều rất hãnh diện với những biểu tượng “súc sanh” của họ. Hồi còn đi học, mình cũng được vinh dự là dê, là chó, đôi lần :-). Nôm na mình nghĩ loài vật có cách ứng xử và thế giới riêng của nó. Con vật chỉ làm theo những gì nó hiểu, và con người cũng vậy, sống theo mức hiểu biết của họ. Thực tế, loài vật có những khả năng hơn hẳn con người nhiều mặt, nhưng vẫn bị loài người chê ngu, chỉ vì ứng xử không giống họ. Ví dụ con người không thể mạnh mẽ bằng con bò con ngựa, không nhìn giỏi bằng con quạ con diều hâu, không nghe giỏi bằng con dơi con cú, không ngửi giỏi bằng con chó con mèo, không chạy nhanh bằng con hươu con báo...v.v..Nhưng loài người thì xưa nay vẫn vậy, vẫn thường phê phán và kết tội những dị biệt hoặc những ứng xử khác thường đối với họ. Cho nên mới sinh ra nạn kỳ thị, mâu thuẫn, chiến tranh, và muôn vàn câu chuyện phiền phức khác. Ông da trắng chê ông da đen, ông lên tỉnh vài hôm chê ông dưới quê dính phèn, ông VK qua Mỹ vài năm chê ông VN lạc hậu, ông coi đài Fox chê ông coi đài CNN, ông bán ao cá tra trở thành đại gia chê ông còn giữ ao chăn vịt là "hai lúa", ông tu theo Phật chê ông tu theo Chúa, ông theo Trump chửi ông ủng hộ Biden ...v.v...Cứ thế mà cãi nhau hết ngày hết tháng !
Trở lại chuyện tin gà tin vịt. Sáng nay mình cũng mới coi cái FB của ông anh quen gởi. Thiết nghĩ ở toà án VN, ngay cả ông Thăng từng là uỷ viên BCT mà còn phải đề nghị "đối xử với bị cáo như số phận một con người”; ông Chung tướng CA, từng là bí thư thủ đô HN, còn phải kêu gọi được pháp luật "đối xử bình đẳng", thì chắc ông cư sĩ áo nâu đó cũng tự hiểu ra thân phận của mình. Còn việc ông cư sĩ áo nâu có râu kia có chửi ông sư quốc doanh nọ là "ngu như bò" không, hay là do mấy cậu thanh niên hay hát kia chửi, chắc cũng không khó lắm để tìm hiểu. Tất nhiên mấy ông "Bao Công mặt sắt đen sì” cũng không phải chỉ đơn giản là ngồi đó để xử án lệ "ngu như bò, ngu như heo", mà còn nhiều tích tuồng Liêu trai chí dị khác nữa. Tuy nhiên, trên mạng thì thôi rồi Lượm ơi, mù mịt sương khói, ai tin được thì tin :-).
Nhưng mà đọc tin cũng thấy lạ, có vẻ như diễu hài nhiều hơn. Ví dụ như ông cư sĩ áo nâu kia, từ lúc chưa kịp ra toà thì nhiều người, báo chí, mạng xã hội đã chụp hình đưa tin đủ chuyện giựt gân, buộc tội loạn luân ngay chấm phạt đền. Không cần phép tắc, chứng từ, lôi cả hình ảnh, gia thế của những đứa nhỏ vô tội vào cuộc. Chẳng có pháp luật lý lẽ nào bào vệ, cũng chẳng cần tôn trọng quyền riêng tư, quyền tự do cá nhân gì cả. Thế nhưng khi ra toà thì chính ông lại bị xử tội lợi dụng xâm phạm đến quyền tự do dân chủ của người khác :-). Rồi cũng chẳng nghe ai nhắc đến các tội danh từng gán buộc cho ông ta ban đầu. Bởi vậy nhiều người thắc mắc về mục đích thực sự của phiên tòa. Còn kịch bản phụ của vụ án như ông sư quốc doanh kia vác đơn đi kiện vì bị nói “ngu như bò", thì lại càng hài hước hơn. Cũng nhân tiện nói đến đề tài "ngu như bò", mình muốn phiếm thêm một tí. Vả lại còn chút thời gian, ly cafe buổi sáng uống chưa xong :-)
Tất nhiên lâu nay không phải là ai cũng hiểu đúng quyền tự do ngôn luận, và cũng không phải đất nước nào cũng tôn trọng cái quyền tối thiểu đó của con người. Như ở Mỹ nghe người ta chửi ông Bảy Đần hoài có sao đâu (!). Nhiều người ngôn ngữ còn hạn chế, nhưng cứ nghe đầu này thì nói lại đầu kia, chửi hết ông tổng thống này đến bà bộ trưởng nọ, toàn là những ông to bà lớn. Tội nghiệp những ông tổng thống, thủ tướng, nguyên thủ quốc gia, của nhiều quốc gia hùng mạnh nhất nhì thế giới cũng bị chửi là đần độn suốt ngày. Lúc trước ông Trump còn tại chức cũng vậy, nhiều người tạc cái tượng ông đứng trần truồng có con chim nhỏ nhắn xinh xắn như trái ớt hiểm, để giữa đường cho thiên hạ chụp hình, sờ tí ....Cũng có sao đâu ? Nhắc đến mới nhớ, mấy tuần nay “Uỷ ban điều tra vụ bạo loạn ngày 6/1 ở quốc hội Mỹ" công bố những dữ liệu minh bạch cho bá tánh thiên hạ coi trên TV. Nhiều người đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, nhưng cũng đâu dễ dàng gì mà thay đổi được quan niệm của một số người. Ai cũng có một bộ lọc để chỉ nghe những điều mà họ muốn nghe, và để "justify" (điều chỉnh) hoặc bỏ qua những thứ mà họ không thích nghe. Còn tin tức nào bất lợi quá thì cứ chụp mũ là “fake news". Còn khó nghe hơn nữa thì nếu ở bên ni tặng cho cái nón cối, ở bên nớ tặng cho cái huy hiệu thế lực thù địch. Thế là xong, vừa rẻ tiền lại vừa hiệu quả :-). Nhớ có lần mình đi siêu thị Á châu dưới Cali, gặp ông kia chửi trời chửi đất, chửi Mỹ, chửi Tàu, chửi xã hội VN, chửi người VN yếu hèn, nhu nhược .v.v.. Mình hỏi "Anh dũng cảm vậy, có ý định hôm nào về VN ra chợ Bến Thành chửi bữa cho đã không ?". Anh im lặng trừng mắt nhìn mình, chắc lại là đang kiếm cái nón cối :-) .
Nhưng đó là chuyện đời thường, còn chuyện ông sư kia đi tu (mặc dù có thể đi tu vì lý do nào đó), bị người ta chê ngu, mướn luật sư vác đơn đi kiện, thì lại càng lạ hơn. Ông Phật hồi đó mà "mặt mũi" như ông sư quốc doanh này chắc là vác đơn đi kiện hoài. Ngạc nhiên hơn là ông sư QD này từng thuyết giảng về "vô ngã", về "lục ba la mật" (six paramitas) .... mà lại ứng xử như vậy ? Nhưng suy cho cùng thì cũng không có gì lạ. Thực tế trong đời sống có quá nhiều sự gượng gạo gán ép giữa những danh vị vô nghĩa và tư duy của con người, để rồi tung hô lẫn nhau theo quán tính. Có nhiều lần mình may mắn được ngồi nói chuyện với một số vị học hàm học vị cả gánh, chức nọ chức kia ghê gớm (cả trong nước lẫn ngoài nước). Cố gắng hết sức để tìm được sự kết nối giữa cái danh vị và tư duy của họ qua câu chuyện, nhưng rồi lại thất bại. Thỉnh thoảng mình cũng có đọc, có nghe nhiều vị phát biểu trên báo trên đài TV, cũng vậy. Chỉ biết tự nhủ chắc là mình hiểu chưa tới, chưa đủ duyên, chưa đủ tầm, hoặc học chưa hết chữ :-).
Thực ra dẫu ông sư kia có thắng kiện, hoặc ông quan nào đó có dùng quyền lực khoá miệng người khác, thì cũng làm sao khoá được suy nghĩ của thiên hạ. Mà đó mới là điều quan trọng. Tiếng Anh có câu nói “Respect is earned, not given”. (Tạm dịch là: Sự tôn trọng phải là do tự mình tạo ra, chứ không phải là thứ cho không biếu không). Tôn trọng là ở chỗ hiểu nhau, quý nhau, kính nhau, nghĩ về nhau, chứ không phải chỗ nói suông, thổi phồng, nịnh đầm, hoặc tuyên truyền những chuyện đi mây về gió. Thiếu gì những trường hợp trước mặt nịnh nọt nhau, cụng ly nhau, tâng bốc nhau ầm ỉ, khen nhau toàn những lời hoa mỹ. Ký hợp đồng xong, nhậu xong, hoặc được việc xong, quay lưng lại là chửi thề. Bình thường thôi. Ở một số quốc gia đang phát triển, cho đến nay vẫn còn rất nhiều hiện tượng ngộ nhận về những giá trị ảo. Cứ nghe đồn đãi danh xưng, bằng này cấp nọ, chức này chức nọ, là vội tin, mà ít khi kiểm chứng hoặc tự thân tìm hiểu cái danh xưng và tư duy đó có thực sự thuộc về nhau không, bóng và hình có ọc rơ không. Bởi vậy nên mới có nhiều bị kịch và nghịch lý xảy ra !
Ông Gandhi có nói "I will not let anyone walk through my mind with their dirty feet." (Tạm dịch: Tôi sẽ không để bất cứ ai dẫm lên trí óc tôi với bàn chân dơ bẩn của họ". Mình luôn luôn đồng ý với quan niệm đó. Cuộc sống lúc nào cũng đầy rẫy những thị phi. Ai cũng có những người thương kẻ ghét, người hiểu đúng kẻ hiểu sai, người thật lòng kẻ đố kị. Sao có thể thay đổi và cấm đoán đưọc họ ? Đâu cũng có người thông thái, kẻ hoang tưởng. Tại sao phải bận lòng đến những câu chuyện không đâu vào đâu của họ mà tự làm khổ mình. Nhiều người đâu phải chỉ dẫm lên người khác bằng đôi chân dơ, mà có khi kéo theo vài xe phân, thậm chí vài trái bom tấn. Ông sư kia dễ bị ngoại cảnh khen chê tác động như vậy, làm sao giảng giải... chánh niệm, chánh tư duy ?
Bỗng nhớ đến câu chuyện của Ngài Lục Tổ Huệ Năng ngày xưa. Để tránh những đố kỵ ghen tức, Ngài ẩn danh sống lây lất đây đó nhiều năm, đợi cho đến thời điểm phù hợp mới ra hoằng pháp. Một hôm đi đến chùa Pháp Tánh tại Quảng Châu, gặp lúc pháp sư Ấn Tông đang giảng kinh Niết bàn, nhiều người đang lắng nghe. Lúc bấy giờ, gió thổi lay động lá phướn. Một vị tăng bảo rằng gió động, một vị tăng khác bảo là phướn động, tranh luận nhau mãi. Ngài Huệ Năng bước đến bảo rằng: "Chẳng phải gió động, cũng chẳng phải phướn động, mà chính tâm hai nhân giả động đó". Mọi người đều giật mình tỉnh ra !
Bởi vậy, biết đâu con bò không hề ngu, mà ngu cũng chẳng phải là ngu, mà chính chúng ta mới là những kẻ nên nhìn lại chăng ?
Hôm đầu tháng, lễ Độc Lập HK, mình chở con đi núi. Asheville, một thành phố nhỏ nằm giữa rặng Appalachian Mountains, cạnh cung đường Blue Ridge Parkway nổi tiếng, trãi dài hơn 700 cây số đường đèo, xuyên qua những công viên quốc gia núi rừng trùng trùng điệp điệp. Hàng năm rất nhiều du khách đổ về đây để nghỉ dưỡng và thưởng thức cảnh sắc núi rừng, đặc biệt vào mùa Thu. Trong những thập niên vừa qua, ngày càng nhiều người xứ khác dọn về đây sinh sống hoặc về hưu. Nhiều thiền viện, trung tâm nghĩ dưỡng, resorts, khu hưu trí được mọc lên. Lý do đơn giản nhất là ở đây cuộc sống nhẹ nhàng, khí hậu mát mẻ, "college town" (có đại học trong phố), và có nhiều sự kiện âm nhạc, văn hoá, nghệ thuật, thường xuyên được tổ chức. Đặc biệt nữa là có nhiều chỗ nấu bia ngon :-). Nhiều người gọi thành phố này là “the Paris of the South” (thành phố Ba Lê ở miền Nam), rồi cũng có người gọi là "Little bit of the West in the East" (một chút miền Tây ở miền Đông). Thực ra, muốn gọi gì cũng được, nhưng một thành phố mà phát triển nhanh chóng quá, thì bao giờ cũng có những mặt tốt xấu và hạn chế nhất định. Mấy chục năm qua, mình thường xuyên ghé lên đây, nên cũng dễ dàng nhận ra sự thay đổi của nó. Tất nhiên là hương đồng cỏ nội đã bay đi ít nhiều !
Đúng ra thì Asheville chỉ là một thành phố nhỏ, nhưng ngày xưa rất nhiều người biết đến nơi này chỉ vì địa danh "the Cove", một lò đào tạo giáo sĩ nổi tiếng của nhà truyền giáo Billy Graham. Tên tuổi lẫy lừng của ông Billy Graham từng chiếm lĩnh nhiều năm trên những kênh truyền thông của đất nước Hoa Kỳ, ngay cả thời kỳ chiến tranh VN. Ông là bạn thân với nhiều đời tổng thống Mỹ, đặc biệt là Lyndon Johnson. Ông cũng từng giảng đạo chung với mục sư Mark Luther King và nhiều người nổi tiếng khác. Bởi vậy, những di sản mà ông để lại, cũng như sự ảnh hưởng của ông đối với nước Mỹ và nhiều quốc gia khác trên thế giới, đã vượt quá xa tầm với của một mục sư Tin Lành bình thường. Thế nhưng từ ngày ông mất đi, "The Cove" có vẻ im vắng hơn nhiều. Hôm rồi lúc xuống núi, chạy ngang "The Cove", mình thoáng chút ngậm ngùi, chạnh lòng nhớ đến mấy câu thơ của Bà Huyện Thanh Quan ...
Tạo hóa gây chi cuộc hí trường Đến nay thắm thoắt mấy tinh sương Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo Nền cũ lâu đài bóng tịch dương Đá vẫn trơ gan cùng tuế nguyệt Nước còn cau mặt với tang thương Ngàn năm gương cũ soi kim cổ Cảnh đó người đây luống đoạn trường !".
(BHTQ)
Mà nói đến tên tuổi của Billy Graham thì quá lớn rồi, ai cũng biết, khỏi cần nhắc lại nữa. Thời còn sống, ông thường có những phát biểu rất đình đám. Tất nhiên là vậy, từ nữ hoàng Anh cho đến bao đời tổng thống Mỹ như D. Eisenhower, J.F.Kennedy, L.B. Johnson, Richard Nixon, Bill Clinton ... đều rất lắng nghe ông. Ngày xưa, thỉnh thoảng mình cũng có nghe một vài bài nói chuyện của ông trên TV, rất thú vị. Có một câu nói của ông mà mình còn nhớ, đó là "When wealth is lost, nothing is lost; when health is lost, something is lost; when character is lost, all is lost". (Tạm dịch là: Khi mất đi sự giàu có là không mất gì cả, khi mất đi sức khoẻ là chỉ mất đi một phần, nhưng khi mất đi bản sắc của chính mình thì là mất tất cả). Thực ra chữ "character" bao gồm một phạm trù khá rộng, mình tạm dịch là "bản sắc" trong trường hợp này để dễ hiểu hơn. Nhiều người có thể dịch khác hơn, cái "tôi", cái bản sắc, cái tiêu biểu, cái đặc điểm, đặc tính, cái tính cách, tư cách, cái phẩm chất .v.v.. gì đó cũng được. Mình thì rất ngại chuyện dịch thuật, bởi ý nghĩa của từ ngữ luôn bị hạn chế, đôi khi không có quan hệ tương ứng, đặc biệt là những câu cú mang hàm ý sâu sắc. Nhưng không sao, viết cho vui, cũng chỉ là những phút tản mạn của ly cafe buổi sáng :-).
Không thể phủ nhận, đó là một câu nói rất hay. Nhưng thực tế xưa nay có nhiều người vẫn sống theo quan niệm đó chứ không phải đợi cho đến khi có câu nói của ông Billy Graham. Chỉ đáng tiếc là hiện nay vẫn còn một số quốc gia hoặc do phát triển mất cân đối, hoặc do tôn thờ chủ nghĩa vật chất quá mức, hoặc do nghèo đói thiếu thốn quá, nên vẫn tồn tại nhiều ngộ nhận tiêu cực về những giá trị cuộc sống. Có thể khi phải vật lộn với cái bao tử, nghiệt ngã sinh tồn với những nhu cầu tối thiểu của chén cơm manh áo, thì những giá trị nhân văn khác đều trở thành món hàng xa xỉ. Có lẽ vậy, nên cho đến nay vẫn còn nhiều nơi trên thế giới, giá trị vật chất luôn được coi là tuyệt đối (tất nhiên không phải ai cũng vậy). Từ việc đi học, chọn nghề, hôn nhân, giao tiếp, cho đến quan hệ bạn bè, gia đình, người thân …vật chất luôn nắm giữ vai trò tối quan trọng. Thậm chí ngay cả trong công việc phục vụ đất nước và nhân dân, nhiều người cũng bằng mọi giá sẵn sàng chiếm đoạt những thứ không thuộc về mình. Họ nguỵ tạo bản thân, nguỵ tạo giá trị, nguỵ tạo "character", nguỵ tạo niềm tin .....để đạt được mục đích. Thắng thì huênh hoang tự đại, thua thì khóc lóc van xin. Tất nhiên ở những nơi chốn đó, thì những câu nói như của ông Billy Graham sẽ hoàn toàn vô nghĩa !
Mình có vài người bạn là mục sư. Thỉnh thoảng vẫn gặp nhau, hẹn đi ăn uống, hoặc đến thăm viếng nhà thờ của bạn vào những dịp lễ hội. Hiểu nhau, tôn trọng nhau, tôn trọng sự riêng tư cá nhân, nên cũng ít khi nào tụi mình bàn luận về những đề tài đức tin trong mỗi lúc gặp gỡ. Riêng bản thân mình là một người theo đạo Phật, nên có nhiều lý thuyết và quan điểm của một số tôn giáo khác không phù hợp với mình. Điều đó không có nghĩa là mình phê phán hoặc đả kích tôn giáo khác, mà ngược lại mình cảm thấy rất thú vị khi đọc và tìm hiểu được những sự khác biệt đó. Có lúc cuối cùng nhận ra là thiên hạ đang nói về một thứ giống nhau chỉ là khác nhau góc nhìn :-).
Trở lại câu nói nổi tiếng của ông Billy Graham, một câu nói rất có giá trị trong đời sống theo cách hiểu của nhiều người. Đó cũng là một cách diễn giải khác của quan niệm “hãy là chính mình và luôn giữ gìn giá trị bản thân”. Nhưng đối với những người theo thuyết nhà Phật, có lẽ quan niệm đó được hiểu đơn giản hơn, vì họ cho rằng mọi thứ đều sẽ phải thay đổi, chẳng có gì tồn tại mãi mãi. (Xin nhắc lại là hoàn toàn không có ý tranh chấp hoặc phê phán đúng sai ở đây, mà chỉ là ý kiến cá nhân). Như bản thân mình vốn tin vào thuyết “vô thường", “vô ngã", nên cho rằng mọi giá trị “được, mất” mà ông Billy Graham nhắc đến đều có mối liên quan mật thiết với nhau, có cái này mới có cái kia, luôn dựa vào nhau để tồn tại, và có thể mất đi bất cứ lúc nào. Không ai có thể thay đổi được quy luật đó. Ngay cả cái "character" mà ông Billy Graham nói đến cũng chỉ là những ảo giác hoặc tầm nhìn dựa vào các ý nghĩ (thoughts) hoặc các thức (consciousness) của riêng mỗi người. Nôm na đó chỉ là quan điểm cá nhân, hình thành do sự cảm nhận và tương tác với thế giới chung quanh, không định hình cụ thể mà cũng không tồn tại thường hằng. Ví dụ như như người này “hiểu” về người kia cũng chỉ là theo cách hiểu của riêng họ, chẳng có gì là đúng sai hoặc cố định cả. Cho nên nếu có thể nói được một điều gì đó "chắc chắn" hơn, thì mình sẽ nói là 3 thứ của cải, sức khỏe, và cái “bản sắc” của con người rồi cũng sẽ mất hết :-).
Thực ra nói đến mấy đề tài này thì chắc chắn là hơi "khó nuốt", chỉ là tản nạn cho vui thôi. Còn cuộc sống chung quanh ta thì mỗi ngày vẫn nhan nhản những chuyện gán ép nhau, gán ép "character" cho chính mình, gán ép "character" cho thiên hạ. Mới hôm rồi có ai gởi mình một bài thơ "Họp lớp" từ bên VN, thấy đi họp bạn cũ mà cũng có character Bá Kiến, Chí Phèo, Thị Nở. Thị Nở Chí Phèo không được Bá Kiến cho ngồi chung bàn, tủi thân rủ nhau ra ngoài gốc cây ... :-). Tưởng là chuyện đùa, nhưng nhiều lúc ngay cả ở nhà thờ, chùa chiền, từ đường hoặc những nơi thờ cúng tâm linh, cũng xảy ra trường hợp như vậy. Chuyện bình thường thôi. Thời buổi này vẫn có nhiều người đi đến nhà thờ, chùa chiền, mà phân biệt hình tướng to nhỏ, sang hèn. Đệ tử cũng phân biệt hàng đệ tử đại gia, tiểu gia, đệ tử ruột, đệ tử gan… (Nên mới sinh ra chuyện tu sĩ mà móc nối được với mệnh phụ phu nhân, đại gia, quan chức, để chạy chức chạy tù). Thực ra cuối cùng là khác biệt gì giữa một đại phu nhân xu hào rủng rỉnh cúng tiền tỉ, và một cụ già lượm ve chai cúng từng bó rau dại mỗi ngày ? Tên tuổi ư ? Hay là một người hô to một tiếng có bao nhiêu người cống nộp, và một người cặm cụi mồ hôi hái lượm cả ngày ? Suy cho cùng đó chỉ là những hình thức tạm thời bên ngoài, đâu ai biết được tấm lòng thực sự của họ bên trong. Ông Chúa thì chắc chắc là sẽ không quan tâm đến chuyện tài vật ít nhiều. Còn ông Phật thì lại càng không thể ngồi đó xét lý lịch ba đời coi ai địa vị hơn ai, ai nhà to xe đẹp hơn ai, hoặc ai cúng lạy nhiều hơn ai. Cho nên cái "character" thực sự của mỗi người chỉ có chính họ mới cảm nhận được. Còn cảm nhận và hiểu đúng được bản thân hay không lại là câu chuyện khác. Hiện nay ở Mỹ và nhiều quốc gia khác trên thế giới, ngày càng nhiều người thực hành "meditation" (tạm dịch là thiền), với mục đính chính là để lắng nghe và hiểu đúng về bản thân của họ. Bởi lẽ cần phải biết con khỉ “monkey mind” ở đâu thì mới có thể mời nó ăn chuối được :-).
Hoàn toàn hợp lý. Bởi khi muốn buông bỏ hoặc thay đổi một điều gì đó, thì trước hết phải biết rõ điều đó là gì. Thiết nghĩ không biết mặt mũi cục bột ra sao mà đòi nắn ra hình này hình nọ thì mơ hồ quá, hoang tưởng quá. Cho nên có nhiều người hết sức cố gắng học tập hoặc làm theo một cái khuôn mẫu chuẩn mực nào đó, mà không biết mình là ai, cũng không biết người khác thực sự là ai, nên học cả đời mà cũng không hề có kết quả gì. Thậm chí học lộn còn bị tẩu hoả nhập ma :-).
Cũng không ngạc nhiên lắm, vì đối với những kẻ phàm phu tục tử như mình, chỉ để hiểu rõ bản thân cũng đã là chuyện khó khăn vô cùng. Huống hồ gì mơ mộng đến những chuyện cao siêu hơn. Tuy nhiên đối với các bậc thông thái, thiền sư, cao tăng đắc đạo thì lại khác. Họ chắc chắc không còn cái gọi là "bản sắc", bản thân, hoặc "characters" để hơn thua. Cũng chẳng có cái "tôi", cái "ngã" để tự hào. Càng không có cái mặt, cái mũi, để mất. Cho nên họ khoẻ re là vậy :-). Thực ra, ngày nay có rất nhiều kinh điển, tài liệu, sách vở nói về vô ngã, emptiness, non-self, substanceless, anatta (Pali), anatman (San) … Nhưng để đọc được, hiểu được, và thực chứng được điều đó là những chặng đường không dễ dàng chút nào !
Cũng nhân nói đến chuyện cái "không" cái "có", mình nhớ đến 2 câu nói của 2 nhân vật nổi tiếng, mà thời còn đi học tụi mình thường bàn luận đến. Đó là Các Mác (Karl Marx), một nhà xã hội học, một lý thuyết gia gốc Đức, được cho là ông tổ của lý thuyết cọng sản. Người thứ hai là vị tổng thống tài ba của Mỹ, Abraham Lincoln.
Ông Marx nói - "I am nothing, but I must be everything", (tạm dịch là: tôi không là gì cả, nhưng tôi phải là tất cả). Còn ông Lincoln thì nói - "I am nothing, truth is everything“, (tạm dịch: tôi không là gì cả, sự thật mới là tất cả). Chính 2 câu nói này đã từng gây ấn tượng sâu sắc cho mình thời con đi học, và mãi cho đến ngày hôm nay, vẫn còn là một trong những chiêm nghiệm đáng quý nhất !
Thôi chúc mọi người cuối tuần an vui. Lâu quá không viết lách gì, gõ máy một lèo, mỏi tay quá :-).
Tuần qua có người bạn cũ ghé thăm mình, ở lại cả chục ngày. Tối nào hai đứa cũng thức khuya lai rai, nhắc lại chuyện xưa trên trời dưới đất. Tính ra cũng quen biết nhau gần mấy chục năm rồi. Jim, sinh ra và lớn lên ở miền bắc New York, tốt nghiệp hạng ưu ở Brown University, một trong những đại học Ivy League danh giá của Mỹ. Thế nhưng cậu ta đã không chọn con đường kiếm tiền, không đeo đuổi giấc mơ Mỹ (American Dream), để có nhà lớn xe đẹp, mà chọn con đường chông gai hơn, đi làm thiện nguyện giúp đỡ những người cùng khổ ở các trại tị nạn (refugee camps). Sau bao nhiêu năm lang bạt kỳ hồ, sống với những điều kiện thiếu thốn từ các vùng đất nước xa xôi, Jim trở về lại Mỹ, học tiếp chương trình hậu đại học, rồi đi dạy đại học ở vùng San Francisco. Mấy chục năm nay tụi mình vẫn giữ liên lạc, lễ lộc thỉnh thoảng a lô, hoặc đi công tác tiện đường ghé thăm nhau. Nhưng thường thì cũng chỉ có đủ thời gian để hẹn hò ăn uống, hoặc cafe điểm tâm ở đâu đó, rồi chia tay. Lâu lắm rồi, kỳ này ông bạn mình mới sắp xếp được để ghé thăm và ở lại dài ngày. Hàng ngày hai đứa xách xe đi lang thang qua các ngõ ngách những vùng thôn quê, tiểu bang lân cận, thăm các di tích lịch sử, thăm một số trường đại học lâu đời .... và tìm thử những món ăn địa phương. Tối về lại bày ra, nhậu lai rai :-).
Nhắc đến, mình gặp Jim ở Indonesia vào thập niên 80. Lúc đó Jim làm giám thị (supervisor) của chương trình C.O (Cultural Orientation), do bộ Ngoại giao Hoa Kỳ tài trợ. Mình cũng có một thời gian làm thiện nguyện cho chương trình này nên quen biết nhau. Chương trình C.O chuyên giúp đỡ những người tị nạn đã được chính phủ Mỹ nhận vào, nhằm mục đích giúp họ học hỏi văn hoá mới và định hướng nghề nghiệp trước khi đi định cư. Theo mình, đây là một chương trình rất hay, vì ngoài việc dạy dỗ chút vốn liếng tiếng Anh giao tiếp, còn giúp đỡ cho người tị nạn biết được đời sống thực tế ở nước Mỹ, nơi mà họ sẽ bắt đầu cho một hành trình mới. Giúp họ không bị bay bổng trên mây, không bị những cú sốc văn hoá, cũng như không hiểu lầm về những ảo vọng thiên đường sai lệch. Mặt khác, chương trình còn có mục đích sâu sắc hơn (và rất cần thiết), đó là truyền tải một thông điệp rõ ràng về nguyên tắc hội nhập giữa các nền văn hoá khác nhau. Ở đó bao giờ cũng có những cái chung và cái riêng, có những thứ dễ dàng hội nhập nhưng cũng có những thứ vô cùng khó khăn. Có những thứ đặc thù cần được giữ gìn và tôn trọng, ví dụ như nguồn gốc và phong tục đặc thù của mỗi dân tộc. Tất nhiên là trong một hợp chủng quốc đa chủng tộc đa văn hoá như Hoa kỳ, thì một người Mỹ gốc lúa mạch, mắt xanh mũi lõ, có thể có nhiều điểm khác biệt với một người Mỹ gốc rạ, da vàng mũi tẹt. Cho nên không nhất thiết là phải ráng copy để cho giống nguời khác, cũng không chờ đợi người khác phải sống giống mình hoặc phải hiểu mình, mà hãy nên tôn trọng sự khác biệt của nhau, để thông cảm, để hội nhập, học hỏi lẫn nhau để chung sống hoà đồng. Tất nhiên, tôn chỉ mục đích của chương trình là như thế, còn lãnh hội được hay không, hoặc thực hành được bao nhiêu là do .... người đối diện :-)
Nói đến ông bạn này thì có nhiều kỷ niệm. Nhớ lần đầu tiên mình trở về VN sau bao nhiêu năm xa cách. Liên lạc Jim, lúc đó ông bạn làm ở Thái Lan, lập tức bay qua Saigon đón mình. Bước xuống sân bay TSN lần đầu, ngỡ ngàng trước những thay đổi và cái nắng hầm hập của SG. Giữa đám đông xa lạ, đã thấy cái đầu lêu nghêu của ông bạn rồi, buồn cười. Đợi thêm thằng bạn VN nối khố nữa bay về từ Gia Lai, rồi kéo nhau vô quán Tib của nhạc sĩ TCS ăn gỏi mít, gỏi vả, và gỏi rau muống trộn... Chỉ đơn giản là vì Jim mê nhạc Khánh Ly :-). Hôm sau hai đứa theo xe về Lâm Đồng thăm ông bà già. Tối đến chó sủa vang trời không ngủ được. May quá, có mấy ông công an địa phương gọi điện thoại vào nhà nói chính sách của tỉnh thời đó chưa cho phép người nước ngoài ở nhà dân, nên Jim phải ra khách sạn ngủ. Đỡ phải kê ghế bố, mừng quá. Thực ra nhờ đi qua nhiều nước, và làm việc ở châu Á khá lâu, nên ông bạn rất quen thuộc với văn hoá của nhiều gốc dân bản địa, đặc biệt là kinh nghiệm ứng xử cũng như tâm tình của người tị nạn.
Mà cũng thật là trùng hợp, mấy tuần nay câu chuyện tị nạn đang làm thế giới xôn xao, nên cũng thêm chuyện để nói. Nói chung Putin của nước Nga đã "có công" tạo nên làn sóng tị nạn kỷ lục trong lịch sử cận đại. Cụ thể là chỉ trong vòng vài tuần lễ ngắn ngủi, cuộc xâm lược của Putin đã làm cho gần 3 triệu người Ukraine, kể cả phụ nữ, người già, con nít vô tội, bỗng chốc mất tất cả. Họ sống vất vưởng, loạn lạc, tản mác khắp nơi, ngay chính trên quê mảnh đất quê hương của họ và lan đến những quốc gia lân cận. Chết chóc, sợ hãi, lo âu, đã bao trùm lên khắp đất nước Ukraine. Bao nhiêu người mất nhà, mất mạng, mất quê hương, xin tị nạn để tìm đất sống. Khởi đầu hành trình lưu vong của một dân tộc, mà những ảnh hưởng và tổn thương sẽ còn kéo dài qua nhiều thế hệ. Xin mở ngoặc chút, có lần mình coi trên chương trình PBS, một đoạn phim tài liệu nói về tuổi thơ của Putin ở Saint Petersburg (Leningrad). Ông ta sinh ra và lớn lên trong một gia đình lao động nghèo khó. Thưở nhỏ Putin thường cô độc, có lúc chỉ chơi với những con chuột, và ông trả lời phỏng vấn là đã học được nhiều bài học quý giá từ việc chơi chung với những con chuột đó. Lúc đó, mình cứ nghĩ một người từng sống trong hoàn cảnh nghèo khổ như thế, từng biết được những bài học thiết thực như dồn chuột vào ngõ bí, thì cho dù có xuất thân từ KGB, Putin cũng phần nào thấu hiểu đời sống hơn. Có thể ông sẽ nhạy cảm hơn, giàu lòng trắc ẩn hơn, và biết thương cảm đối với những người dân đen vô tội. Thế nhưng đến bây giờ, thì biết chắc chắn là mình đã suy nghĩ sai. Có những loại người họ chỉ biết thương yêu cái tôi và tham vọng của họ, sống bám víu vào những ảo vọng quyền lực có được từ sự bất công đối với những kẻ yếu. Mà nhắc đến mới nói, mấy ngày qua cả thế giới đều phải rùng mình rúng rộng trước sự tàn sát man rợ của quân đội Putin tại vùng Bucha !
Cũng rất may mắn là trong thời gian qua, Ba Lan và các nước phương Tây đã mở rộng vòng tay cứu giúp những người tị nạn Ukraine một cách chân thành. Đó là những món quà vô giá đầy tình người của cuộc sống dành riêng cho họ. Tất nhiên trong những hoàn cảnh khẩn cấp, éo le như thế thì bao giờ cũng có một vài mặt trái hạn chế hoặc thiếu sót. Nhưng nhìn chung là một kỳ tích của lòng nhân đạo và tình người, đặc biệt là đất nước Ba Lan. Mình luôn ngưỡng mộ và trân trọng tấm lòng nhân ái của những con người đã ngày đêm không quản khó nhọc, thiện nguyện hy sinh, cứu giúp kẻ khốn cùng. Trong số đó có nhiều thiện nguyện viên là đồng bào VN đang sống và làm việc ở nước ngoài.
Nhưng hôm nay mình không muốn nói nhiều đến chuyện tàn sát người vô tội của Putin ở đây. Cũng không muốn kể nhiều về Jim, nhưng nhân dịp ông bạn mình nhắc về những thế hệ học sinh của bạn, những cái nhìn khác biệt của thế hệ sinh viên hôm nay so với thời kỳ làn sóng tị nạn VN, làm mình cũng băn khoăn đôi điều. Tất nhiên những suy nghĩ tản mạn của mình viết ở đây chỉ thuần tuý mang tính chất cá nhân, không tranh chấp đúng sai, lại càng không có ý phê phán hoặc chỉ trích, mà chỉ nói về một số điểm khác biệt.
Nhớ cách đây không lâu, một người bạn cũ hỏi mình ý kiến tư vấn về việc con đi học đại học ở Mỹ. Sau khi nói chuyện một lúc, hiểu thêm nguyện vọng của bạn, mình lại càng cảm thấy rất thông cảm và quý mến sự hy sinh lo lắng cho con cái của bạn mình. Trong câu chuyện của bạn, mình tìm thấy sự tương đồng của thế hệ cha mẹ mình ở VN, và thế hệ bạn bè, anh em của mình cũng vậy. Ai cũng thương yêu lo lắng, hết lòng hy sinh cho con. Đại đa số ai cũng mong muốn cho con mình thành đạt, giàu có, tên tuổi, ông này bà nọ, làm rạng rỡ cho gia đình giòng họ. Mặc dù hiểu thấu điều đó, nhưng cuối cùng mình đành phải xin lỗi không giúp được. Bởi quan niệm đi học, chọn nghề của mình có nhiều điểm khác biệt, ngại ý kiến cá nhân của mình sẽ không phù hợp với bạn. Thế nhưng người bạn vẫn không chịu, cuối cùng mình khuyên hãy để con bạn gọi điện thoại cho mình, hỏi những câu hỏi mà cháu thắc mắc, sẽ tiện hơn. Nếu câu hỏi nào mình biết, sẽ cố gắng trả lời, hoặc tìm tài liệu gởi cho cháu đọc. (Mình nghĩ rằng ở Mỹ, các tài liệu về trường học chính thống và các ngành học đều rất rõ ràng minh bạch. Hàng năm các cơ quan thẩm định có uy tín như US News, Forbes ... có cập nhật thông tin rõ ràng trên mạng. Cho nên không cần thiết phải nghe tin tức từ ông chú Viettel, ông anh Cali, ông bạn Harvard, hoặc bà chị NASA :-). Mấy hôm sau, con của bạn mình gọi, nói chuyện rất lễ phép, ngoan ngoãn dễ thương. Câu đầu tiên cháu hỏi - "Ngành nào bây giờ học ra kiếm tiền nhiều nhất vậy chú ?". Mình sững người một chặp. Rất ngạc nhiên, nhưng rồi cũng cố gắng tìm cách giải thích cho cháu ấy trong khả năng hiểu biết của mình. Hy vọng cháu chọn được ngành nghề mà mình đam mê, mơ ước. Còn chuyện kiếm nhiều tiền, thì thực tế cuộc sống này có rất nhiều đại gia rủng rỉnh tiền bạc mà không cần thiết phải học hành khổ cực như cháu :-) .
Mấy ngày trước, mình và Jim đi lên thăm trường Duke ở Durham và trường Wake Forest ở Winston-Salem. Trên đường đi, ông bạn kể rằng rất tâm đắc và thường chia xẻ với sinh viên về quan niệm sống của Ralph Waldo Emerson - "To know even one life has breathed easier because you have lived, this is to have succeeded." (Tạm dịch: Chỉ cần làm cho một người khác dễ thở hơn, nghĩa là bạn đã thành công rồi). Mình đùa - "Vậy các sinh viên du học sinh nghĩ gì khi họ đang xử dụng điện thoại thông minh đời mới nhất, còn ông giáo sư của họ thì không có cái điện thoại di động ?". Jim cười khì, ông bạn không xài smart phone, không chơi FB và mạng xã hội như mình, mà ráng tranh thủ thời gian đi và về trên phương tiện xe công cọng mỗi ngày để đọc thêm vài trang sách hoặc bài dạy. Vì bạn nói khi về đến nhà, lại bận rộn gia đình con cái, e không có nhiều thời gian để đọc.
Hỏi đùa vậy thôi, nhưng mình biết Jim cũng như nhiều người Mỹ khác, đặc biệt là trong môi trường giáo dục, rất ít khi để ý và quan tâm đến các hình thức vật chất bên ngoài. Có lẽ vật chất hoặc hình thức không phải là đấu trường hơn thua của họ, càng không phải là mục đích sống của các vị "scholar". Mình thì luôn quan niệm rằng trong đời sống, con người thường sẽ tự chọn lựa cho mình một lẽ sống mà họ cảm thấy phù hợp nhất, tương ứng với tư duy của họ. "Thành công" hay “thất bại" cũng chỉ là những định nghĩa và quan niệm mang tính chủ quan của riêng từng người. Bằng cấp tất nhiên không phải lúc nào cũng là tờ giấy bảo chứng cho trí tuệ và sự hiểu biết của một con người. Có rất nhiều người suốt đời đeo đuổi cái "có", có tiền, có nhà, có xe, có chức, có quyền ... Rồi đến cuối đời lại chạy đi tìm cái "không", không bịnh, không già, không tai nạn, không lo âu, không phiền phức... Có vẻ như khôi hài nhưng lại là sự thật !
Mình và Jim đều may mắn được đi làm ở một số quốc gia khác nhau. Nên có những tâm trạng giống nhau mà cũng có những kinh nghiệm khác nhau. Mình vốn rất ngưỡng mộ những người có quan niệm sống như Jim, sống đơn giản, đề cao lối sống tư duy, đề cao sự cống hiến, luôn bảo vệ môi trường, bảo vệ lẽ phải, và bảo vệ kẻ yếu hơn mình. Đi làm ở nước ngoài, may mắn là cũng thường gặp được nhiều người như thế. Cho nên mình thỉnh thoảng nói đùa với bạn bè và người thân là - "Có nhiều đất nước PG, ai cũng lý thuyết một bụng, nhưng họ lại ít thực hành đạo Phật. Trái lại ở nhiều quốc gia PG chưa hề được phát triển, nhưng con người ở đó lại thực hành đạo Phật mỗi ngày". Âu đó cũng là những duyên nghiệp tự nhiên của đời sống vậy.
Nói đến đây nhớ đến một câu chuyện mà ngày xưa Thầy Ahbinyana kể cho mình thời ở Indonesia. Thầy nói có người tị nạn kia giữa lúc tuyệt vọng trên biển đã thành khẩn van vái Đức Phật phù hộ cho họ đến được bến bờ bên kia, họ sẽ cạo đầu ăn chay mấy tháng để tạ ơn. Khi đến nơi an toàn rồi, cô suy nghĩ lại cạo đầu hơi bị xấu, nên khấn vái ông Phật, xin nấu cúng mâm cơm, hương hoa thịnh soạn để bù lại thay vì phải cạo đầu. Nhớ lúc đó ông Thầy cười, nói đùa với mình - "Thắc mắc là không biết ông Phật lấy đầu tóc mấy ngày không tắm đó về để làm gì ?". Quả nhiên là vậy, những lời khấn nguyện chân thành thường mang giá trị sâu sắc đối với việc thay đổi bản thân, chứ không phải là một sự ngã giá. Còn theo thiển ý của mình nếu như ông Phật mà phải đợi cho đến lúc con người van vái, hối lộ cái đầu tóc, cái mâm cơm, cái bìa thư, cái tượng Phật lớn nhất, cái ngôi chùa to nhất, cái chuông đồng đẹp nhất..v.v.. hoặc phải phân biệt đứa này Phật tử, đứa kia Công giáo, đứa nọ đảng viên, đứa kia chủ tịch, rồi mới ra tay cứu giúp thì ông ta đâu còn là Phật nữa :-).
Nhưng cuộc sống này nhiều người vốn tin như vậy. Trong khi đó thì mọi thứ chung quanh chúng ta luôn thay đổi không thể ngăn cản được, kể cả tâm nguyện và ước mơ của mỗi người. Tâm tình của một người tị nạn ở White Head, Bidong, Palawan, Phanat Nikhom, Galang ... ngày xưa, hoặc ở Dortmund, Warsaw hôm nay, chắn chắn sẽ có những điểm tương đồng. Những lời hứa hẹn của họ với bản thân, với thượng đế, với quê hương, với tổ quốc, rất có thể là giống nhau. Nhưng rồi biết đâu lại cũng như mái tóc huyền của người phụ nữ năm xưa, khi đến được bến bờ bên kia họ sẽ không còn cạo nữa. Cuộc sống tự do ở California, không khí thoải mái ở New York, cung đường tráng lệ ở Paris, giòng sông lững lờ ở London ... hoặc là những giấc mơ Mỹ, mơ Tây, mơ Úc, mơ Canada, mơ Anh quốc…nào đó ít nhiều đã làm thay đổi những tâm nguyện ngày xưa của họ. Con người rồi sẽ phải thay đổi, sẽ tìm kiếm những thứ khác nhau, sẽ thích ứng với những tiêu chuẩn giá trị mới, kể cả việc chi phối người khác hoặc thế hệ sau bằng quan niệm sống của họ !
Nhưng đó không phải chỉ là câu chuyện của những người tị nạn bỏ xứ ra đi, mà là sự thay đổi thông thường của quy luật tạo hoá. Trong nước cũng vậy. Ngồi nói chuyện với một bà mẹ kháng chiến nuôi quân năm xưa, một người thương binh vá xe bên đường, một người lính trận đi B về hưu, một người cựu giám đốc vừa mới ra tù.... về những người đồng đội “thành đạt” của họ, mới hiểu ra nhiều vấn đề. Nhiều người phê phán sự xa hoa, ăn trên ngồi trước, tham nhũng hối lộ, tham quyền cố vị của một số vị quan chức, nhưng mấy ai hiểu được rằng ngày xưa chính những con người đó cũng đã từng dễ thương, từng hứa hẹn, và từng mang đầy nguyện ước cao cả. Nhưng khi hoàn cảnh sống thay đổi, địa vị thay đổi, vật chất thay đổi, đã làm cho con người có nhu cầu kiếm tìm những thứ khác nhau !
Mình không rành lắm về số liệu đăng ký ngành nghề của sinh viên VN hôm nay trong nước. (Nhớ đọc đâu đó nói cao nhất năm rồi là ngành Hàn quốc, ngành công an, quân đội ...gì đó, nhưng không rõ lắm). Riêng mỗi lúc thấy số lượng của các bậc trí thức VN ở quê nhà tăng nhanh đột biến, hoặc đầy rẫy danh xưng trên báo trên đài ở hải ngoại, mình thường thắc mắc bao nhiêu người trong số đó lấy bằng là do yêu cầu công việc, hoặc do nhu cầu lương bổng ? Tất nhiên thực tế thì cũng không hiếm những người học hành để trang bị dấn thân, và làm việc để cống hiến, phục vụ xã hội. Hôm rồi đọc qua số liệu đăng ký ngành học của sinh viên Á châu tại các trường đại học ở Mỹ, mình lại cảm thấy khâm phục những người nhiệt huyết dấn thân như Jim, bạn mình. May mắn là ở nhiều nước trên thế giới, trong đó có Mỹ, những ngành nghề kiếm tiền ít, vẫn còn nhiều người đeo đuổi theo học và chọn lựa. Thực ra đa số các bậc phụ huynh ở nước ngoài thường rất tôn trọng nguyện vọng của con cái. Họ cổ vũ việc sống có mục đích ý nghĩa và có trách nhiệm xã hội, chứ không đề cao lắm chuyện giàu nghèo. Nên đa số những đứa trẻ thường nhẹ nhàng hơn trong việc chọn lựa nghề nghiệp & định hướng lối đi riêng cho bản thân. Sự chọn lựa của họ thông thường không phải bắt đầu từ những danh xưng ông này bà nọ, cái thắng cái thua, cái giàu cái nghèo, mà thường bắt đầu bằng những điều đơn giản nhất. Ví dụ như mong muốn được là chính họ, theo đuổi những công việc mà họ thích, hoặc đóng góp được một phần nhỏ bé nào đó giúp cho cuộc sống chung quanh tốt đẹp hơn. Hoặc biết đâu đơn giản hơn nữa, chỉ là mong muốn làm cho người khác dễ thở hơn như Jim bạn mình :-) ?
Vậy là đã gần một tháng trôi qua, cuộc chiến tranh xâm lược Ukraine của Putin vẫn chưa kết thúc. Hàng ngàn binh lính Nga đã chết, gần chục tướng lĩnh đã bỏ mạng, xe tăng quân cụ bị phá hủy, với đủ các loại vũ khí tấn công, quân đội Nga vẫn chưa làm chủ được các thành phố chính của Ukraine. Kế hoạch chiếm đoạt Ukraine trong 3 ngày của Putin chỉ là một giấc mơ hoang tưởng. Cái mà Putin gặt hái được cho đến thời điểm này là sự đổ nát của đất nước Ukraine, xác chết của những người vô tội, kể cả đàn bà con nít, hàng triệu người dân Ukraine phải bỏ nhà ly tán. Bên cạnh đó là nền kinh tế nước Nga khốn đốn, bị cấm vận nặng nề, và sự khinh bỉ căm phẩn của thế giới dân chủ dành cho Putin.
Thực ra đây không phải là cuộc chiến giữa đất nước Nga và đất nước Ukraine, mà chỉ là cuộc chiến của Putin và ảo giác quyền lực của ông ta. Người dân Nga cũng là nạn nhân của sự tuyên truyền dối trá của chính phủ Putin. Mấy tuần qua, truyền thông độc lập trong nước Nga đã bị cấm đóan. Những từ khoá như "war", "invasion", cũng trở thành từ ngữ nhạy cảm, bị theo dõi kiểm soát trên mạng. Nhiều người dân Nga phản đối chiến tranh đã bị bắt bớ và đánh đập. Hàng chục ngàn người Nga cũng đã rời bỏ đất nước ra đi. Những người ở lại phải đối chọi với những khó khăn nhiều mặt về kinh tế xã hội và các phong toả khác của các nước phương Tây. Sân bay của Nga vắng lặng như tờ. Các siêu thị hàng quán Nga đóng cửa. Nhiều người cho rằng Putin đã đưa đất nước họ trở về những thời kỳ đầu của Xô Viết. Tính ra từ ngày liên bang Xô Viết sụp đổ (1991), các nước nhỏ độc lập tách ra, nhanh chóng hội nhập vào thế giới dân chủ và phát triển đất nước, trong đó có Ukraine. Mặc dù nền dân chủ ở Ukraine còn non trẻ, nhiều thế hệ lãnh đạo trước đây đã phạm nhiều khiếm khuyết, nhưng họ luôn cải cách để tiến lên. Còn đất nước Nga thì cũng không thay đổi mấy, vần ì ạch về xã hội và kinh tế. Putin đã lên ngôi và độc tài thống trị hơn 20 năm qua. Ngoài việc thanh trừng nội bộ, ám toán những phe đối nghịch, và thiết lập mạng lưới tài phiệt oligarchs siêu giàu dựa trên quyền lực, Putin đã không thành công trong việc phát triển đất nước Nga như mong đợi. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng với một hệ thống chính trị độc tài, được bao bọc và tung hô bởi những cận thần xu nịnh, khiếp nhược, vô tình tạo cho Putin một ảo giác quyền lực rất nguy hiểm. Trước đây ông cũng đã từng vài lần xua quân đánh những nước nhỏ như Geogia, Crimea, thành công, càng làm cho Putin tự tôn với cái "quyền lực tối thượng" của mình. Chỉ tiếc cho Putin là dù cao ngạo và mang nặng ảo giác quyền lực cho đến đâu, thì ông vẫn không đủ khả năng để nói rõ sự thực với người dân Nga, mà phải dựa vào các biện pháp tuyền truyền dối trá, và bạo lực đàn áp để tồn tại !
Nhiều nhà phân tích cho rằng cuộc chiến tranh xâm lược lần này đối với Putin là "Winning a battle but losing the war" (tạm dịch: thắng một trận đánh, nhưng thua một cuộc chiến tranh". Quả nhiên là vậy, mặc dù chưa ai thấy được cái "thắng” của Putin như thế nào, nhưng cái "thua" của đất nước Nga thì quá rõ ràng. Putin đã làm tan nát đất nước láng giềng của ông, bao nhiêu sinh mạng ngã xuống, bao nhiêu mảng đời lưu lạc khốn khổ, bao nhiêu tài sản di tích đổ nát ... và chắc chắn là bao nhiêu hận thù phải trả sau này. Còn đất nước Nga của ông, ngoài những hy sinh oan uổng và mất mát hiện nay, chắc chắn sẽ còn phải trả giá rất đắt để phục hồi và hàn gắn những thiệt hại về mặt kinh tế và xã hội trong nhiều năm tới. Đó là còn chưa nói đến những khả năng rất lớn về sự lệ thuộc của Nga đối với TQ hoặc một số quốc khác sau này. Bởi vậy cái mà thế giới đang lo ngại không phải là tài năng và trí tuệ của Putin, mà là ở sự liều lĩnh của một bạo chúa mang nặng ảo giác quyền lực, không chấp nhận thua cuộc !
Cho nên mấy hôm nay nhiều người quen cứ nhắc đến chuyện nguyên tử. Đúng ra là những món đồ chơi "nguyên tử" cần phải được thế giới dẹp bỏ lâu rồi, bởi đụng đến thứ này thì cả nhân loại sẽ bị huỷ diệt. Thử nghĩ từ mẫu bom "little boy" (cậu bé) năm 1945 đã có sức công phá đến thế, thì đến ngày nay những trái bom nguyên tử hiện đại phát triển đến mức độ nào ? Sức tàn phá của B83, Tsar Bomba ... đã tới mức người ta không dám nghĩ bàn, cho nên mỗi khi nói đến chiến tranh nguyên tử, những người hiểu biết và tỉnh táo ít khi đem chuyện này ra đe doạ lẫn nhau. Vì thực tế sẽ không có ai là kẻ thắng cuôc trong cuộc chơi này. Tuy nhiên thỉnh thoảng vẫn nghe được những lời hù doạ từ Triều Tiên, Nga .... Và thế giới cũng không ngạc nhiên lắm về điều này !
Hôm qua, có ông anh gởi cả cuốn phim "The Day After" của Nicholas Meyer (1983) cho mình coi. Nhưng theo thiển ý của mình, thì cũng không nên lo lắng thái quá về vấn đề này. Thế giới tự nhiên có những quy luật riêng của nó, và sự tồn tại của con người cũng vậy. Cuộc sống có quá nhiều thứ tốt đẹp hơn, thương yêu hơn, cần được quan tâm và thưởng thức. Còn khi đã nói đến sự nguy hiểm của những kẻ côn đồ, tội phạm, thì một gã trộm cướp ở quê nhà cũng không khác mấy so với một Hitler, một Putin, hoặc một chú Ủn ....v.v... Bởi họ đều có tư duy và khả năng làm hại người khác bởi những lý do vô cùng điên rồ, khó lường. Đức Phật ngày xưa có nói "Anger is the punishment we give ourselves for someone else's mistake". (Tạm dịch: Nóng giận là sự trừng phạt tạo ra cho bản thân bởi lỗi lầm của kẻ khác). Quả nhiên là vậy, lo lắng và suy đoán mơ hồ chỉ là những hình phạt vô ích cho bản thân !
Hôm rồi coi tin tức, thấy người Ukraine tổ chức buổi hoà nhạc ngoài đường giữa lúc đạn pháo của quân đội Nga nã vào thành phố. Mình nghĩ rằng dân tộc này đã thắng, họ không những thắng Putin về lòng can đảm mà cả trí tuệ, biết đoàn kết để bảo vệ và xây dựng đất nước của mình. Chắc chắn trong tương lai gần điều đó sẽ được chứng minh.
Mấy hôm nay ở Mỹ trời đã vào xuân, nắng ấm, hoa lá đâm chồi nở nụ. Cuối tuần này sẽ là đỉnh điểm của mùa hoa anh đào ở Washington D.C. Những cây hoa Sakura của người Nhật tặng cho Mỹ năm nào, nay đã trở thành tâm điểm của mùa lễ hội Cherry Blossom Festival hàng năm. Nước Nhật, đất nước duy nhất trên thế giới từng là nạn nhân của bom nguyên tử thời kỳ thế chiến thứ hai. Và thật kỳ diệu, trong một thời gian ngắn, họ đã vươn lên trở thành một cường quốc kinh tế của thế giới, chỉ đứng sau Hoa Kỳ kể từ thập niên 70, 80. (Những năm gần đây họ đã nhường ngôi vị thứ 2 cho TQ). Thế nhưng mãi cho đến ngày hôm nay, Nhật vẫn chưa hề sở hữu một trái bom nguyên tử nào. Trong khi đó thì những nước nghèo hơn nhiều như Triều Tiên, Nga, Iraq ... lại cố gắng đầu tư khủng về vũ khí nguyên tử, bất chấp sự đói nghèo của người dân. Đó cũng là một quan niệm sống rất đáng ngưỡng mộ của người Nhật .
Thôi, mong ước mọi điều tốt đẹp sẽ đến và chúc mọi người một tuần an vui !
Mấy hôm nay cả thế giới náo động và bức xúc vì Putin xua quân đánh chiếm Ukaine. Những chuyện tội ác, đúng sai, thành bại, tốt xấu ... thì báo đài trên thế giới đã bình luận và lên án nhiều lắm rồi, mình không muốn nhắc lại ở đây.
Sáng nay chủ nhật, mưa phùn lắc rắc như mưa Xuân ở quê nhà. Ngồi trong nhà uống cà phê nhìn ngoài trời những cành Jane Magnolia hé nụ, thật đẹp. Hồi nãy mới coi tin tức thấy ông thị trưởng của thành phố Kyiv, cựu võ sĩ quyền anh Vitali Klitschko, bảo quân đội Nga "hãy về nhà đi" (go back home), mà thấy bùi ngùi cho thân phận của họ. Hôm qua cũng coi đoạn clip ngắn của một người phụ nữ Ukraine tặng những hạt hoa hướng dương cho người lính Nga đang xâm chiếm quê hương của bà, mà thấy xúc động. Nhớ đến tuần trước có người bạn nói với mình là "dân Nga quý ông Putin lắm", mình thắc mắc không biết cái quý mến của người dân Nga đối với Putin hôm nay có giống cái “quý mến” của người dân quê mình đối với nước Nga ngày trước chăng ? Tự nhiên muốn phiếm bàn một chút về câu chuyện này.
Nhớ lại thời mình còn đi học ở VN, có nhiều thơ văn ca tụng về đất nước Nga và các lãnh đạo của họ. Ví dụ như ông thần đồng thi sĩ Trần đăng Khoa (không biết giờ còn sống không) có viết mấy câu thơ rất thần đồng - "Ông Lê Nin ở nước Nga. Mà em lại thấy rất là Việt Nam". Rồi đến ông Tố Hữu thì càng ác liệt hơn - "Yêu biết mấy, nghe con tập nói. Tiếng đầu lòng con gọi Stalin..."
Ông Stalin ơi, Ông Stalin ơi ! Hỡi ơi, Ông mất ! đất trời có không? Thương cha, thương mẹ, thương chồng Thương mình thương một, thương Ông thương mười ...
Cho nên ông Bút Tre lại phán:
Ông Lê Nin ở nước Nga Nhưng ông lại đứng vườn hoa nước mình Ông Lê Nin ở nước mình Nhưng ông lại đúng dân tình nước Nga...
Nói chung thơ văn ca tụng thời ấy thì nhiều, nhưng thử nghĩ, chưa đến nước Nga, chưa gặp Lê Nin, chưa hiểu Stalin, mà đã yêu thương tràn đầy như thế, huống hồ chi là thời nay người dân Nga, dân Ukraine, thấy mặt Putin suốt ngày. Không những chỉ thấy mặt mũi của ông, mà cả thế giới còn thấy ngực, thấy bụng sexy của Putin thường xuyên, vì ông là lãnh đạo quốc tế duy nhất thích cởi áo, khoe ngực, khoe bụng trên báo trên đài TV. Cho nên biết đâu mai mốt lại nghe "Ông Putin ở nước Nga. Mà sao em thấy rất là Ukraine". Đùa thôi, hy vọng là dân Ukraine không tới nỗi như vậy :-).
Nôm na nói đến vụ xâm lược Ukaine lần này, thì Putin đưa ra vài nguyên cớ, nhưng khôi hài nhất là ông viện dẫn lý do để "De-nazify" (chống phát xít) ở Ukraine. Một đất nước có tổng thống gốc Do Thái (nạn nhân của chủ nghĩa phát xít), và một xứ sở mà người đân được quyền bầu bán dân chủ, chính thức và công khai người lãnh đạo của họ. Thậm chí Ukraine có thể bầu một người từng làm "hề" để trở thành tổng thống điều hành đất nước, một võ sĩ trở thành đô trưởng của thủ phủ Kyiv. Trong khi đó thì các nước như Nga, TQ, hoặc Triều tiên, khó có thể làm được điều này. Sáng nay ông thị trưởng Kyiv, Vitali Klitschko, khẳng định người dân Ukraine ủng hộ chính phủ của họ, lên án cái "nguyên cớ" chiến tranh vô lý của Putin dẫn đến những tàn phá đau thương cho đất nước Unkraine, kể cả sự đổ máu hy sinh của người dân hai nước, thậm chí là sinh mạng của đàn bà và con nít. Đúng vậy, chiến tranh chết chóc không phải là trò đùa của những tham vọng hoặc ảo tưởng bệnh hoạn, xuẩn ngốc. Chữ nghĩa "De-nazify" của Putin mấy hôm nay đã là đề tài làm trò cười ở mấy đài truyền thông các nước khác, nhất là mấy kênh hài. Nhưng tất nhiên, tin tức chính trị chính em thì bao giờ cũng có những góc khuất của nó. Không phải ở bất kỳ quốc gia nào, thì người dân cũng có quyền được biết thông tin một cách minh bạch và chính xác. Thậm chí ở những quốc gia dân chủ nhất, minh bạch nhất như ở Hoa Kỳ, thì cũng chưa chắc người đọc hoặc người nghe có được những thông tin khách quan. Suy cho cùng thì mọi tri thức hoặc kiến thức cá nhân đều có liên quan trực tiếp đến khả năng nhận thức và kỹ năng phân tích vấn đề của riêng từng người. Trong đó bao gồm và lệ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như quan điểm cá nhân, trình độ hiểu biết, hoặc cơ hội tiếp cận với ai, coi đài TV nào, đọc báo nào, bạn bè với ai, theo đảng nào, phe nào, quê ở đâu ...v.v. Đó là còn chưa nói đến hiện trạng bưng bít ở một số quốc gia, nạn thông tin tin tức bị kiểm soát có chủ trương, thì sự khách quan trong nhận thức của người dân lại càng hiếm hoi. Tất nhiên trong chúng ta ai cũng vậy, sẽ không biết những thứ mà chúng ta không biết (we don't know what we don't know). Cho nên có nhiều cãi vả thường xuyên xảy ra trên mạng, hoặc mâu thuẫn bất ngờ giữa những người thân quen biết với nhau ngoài đời, cũng là chuyện bình thường. Lắm khi còn quyết liệt và bi hài hơn cả câu chuyện ngụ ngôn 6 người mù sờ voi ở quê ta :-).
Nhớ người xưa thường nói "bạo chúa nghĩ đến việc thắng thua, minh quân nghĩ đến việc ích nước lợi dân, còn thánh nhân nghĩ đến lợi ích của thiên hạ". Không biết người dân Nga nghĩ Putin thuộc loại nào. Nhưng chắc chắn là ông đã độc quyền làm lãnh đạo Nga 20 năm qua, la cà từ thủ tướng sang tổng thống, thậm chí có khi ông còn dự định làm tới chết mới thôi. Ngay cả lúc ông làm thủ tướng, thì tổng thống Nga cũng chẳng hề dám trái ý. Ai nghịch ý hoặc phe đối nghịch là ông xử ngay. Còn nói đến Nga, là một đất nước rộng lớn nhất thế giới, có đến 11 múi giờ (Mỹ chỉ có 4 múi giờ), và nằm trên đống tài nguyên dầu mỏ. Nhưng lợi tức chính của Nga lâu nay chủ yếu là hút dầu khí lên bán. GDP của Nga bao năm qua vẫn thấp hơn so với những nước nhỏ như Ý, Pháp, Hàn quốc, Brazil ...v.v. Còn so với Mỹ thì GDP của cả nước Nga chỉ bằng một nửa (1/2) GDP của California, một tiểu bang của Mỹ. Thế nhưng khi nói đến vũ khí nguyên tử thì các nước như Nga, Triều Tiên, TQ lại có thừa. Cho nên thành tích làm cho đất nước giàu mạnh, hoặc khả năng phát triển kinh tế xã hội của Putin thì thế giới cũng không lạ lẫm gì. Bởi vậy nhiều người vẫn còn đang thắc mắc là nếu Putin chiếm đoạt được Ukraine, rồi ông sẽ làm gì với nó ? Nhớ có lần đứa con mình hỏi "Tại sao ông Putin làm lãnh đạo nước Nga hoài vậy ?". Mình chỉ biết cười, nói đùa với nó rằng "Tại nước Nga thiếu nhân tài". Thời này đã hết thời phong kiến, cũng không còn chuyện thiên tử bề tôi, mà một đất nước rộng lớn đến thế lại không thể tìm ra được một người hiền tài để thay thế Putin làm lãnh đạo đất nước trong vòng mấy chục năm qua. Thì quả nhiên không biết đất nước Nga thiếu người tài, hay là người dân quá "yêu quý" Putin, hoặc có thể biết đâu Putin đúng là thiên tài như ông Trump nói :-) ?
Lâu nay, nhiều người cho rằng để biết người dân trong một đất nước có quý mến và ủng hộ "lãnh đạo" của họ không, thì cách chính xác nhất và văn minh nhất là cho mọi người dân có quyền bình đẳng thể hiện ý kiến của chính họ bằng lá phiếu một cách công bằng. Còn nếu như một chính quyền chưa dám thử thách hoặc chưa đủ khả năng để chấp nhập sự thật, thì mọi tuyên bố về lòng dân đều phỏng đoán hoặc hư cấu, thậm chí hài hước. Ông Putin hoặc bất kỳ một lãnh đạo nào trên thế giới cũng đều hiểu rõ nguyên tắc này. Tuy nhiên họ có dám minh bạch trưng cầu dân ý hay không lại là câu chuyện khác. Với thực tế hiện nay thì không biết có bao nhiêu phần trăm dân số Nga ủng hộ Putin đi xâm lược Ukraine, nhưng hôm qua bà Ursula von Der Leyen, chủ tịch khối châu Âu EU Commission đã nói rằng “Putin is destroying the future of his own country” (tạm dịch: Putin đang phá hoại tương lai của chính đất nước ông).
Nhìn lại thế giới, dịch bệnh mới vừa tạm thời lắng dịu (có nhiều nơi dịch vẫn còn đang hoành hành). Đất nước nào cũng có nhiều khó khăn trở ngại trước mắt. Người dân ở đâu cũng cần thời gian để phục hồi và chuẩn bị ứng phó với những thay đổi mới. Còn nói đến chiến tranh, thì ở thời buổi này đại đa số ai cũng hiểu được sự khác biệt giữa "nguyên cớ" và "nguyên nhân" trong các cuộc xung đột chiến tranh, đặc biệt là chiến tranh xâm lược. Cho nên cũng không mấy ai nhầm lẫn mà tin tưởng vào các luận điệu tuyên truyền dối trá. Thế giới đang đồng thanh lên án mạnh mẽ hành động xâm lược của chính quyền Putin, vì không muốn Putin tạo nên một tiền lệ xấu, cậy mạnh hiếp yếu, giết người vô tội, xâm lược chủ quyền của các quốc gia lân cận. Hầu hết các quốc gia dân chủ hiện nay coi Putin như một bạo chúa. Nhiều người còn nghi ngờ rằng ông bị bịnh tâm lý. Riêng mình thì chỉ đơn giản mong muốn chiến tranh mau chóng kết thúc, để người dân Ukraine và Nga, cũng như cả thế giới sớm trở lại cuộc sống an bình.
Bỗng nhớ đến mấy câu thơ của Thầy Tuệ Sỹ: .... Người ở lại giữa lòng tay bạo chúa Cọng lau gầy trĩu nặng ánh tà dương Rồi trước mắt ngục tù thân bé bỏng Ngón tay nào gõ nhịp xuống tường rêu .... Tôi vẫn đợi những đêm dài khắc khoải Màu xanh xao trong tiếng khóc ven rừng Trong bóng tối hận thù, tha thiết mãi Một vì sao bên khoé miệng rưng rưng ...
Mấy tuần qua bão tuyết giá rét liên tục, không khí lạnh bao phủ nhiều nơi ở miền Đông Hoa Kỳ. Nhưng ngày tết chỗ thành phố mình ở, lại nắng ấm và trời đẹp lạ thường. Có thể báo hiệu một năm mới chấm dứt dịch bệnh, cuộc sống trở lại bình thường và nhiều điều mới lạ sẽ đến chăng ? Thôi thì cứ mong là như vậy :-)
Ngày đầu năm, mùng một Tết, ông bạn già rủ mình đến quán cafe ở ngoại ô khá xa, có món bánh kẹp của Ý rất lạ, để tán gẫu chuyện "tết nhứt" của thời trai trẻ. Ông là người Mỹ, nhưng từng làm việc ở VN. Những mẫu chuyện rất thú vị. Là người đi nhiều, trãi nghiệm nhiều, được mất cũng nhiều, nên cái nhìn của ông rất thông thoáng và hài hước. Làm cho ly cafe đầu năm cũng thấy ngon hơn :-).
Tất nhiên đầu năm thì ai cũng muốn nói đến những câu chuyện vui, chuyện mới. Nhưng nói riết một hồi, nhắc đến chuyện Tết nhứt ở xứ này xứ nọ, chuyện cố hương quê nhà.... rồi có lúc cũng chạnh lòng. Mà có lẽ ai tha hương hoặc xa nhà cũng đều có những giây phút như vậy vào những ngày đầu Xuân.
Có một câu hỏi vô tình của ông bạn, tưởng chừng như đơn giản lắm, nhưng lại làm mình băn khoăn cả buổi: "Tại sao có những xứ sở, con người luôn yêu chuộng hoà bình và chung sống trong hạnh phúc, nhưng lại có những nơi luôn xảy ra chiến tranh và đầy rẫy những hận thù, đố kỵ, lừa dối, và hơn thua ?”
Không thể trả lời được câu hỏi đó, nhưng mình nhớ đến một câu chuyện cũ và kể lại cho ông bạn già nghe.... "Có một người phụ nữ ngoan đạo, hành thiện làm lành, sống theo lời dạy của Chúa. Một hôm được thiên thần đến viếng và hỏi muốn ước nguyện điều gì ? Cô ta nói muốn được đi tham quan để biết 2 nơi địa ngục và thiên đường khác nhau như thế nào. Thiên thần vui vẻ đưa cô đi ngay. Đầu tiên là đến địa ngục, cô nhìn thấy rất nhiều người ngồi quanh một cái bàn lớn, có vô số món ngon vật lạ, không thiếu món gì. Nhưng không ai ăn được món nào cả, vì hai tay của người nào cũng bị luồn trong một cái ống bằng vàng 4 số 9, dài và thẳng. Nên không ai có thể gấp tay lại để tự bỏ thức ăn vào miệng được. Mọi người ngồi đó đau khổ, đói khát, chửi bới nhau, la ó nhau ... và dòm chừng nhau, vì ai cũng lo sợ người khác sẽ lấy hết phần của mình. Thấy nơi này quả nhiên là đau khổ, đúng là địa ngục. Cô ta nói với thiên thần hãy mau đưa cô rời khỏi chốn này, và dẫn cô lên cõi thiên đàng. Thiên thần lập tức nghe lời, đưa cô bay lên chốn thiên đàng. Đến nơi, cô cũng thấy cảnh tượng giống như ở dưới địa ngục. Cũng nhiều người ngồi quanh một cái bàn dài lớn nhiều thức ăn, của ngon vật lạ, và đôi tay của ai cũng bị luồn trong một cặp ống bằng vàng thẳng và dài, như dưới địa ngục. Chỉ khác nhau là ai cũng cười đùa vui vẻ, chuyện trò rôm rả, và ăn uống ngon lành. Cô nhìn kỹ lại, thì ra họ giải quyết nạn ống vàng khoá tay bằng cách người này đút cho người kia ăn. Họ biết nghĩ cho người khác & tử tế với nhau. Cô ta chợt hiểu ra rằng giữa thiên đường và địa ngục chỉ đơn giản là khác nhau như vậy !"
Ông bạn già cười khì khì, thì ra ông cũng từng nghe qua câu chuyện này. Tất nhiên là vậy. Còn mình thì lâu nay vẫn luôn nghĩ rằng không ai có thể chọn lựa được quê hương mà họ sinh ra, nhưng họ có thể chọn lựa cách sống của riêng họ. Ngôn từ có thể đánh tráo, danh xưng có thể ngụy tạo, nhưng tự do và hạnh phúc thì chỉ có người trong cuộc mới tự cảm nhận được. Một câu hỏi rất hay của ngày đầu năm. Một buổi sáng nắng đẹp, một ly cafe ngon bắt đầu cho một năm mới !
Hôm qua, mùng một Tết âm lịch, Đức Dalai Lama cũng nhắn nhủ đôi dòng trên trang FB của ông, mình xin ghi lại ở đây :"It is important to focus on bringing compassion into our everyday lives. This will strengthen our confidence, which in turn will help us deal with the challenges we face. We must adopt a broader approach to how we view others. We need to be motivated by a vivid sense of the oneness of humanity. Wherever I go and whoever I meet I regard as just another human being like me: a brother or sister. There are differences between us—-differences of nationality, colour, faith and social status—but to focus only on these, to the exclusion of what we have in common, is to create problems for ourselves."
Đầu năm, thân chúc tất cả quý bằng hữu, anh em bạn bè, một năm mới nhiều niềm vui và hạnh phúc, thân tâm an lạc.
Ngày mai là Tết rồi. Hôm qua mới vừa dọn dẹp nhà cửa đón Tết. Đúng ra ở xứ này cuối tuần nào cũng vậy, công việc giặt đồ, dọn nhà, hút bụi ... được coi như thường lệ. Nhưng tuần này thì khác, mình nói với mấy đứa con là “tống cựu nghinh tân". Dọn dẹp nhà cửa xong, hớt tóc cạo râu, chuẩn bị ăn Tết :-) .
Thật ra bên Mỹ nói đùa vậy để tiếu lâm cho vui, nhưng bên nhà, "tống cựu nghinh tân" là chuyện có thực. Không biết bắt đầu từ đâu, khi nào, nhưng mỗi khi Tết về ai cũng mong muốn tống tiễn những lo âu, buồn bực, áp lực, khó khăn trong năm cũ. Nhà nhà náo nức, mọi chuyện dĩ hoà vi quý, lo dọn dẹp nhà cửa, hớt tóc cạo râu, làm móng làm chân, chùi lư sơn nhà, rửa xe rửa cộ, tân trang lên đời ... chuẩn bị đón Xuân. Mà cũng chính vì tục lệ đó, nên mấy ngày Tết mới trở nên rộn ràng, hấp dẫn, rạo rực, và thiêng liêng đối với mọi người. Ba ngày Tết vô cùng quan trọng với người Việt vì ngoài việc đón năm mới, gia đình sum họp, ăn chơi lễ hội, thì còn có tâm linh, tài lộc, hên xui, gắn liền với từng nụ hoa, cái bánh, dĩa mứt, câu chúc, lời chào ...Cho nên ông nào mà khuyên người Việt bỏ ăn tết ta thì chắc là khó lắm đấy, mặc dù hiện nay VN là nước nghỉ Tết nhiều nhất trên thế giới. Nhiều nhà sản xuất ngoại quốc muốn vô VN làm ăn cũng phải biết qua cái văn hoá này, rồi rùng mình ba cái, kiểu như vào ba ra bảy trong "quy trình" uống rượu của quê nhà. Đó là chưa nói đến nạn về quê ăn Tết vui quá, đợi hết tháng giêng là tháng ăn chơi, rồi mới vô lại. Sợ gì ? Bịnh gì mà kiêng ? Cho nên mấy anh cai, anh chủ, qua VN làm việc một thời gian dễ bị hư răng vì lầm bầm, cắn răng, nghiến răng ....nhiều quá :-).
Mà đã nói đến Tết thì phải nói đến phần chuẩn bị “tống cựu nghinh tân". Ở quê ta chuyện sắm Tết kéo dài nhiều ngày có khi hết cả tháng Chạp. Ngoài những chuyện như sửa nhà sửa ngõ, sơn mới, tỉa lá gọt cây, chùi lư chùi tách, ngâm rượu, làm mứt, lựa nếp gói bánh, giả cốm rang nổ, trả nợ đòi nợ .… nhiều địa phương còn tổ chức lễ hội tưng bừng như lễ ban sóc, phất thức, tảo mộ, cúng ông Công, ông Táo, thả cá chép, hoá vàng, dựng nêu, cúng đình hoàng, tất niên khu phố, lô tô bài chòi …v.v. Mỗi địa phương mỗi khác. Đối với bà con xóm giềng, dù trong năm cũ có điều gì xích mích cũng xí xóa hết. Dầu không thực lòng cũng tỏ ra ôn tồn hòa nhã, không ai nói khích bác hoặc bóng gió ác ý trong ngày đầu năm, với ai cũng tay bắt mặt mừng. Quét nhà cũng không dám quét. Ví dụ như trước Tết có bàn luận chuyện anh hùng lao động Việt Á, hoặc chuyến bay nhân đạo giải cứu ngạo nghễ gì gì đó thì cứ nói thoải mái, chứ đầu năm những chuyện như thế sẽ được coi như điều cấm kị :-).
Nhưng chuyện chuẩn bị thì lâu vậy thôi, chứ thời khắc quan trọng vẫn chỉ là giờ G. Giờ khắc để tống tiễn cái cũ và nghinh đón cái mới là giờ Giao thừa. Nhớ hồi xưa mỗi lúc đón giao thừa là mình nhớ đến bài Đêm Trừ Tịch của Nguyễn Trãi. Cứ thắc mắc lúc thay ca, ông thần nào trắng ông thần nào đen ? Nhưng phải nói đọc bài thơ đó thấy thương cảm cho cái cô độc và cốt cách của một ẩn sĩ thiên tài như Nguyễn Trãi. Mở ngoặc chút Nguyễn Trãi là một trong các vị anh hùng dân tộc mà mình tôn kính nhất. Rất khâm phục sự nhẫn nại, cam chịu thiệt thòi, hy sinh bản thân, sẵn lòng vì nước vì dân của ông. Cái tâm của một kẻ sĩ thực thụ. Còn thế hệ mình thời nay quá may mắn, đầy rẫy công nghệ gục gờ, FaceTime, Facebook…Cũng chẳng cần phải là ẩn sĩ thiên tài gì, cứ bấm máy là chuyện gì cũng biết. Như năm nay không có google thì cũng chẳng biết bao giờ là đêm trừ tịch giao thừa. Cũng may là không có em nào để đến thăm đêm 30, chứ nếu có thì lại bị bom hàng vì năm nay chỉ có ngày 29 :-).
Mười hai tháng lọn mười hai,
Hết tấc đông trường sáng mai.
Hắc đế Huyền minh đà đổi ấn,
Sóc phong bạch tuyết hãy đeo đai.
Chong đèn chực tuổi cay con mắt,
Đốt trúc khua na đắng lõ tai.
Chẳng thấy lịch quan tua sá hỏi,
Ướm xem dần nguyệt tiểu hay đài.
(Nguyễn Trãi)
Kỳ thực là nói cho vui vậy thôi, chứ tục lệ là cứ xưa bày nay làm, “tống cựu nghinh tân" thì năm nào cũng tống, cũng nghinh. Nhưng đó chỉ là những tống tiễn hình thức bên ngoài. Tất nhiên là đưa đón phải có chọn lựa, cái nào không thích thì mới “tống”, cái nào thích thì mới “nghinh”, chứ còn những cái ở trong lòng thì dễ dầu gì :-). Đã bảo là quê ta có truyền thống "trước sau như một", cớ sao lại dễ dàng đổi thay như vậy ? Cho nên nghinh tân (đón nhận cái mới) đã khó, tống cựu (buông bỏ cái cũ) lại càng khó hơn. Có những quan niệm hoặc tập tục được hình thành từ thời xa lắc xa lơ, từ thời đèn bấc lúa sạ, nhưng vẫn còn giữ cho đến thời kỳ công nghệ bốn năm chấm. Có nhiều người cho rằng đi xa bao nhiêu năm về quê gặp lại, vẫn cái cũ ấy, vẫn câu chuyện ấy, vẫn định kiến ấy, vẫn phán xét ấy .... tống đi đâu cho được ?
Sơn cái nhà là xong, chùi cái lư là mới, còn cái tư duy cố hữu đâu dễ gì sơn phết được ? Tất nhiên không "tống cựu" được, thì cũng khó "nghinh tân" được. Như ly nước đầy, rót vào cũng chỉ tràn ra thôi. Mà hạnh phúc thực sự vốn đến từ bên trong, chứ không phải đến từ bên ngoài. Cho nên những chuyện vui buồn bởi ngoại cảnh rồi cũng chóng qua đi. Hết ba ngày Tết, lại đâu vào đấy !
Đức Phật ngày xưa nói rằng "The root of suffering is attachment". Ngài Dalai Lama cũng thường nói "Attachment constrains our vision so that we are not able to see things from a wider perspective". Những tu sĩ hoặc những người nghiên cứu đạo Phật ở phương Tây thường chú trọng vào những phương thức thực hành mỗi ngày để giảm thiểu những "desire and attachment" (ham muốn và gắn bó) nơi chính bản thân họ. Thực tập để bỏ đi những định kiến cố hữu hoặc những cố chấp gắn bó nhiều năm, vì đó chính là cái nguyên nhân sâu xa của mọi sự phiền não và cũng chính là những rào cản lớn nhất của sự tỉnh thức. Đó cũng là việc "tống cựu nghinh tân", nhưng đòi hỏi sự kiên trì và tỉnh thức mỗi ngày, thật không dễ chút nào. Mình cũng có quen biết vài ông VK, thực tập "tu hành" buông bỏ nhiều năm, nhưng tới mùa bầu cử Mỹ hoặc mấy ngày lịch sử đặc biệt của VN, thì phải “đình chiến” một thời gian, để chửi phe bên kia cho đã, rồi lại "tu tập" buông bỏ tiếp :-).
Trong sách nhà Phật có một câu chuyện mà chắc nhiều người cũng đã từng nghe qua, nói về 2 ông sư huynh sư đệ cõng một cô gái qua suối. Nhắc lại chút cho những ai chưa biết. Hai ông thầy tu đi ngang qua một con suối, nước sâu. Có một cô gái (có sách nói là sexy, hấp dẫn) đang đợi ở đấy nhờ cõng qua suối. Ông sư huynh không ngần ngại cõng cô gái qua suối, rồi đi tiếp. Ông sư đệ lẽo đẽo theo sau, đầu óc cứ thắc mắc chịu không nỗi "Tại sao sư huynh mình lại đụng chạm xác thịt với cô gái sexy kia như vậy ?". Gần đến chùa, chịu hết nỗi, phải hỏi "Tại sao sư huynh làm như vậy ?". Ông sư huynh cười ha hả: "Cô gái ấy cần giúp, ta đã cõng cô gái ấy rồi bỏ lại bên kia bờ suối lâu rồi. Còn đệ thì cõng cô ta về đến chùa cho tới bây giờ !".
Câu chuyện có vẻ khôi hài, nhưng trong thực tế cuộc sống, biết bao nhiêu người trong số chúng ta cũng từng "cõng" nhiều chuyện cho đến hết cuộc đời. Nhớ nhiều năm trước, mình có dịp quen biết một vị đồng hương rất thông thái, từng nắm giữ nhiều chức vụ ngày xưa. Ông kể cho mình nghe vanh vách nhiều mẫu chuyện cách đây 6, 7 chục năm về trước. Nhưng đến chuyện của con cái đang ở chung nhà mấy chục năm nay thì ông lại “không nhớ” gì. Tương tự, thỉnh thoảng về quê mình cũng gặp nhiều trường hợp, nhiều tuồng tích chỉ phán xét dựa vào một vài thông tin nghe đi nghe lại ở đâu đó, hoặc dựa vào những định kiến từ thời lâu lắc lâu lơ để kết luận cho thì hiện tại. Cho nên tính ra thì ông sư đệ chỉ mới “cõng” cô gái từ suối đến chùa thôi cũng là ngon lành rồi :-). Nói đùa cho vui chứ riêng mấy vụ định kiến hoặc bảo thủ, thì nhiều người cả ngàn cái Tết cũng không "tống cựu nghinh tân" nỗi huống hồ gì một vài cái mùa Xuân !
Lan man chút về chuyện tống cựu nghinh tân của ngày Tết, lại nhớ đến thơ phú. Mình vốn không phải dân văn chương thi ca, nên đọc thơ thì chỉ nhớ những bài nào có sự đồng cảm hoặc những câu thơ hay theo cách hiểu của riêng mình. Mình cũng không thích loại thơ "đặt hàng", hoặc loại thơ mà ráng gượng ép ghép chữ cho ra bằng ra trắc nhưng lại không có cảm xúc gì. Thực ra làm thơ Tết cũng không dễ, cho nên số lượng thì có nhiều nhưng bài hay lại hiếm hoi. Mà những bài đã hay rồi, thì vượt thời gian, vượt không gian, năm nào đọc cũng thấy hay. Như bài Ông Đồ của VDL, năm nào đọc cũng thấy man mác. Nôm na là ngoài những nhân vật nổi tiếng như Đổ Phủ, Thôi Hiệu, Vương Duy, Lý Bạch, Lý Hạ, Vương Bột ... hoặc các thiền sư nổi tiếng như Chân Không, Mãn Giác, Giác Hải, Vạn Hạnh, Tiêu Dao ... thì mình thích nhất là thơ Tết của Nguyễn Trãi. Còn mấy vị thi sĩ đương đại sau này thì thích cách làm thơ của Vũ Hoàng Chương, Nguyễn Bính, Vũ Hữu Định .... Có lẽ hợp với cái đời sống lang bạt tha phương của mình. Nhắc đến Nguyễn Bính mới nhớ là ông cũng ra đi vĩnh viễn vào ngày 29 tết của một năm không có ngày 30 như năm nay.
Còn nói đến chuyện làm thơ, thì đâu phải ông thi sĩ nào lựa chữ ghép vần hay cũng có tâm hồn phóng khoáng. Như ông Tố Hữu ghép chữ ghép vần hay, nhưng thơ đầy máu lửa và mang nặng tính tuyên truyền. Ở VN lạng quạng làm thơ mà gặp trúng ông sếp "thi sĩ" có tư tưởng thuộc loại "tống cựu" không đi, tư duy bảo thủ giáo điều, thì cũng khổ. Như ông Vũ Hoàng Chương làm bài thơ Xuân dưới đây, chỉ vì một chữ "Về" mà bị Chế Lan Viên trù dập thê thảm. Mấy vụ này thì những nhà thơ nổi tiếng như Quang Dũng, Hữu Loan, Hoàng Cầm, Trần Dần .. kinh nghiệm đắng cay đầy mình. Ngay cả mấy ông nhạc sĩ như Văn Cao, Phạm Duy, Trịnh Công Sơn ...cũng từng ít nhiều được trải nghiệm những cay đắng này :-) ...
Mười năm qua, đến bây giờ
Nhìn nhau thấy cả giấc mơ thưở nào ..
Xuân về nhớ thưở ngát chiêm bao
Giòng nước trôi xuôi chợt nghẹn ngào
Mười phần xuân có gầy hao
Tấm lòng xuân vẫn dạt dào như xưa.
Mấy phen biếc đón hồng đưa
Dẫu rằng xong vẫn là chưa thoả nguyền
...
Cảm thông giữa lúc hàn huyên
Ta nghe cặp mắt u huyền nao nao
Vũ Lăng nhớ chuyện suối Đào
Chia tay chẳng biết phương nào tìm quê.
Có nghĩa gì đâu một chữ “về”
Nếu không ngàn dặm ngược sơn khê
Nếu không ngược cả mười năm ấy
Về tận kinh đô của Ước Thề!
Mùa xuân quạt gởi thơ đề
Bảo giùm ta – chúa Xuân hề! – còn không?
Hỡi ơi, một phút mơ mòng
Đã tan rồi, mấy phương lòng sầu lên!
...
(VHC)
Thôi lan man chút cuối năm, bên này đã gần trưa. Giờ này bên VN chắc đã chuẩn bị đón giao thừa, tống cựu nghinh tân. Thân chúc quý bằng hữu, anh chị em, một năm mới an vui hạnh phúc, dồi dào sức khoẻ, công việc thuận lợi. Chúc những gì không tốt sẽ được tống tiễn đi xa, để nghinh đón cái an lạc về với bản thân, với gia đình, và những người thân yêu !
